286 matches
-
și a bunurilor sacre ale acestora. O relevanță deosebită pentru cunoașterea gândirii religioase o au imnurile, rugăciunile și textele mitologice. Această mare cantitate de documente, păstrate În arhive și În bibliotecile edificiilor palatine și templiere, reflectă cultul oficial al statului hitit și arată legăturile strânse dintre religie și toate aspectele vieții politice. Din acest motiv, avem posibilitatea să reconstruim aproape complet religia claselor Înalte ale statului: familia regală, Înalții demnitari și preoții. De asemenea, nu lipsesc indiciile care să ne permită
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
religiei acestor popoare, pentru care nu dispunem de izvoare autonome identificate cu siguranță. Este deci impropriu să vorbim, de exemplu despre o religie hatică distinctă de cea hitită, din moment ce nu știm despre hatiți decât ceea ce a conservat În arhiva statului hitit. Și pentru religia hurriților sunt parțial valabile considerațiile expuse mai sus, deși În acest caz avem de-a face cu un popor a cărui prezență este atestată de izvoare epigrafice și arheologice, atât În Anatolia, cât și În Mesopotamia de
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
este corpusul textelor legate de limba luviană, răspândită pe teritoriul vast al Anatxe "Anat"oliei meridionale și atestată atât pe tăblițele cuneiforme din arhiva de la Hattușaș (Starke, 1985, 1990), cât și pe inscripțiile monumentale În grafie hieroglifică, posterioare căderii imperiului hitit. Avem cel puțin informații despre existența a două realități politico-statale În teritoriile locuite de populația luvia: Arzawa (Heinold-Krahmer, 1977) și Kizzuwatna (recent, Beal, 1986); totuși, pe acest teritoriu o importanță deosebită o are componenta hurrită. În Anatolia meridională și Siria
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
ale mileniului I Î.Hr., când au Înflorit o serie de mici state (așa-numitele state „neo-hitite”) de cultură luviană, cărora le pot fi atribuite inscripțiile monumentale În grafie hieroglifică. 2. DEZVOLTAREA ISTORICĂTC "2. DEZVOLTAREA ISTORICĂ" Analiza complexului patrimoniu religios hitit, la formarea căruia au contribuit diferite realități culturale, ne permite să afirmăm că și În domeniul religios suveranii din Hattușaș au realizat, prin intermediul unui lung proces de elaborare, o sinteză de elemente diverse, care este tipică pentru ideologia și acțiunea
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
pe care le regăsim mai târziu În arhiva regală hitită. Totuși, lipsesc datele necesare pentru a identifica panteonurile propriu-zise care pot fi atribuite fiecărei etnii În parte. Pentru perioada cuprinsă Între sfârșitul stabilirii relațiilor comerciale asiriene și Începuturile Regatului Antic Hitit, lipsită de atestare contemporană, avem cel puțin două texte hitite mai târzii, diferite din punct de vedere tipologic și scrise din motive politice și nu religioase. Într-unul dintre acestea, așa-numitul Text al lui Anitta (un principe anatolian, originar
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
să se unească cu inima sa; divinitatea solară și zeul furtuniixe "zeul furtunii" să accepte pacea de la rege și cuvântul să devină una! (KUB XXIX 1 II 45 rândurile 48). Relația strânsă pe care o arată ritualurile arhaice Între suveranul hitit și divinitatea solară stă la baza ideologiei regale care a dus la formularea epitetului „Soarele (meu)” pentru a-l indica pe regele hatiților (Archi, 1979, p. 38). La fel ca În textul lui Anitta, În multe ritualuri arhaice legate de
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
confirmă importanța și rolul politic al celor trei divinități venerate aici. Totuși, În acest caz, În locul divinității solare din cele trei texte mai vechi se află zeița Soare din Arinna, care devine În scurt timp divinitatea principală a panteonului oficial hitit; Însă, având În vedere că textele despre faptele lui ¾attușili ne-au parvenit În copii târzii, nu toți cercetătorii consideră că acesta este un element hotărâtor pentru a stabili antichitatea cultului zeiței (Neu, 1974, p. 127; cf. și Gurney, 1977
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
pentru a stabili antichitatea cultului zeiței (Neu, 1974, p. 127; cf. și Gurney, 1977, p. 11). Textul lui ¾attușili arată clar cum a Început procesul de Îmbogățire a panteonului din capitala hitită prin Înglobări succesive ale divinităților țărilor cu care hitiții au intrat În contact. Și succesorul lui ¾attușili, Murșili I, continuă practica de a transfera la Hattușaș statuile principalelor divinități ale cetăților Învinse, după cum reiese dintr-un text babilonian, care se referă la readucerea În Babilon a unei statui a
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
să presupunem că Marșuli a adoptat aceeași metodă și În cazul altor cetăți cucerite, ca Alep sau Ebla. Perioada care Începe cu moartea lui Murșili și urcarea pe tron a lui Șuppiluliuma I (Regatul de Mijloc) este caracterizată de retragerea hitiților În teritoriul anatolian. Relativa absență a documentelor din această perioadă măcinată de conflicte interne și răsturnări dinastice ne Împiedică să urmărim În detaliu dezvoltarea gândirii religioase. Totuși, pot fi observate câteva linii fundamentale care duc la o afirmare progresivă În cadrul
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
lui Tut¿aliya I/II și Nikalmati, nu poate fi pusă pe seama unei schimbări dinastice, care ar fi adus la putere o ramură hurrită a familiei regale, ci este mai degrabă rezultatul unei lungi evoluții a raporturilor culturale Între regii hitiți și vecinii lor orientali. Putem identifica cel puțin trei zone În care hitiții ar fi putut veni În contact cu realitățile religioase hurrite: Siria de Nord, În epoca În care ¾attușili și Murșili au distrus marile centre religioase Alep și
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
schimbări dinastice, care ar fi adus la putere o ramură hurrită a familiei regale, ci este mai degrabă rezultatul unei lungi evoluții a raporturilor culturale Între regii hitiți și vecinii lor orientali. Putem identifica cel puțin trei zone În care hitiții ar fi putut veni În contact cu realitățile religioase hurrite: Siria de Nord, În epoca În care ¾attușili și Murșili au distrus marile centre religioase Alep și Ebla; Anatolia sud-orientală, dominată de statul Kizzuwatna, care era În relații stabile cu
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
ar fi putut veni În contact cu realitățile religioase hurrite: Siria de Nord, În epoca În care ¾attușili și Murșili au distrus marile centre religioase Alep și Ebla; Anatolia sud-orientală, dominată de statul Kizzuwatna, care era În relații stabile cu hitiții Începând cu domnia lui Telipinuxe "Telipinu" (sfârșitul secolului al XVI-lea/Începutul secolului al XV-lea) până la dispariția sa definitivă ca realitate politică prin anexarea la regatul hitit, realizată de Șuppiluliuma; Anatolia nord-orientală, unde este atestată prezența populațiilor hurrite În
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Anatolia sud-orientală, dominată de statul Kizzuwatna, care era În relații stabile cu hitiții Începând cu domnia lui Telipinuxe "Telipinu" (sfârșitul secolului al XVI-lea/Începutul secolului al XV-lea) până la dispariția sa definitivă ca realitate politică prin anexarea la regatul hitit, realizată de Șuppiluliuma; Anatolia nord-orientală, unde este atestată prezența populațiilor hurrite În centre precum Șapinuwa, sediu al unei școli de scribi de la care provin tăblițele În hurrită pentru Tașmișarri și Tadu¿epa. Prezența componentei hurrite În religia acestei perioade nu
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Într-un panteon canonizat. În epoca lui Șuppiluliuma 1 sunt elaborate și fixate Într-o formă care se va menține aproape la fel până la sfârșitul imperiului, cu câteva variații neesențiale, listele zeilor invocați ca martori În tratatele semnate de suveranii hitiți cu regii vasali din Anatolia și din Siria, precum și cu unii suverani din Orientul Mijlociu. Dacă listele tratatelor anterioare ale imperiului 2, apărute Într-un context politic de dimensiuni reduse, menționează doar marile tipuri de divinități, fără zeii locali (inclusiv zeița
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Încât figurează alături de DIȘTAR din Lawazantiya, pe listele divine ale tratatelor) propria divinitate protectoare; regina Pudu¿epa, soția lui ¾attușili, introduce În mod profund la Hattușaș cultele țării sale de origine, Kummanni, care vor constitui principalul cult oficial al statului hitit (Yazilikaya) odată cu domnia fiului său Tut¿aliya al III/IV-lea. Întâietatea divinităților din mediul luvian și hurrit În concepția religioasă a familiei regale, apărută În momentul stabilirii centrului politic al statului În sudul anatolian, va fi redimensionată În mod
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
furtuniixe "zeul furtunii" Teșup. În suita zeului furtunii se recunosc, cu destulă certitudine, zeul de origine babiloniană Ea; zeul-Lună (În hurrită, Kușuhxe "Kușuh"); zeul Soarexe "Soare" al cerului (În hurrită Șimegi); zeul războinic Aștabixe "Aștabi"; un zeu care corespunde zeului-cerb hitit (În izvoarele cuneiforme apare de obicei cu ideograma DLAMMAxe "DLAMMA"); probabil Tașmișuxe "Tașmișu", fratele lui Teșup; zeul Kumarbixe "Kumarbi"; perechea de oameni-taur, care stau pe pământ și susțin bolta cerească, identificați cu taurii divini Șeri și ¾urri; câțiva zei-munte. În
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
jumătate a secolului al XIII-lea, este adăugată, Începând cu domnia lui Tut¿aliya al III/IV-lea (Neve, 1987a; 1987b; 1989-1990; 1992), regiunii joase a orașului unde a fost identificat marele templu 1 dedicat cuplului plasat În vârful panteonului hitit, format din zeița Soarexe "Soare" din Arinna și zeul hitit al furtunii. Acest cartier de temple, scos recent la lumină, a fost construit probabil pentru a adăposti și pentru a venera un mare număr de zei, intrați În panteonul hitit
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
domnia lui Tut¿aliya al III/IV-lea (Neve, 1987a; 1987b; 1989-1990; 1992), regiunii joase a orașului unde a fost identificat marele templu 1 dedicat cuplului plasat În vârful panteonului hitit, format din zeița Soarexe "Soare" din Arinna și zeul hitit al furtunii. Acest cartier de temple, scos recent la lumină, a fost construit probabil pentru a adăposti și pentru a venera un mare număr de zei, intrați În panteonul hitit În ultima perioadă imperială. 3. PANTEONULTC "3. PANTEONUL" În limbile
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
hitit, format din zeița Soarexe "Soare" din Arinna și zeul hitit al furtunii. Acest cartier de temple, scos recent la lumină, a fost construit probabil pentru a adăposti și pentru a venera un mare număr de zei, intrați În panteonul hitit În ultima perioadă imperială. 3. PANTEONULTC "3. PANTEONUL" În limbile anatoliene „divinitatea” este indicată printr-un termen de același tip: În hitită șiu(na/i)-, derivat de la rădăcina indo-europeană *dð¶u(lat. deus, gr. theòs) care trimit la ideea de
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
cea mai curentă este cea ideografică sumeriană D I N G I R. Această ideogramă precede și numele personale ale zeilor, funcționând ca determinativ. Izvoarele scrise trimit la un imens număr de zei, dintre care mulți rămân pentru noi simple nume. Hitiții Înșiși erau conștienți de acest mare număr de zei, având În vedere că, atunci când Își desemnau panteonul, vorbeau despre „miile de zei din ¾atti”. De altfel, În conceptul de „divinitate”, ca obiect al cultului, intră și elementele naturale zeificate: entități
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Parcele; 10. divinități protectoare, ca DLAMMAxe "DLAMMA", nume tutelare de persoane și locuri. Divinitățile care aparțin acestor tipologii se regăsesc, desemnate cu numele lor personal, la diferitele populații anatoliene, ale căror culturi au contribuit la formarea patrimoniului religios al statului hitit: hatiții, palaicii, luvienii, huriții. Analiza lingvistică a numelor divine (atunci când este posibilă) și constatarea inserării, de către scribii hitiți, a unor formule și recitări În limbi diferite de hitită, În timpul ceremoniei cultuale pentru anumite divinități, ne-a permis ordonarea zeilor pe
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
se regăsesc, desemnate cu numele lor personal, la diferitele populații anatoliene, ale căror culturi au contribuit la formarea patrimoniului religios al statului hitit: hatiții, palaicii, luvienii, huriții. Analiza lingvistică a numelor divine (atunci când este posibilă) și constatarea inserării, de către scribii hitiți, a unor formule și recitări În limbi diferite de hitită, În timpul ceremoniei cultuale pentru anumite divinități, ne-a permis ordonarea zeilor pe diferite grupuri de populații: astfel, se poate vorbi astăzi despre divinități hatice, hurrite, luviene și palaice. Panteonul hatic
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
legat de dispariția sa, soț al zeiței ¾atepinuxe "H~atepinu", fiica Mării. Mai sunt cunoscute două divinități hatice ale războiului, ale căror funcții nu pot fi diferențiate clar, Wurunkattexe "Wurunkatte" și Șullinkatte; zeița magiei, Kata¿zipurixe "Katah~zipuri", pe care hitiții și luvienii o numesc Kamrușepa; zeița tronului, ¾almașuitt(a)xe "H~almașuitt(a)"; divinitățile protectoare, ¾apantali și Zit¿ariyaxe "Zith~ariya"; divinitățile lumii subterane, Iștuștayaxe "Iștuștaya" și Papayaxe "Papaya", și Lelwanixe "Lelwani", care, În izvoarele hatice, are conotații masculine (Otten
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
află figura lui Zaparwa (Ziparwaxe "Ziparwa" În textele hitite); acesta este probabil un zeu al furtunii și/sau al vegetației. Mai sunt atestați și zeul Tiyazxe "Tiyaz", divinitate solară, al cărui nume este legat de rădăcina indo-europeană *dð¶u(cf. hititul șiuși luvianul Tiwatxe "Tiwat"), și „duhul curții” ¾ilanzipaxe "H~ilanzipa". Alte divinități menționate poartă nume deja cunoscute În mediul hatic (Kata¿zipurixe "Katah~zipuri", ¾așameli, Kamana și, poate, Șauș¿allaș) sau sunt desemnate cu un nume colectiv, În care sufixul
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
și, poate, Șauș¿allaș) sau sunt desemnate cu un nume colectiv, În care sufixul palaic -(i)keș (de plural) se unește cu nume hitite (Ilaliyantikeș, Gulzannikeșxe "Gulzannikeș", Uliliyantikeșxe "Uliliyantikeș"). În corpus-ul textelor luviene figurează unele divinități comune luvienilor și hitiților, cum ar fi zeul furtuniixe "zeul furtunii", Tar¿un(t)axe "Tarh~un(t)a", zeul/lună, Armaxe "Arma", și zeița magiei, Kamrușepa. Altele par a fi În mod autentic luviene, preluate ulterior În panteonul hitit: zeul-Soarexe "Soare", Tiwatxe "Tiwat
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]