690 matches
-
generații. Căruțele lor mergeau atât de Încet și se opreau atât de des, Încât bataguta ajunsese să Însemne În zonă, În limba huțulă, „un molâu leneș”, iar verbul batagulilic - „a amâna la nesfârșit” <endnote id="(682, p. 302)"/>. Interdicția de sabat Multe bâlciuri se desfășurau duminica, ceea ce Îi obliga pe oameni să călătorească sâmbăta. Pentru un evreu practicant, un asemenea act era de neimaginat. Țăranul român avea o veche zicală, care „să zice pentru cei fără noroc” : „O dată vrură ovreii să
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
În prima jumătate a secolului al XIX-lea <endnote id="(179, p. 175)"/>. O zicală similară este atestată și la greci <endnote id="(80, p. 139)"/>. Interdicțiile impuse de iudaism sunt destul de multe, iar cele legate de ziua a șaptea (sabat) sunt greu de respectat, mai ales pentru un om activ. În epoca biblică, ele au fost considerate atât de importante, Încât au fost detaliat incluse chiar În Decalog (Deuteronom 5, 12-15), iar Încălcarea lor era pedepsită cu moartea prin lapidare
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
fost considerate atât de importante, Încât au fost detaliat incluse chiar În Decalog (Deuteronom 5, 12-15), iar Încălcarea lor era pedepsită cu moartea prin lapidare (Numerii 15, 32-36). În Talmud sunt prezentate „patruzeci minus unu” categorii de activități interzise de sabat, prima interdicție prevăzută fiind cea referitoare la transport. După secole și milenii Însă, unele tabuuri au fost receptate ca stânjenitoare. Istoricii evrei dau ca exemplu de mare curaj pe rabinul Iosef David din Iași, care - pe la Începutul secolului al XIX
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
ca stânjenitoare. Istoricii evrei dau ca exemplu de mare curaj pe rabinul Iosef David din Iași, care - pe la Începutul secolului al XIX-lea -, aflând că arde Târgu Frumos, i-a strâns pe birjarii evrei din oraș și a transportat de sabat pâine și alte produse sinistraților. Și a făcut-o - comentează Wilhelm Schwarzfeld În 1888 - „fără a se teme că va fi Învinovățit de profanarea sâmbetei” <endnote id=" (778, p. 289)"/>. Începută În spațiul german (la Hamburg, În special) În deceniul
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
a fost una dintre problemele ridicate de reformiștii evrei din Europa Centrală, inclusiv de vestitul rabin reformist Aaron Chorin (1766-1844), din Arad : „Dacă este permisă - scria el Într-o carte publicată la Viena În 1839 - Îmbarcarea pe un vas [Înainte de sabat], cu condiția să nu existe pericolul ca [evreul] să participe la manevrarea vasului și deci să violeze șabatul, atunci acest lucru este valabil și În cazul călătoriei cu trenul. Nu trebuie să ne alarmăm că evreul care călătorește va participa
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
va participa la deplasarea trenului” <endnote id="(567, p. 42)"/>. Bazându-se pe principiul „deplasare fără participare la deplasare”, unii reformiști au admis până la urmă acest tip de compromis, care „Îndulcea” interdicția biblică : evreul ar avea voie să călătorească de sabat, cu condiția să nu manevreze el vehiculul cu care se deplasează. Ulterior, această situație a dat naștere unei glume evreiești : - Are voie un evreu să sară de sabat cu parașuta ? - Sigur că da, dar n-are voie să o deschidă
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
compromis, care „Îndulcea” interdicția biblică : evreul ar avea voie să călătorească de sabat, cu condiția să nu manevreze el vehiculul cu care se deplasează. Ulterior, această situație a dat naștere unei glume evreiești : - Are voie un evreu să sară de sabat cu parașuta ? - Sigur că da, dar n-are voie să o deschidă. Însă ecourile reformei nu au ajuns prea curând (uneori, deloc) În stetl-urile din estul Europei. Totuși, evreii mai activi și mai puțin habotnici Își permiteau să Încalce din
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
o deschidă. Însă ecourile reformei nu au ajuns prea curând (uneori, deloc) În stetl-urile din estul Europei. Totuși, evreii mai activi și mai puțin habotnici Își permiteau să Încalce din când În când opreliștile religioase, inclusiv pe cele legate de sabat. Conform unui proverb evreiesc, ei deveneau „neevrei” : „ăsta-i un neevreu [= a goi], nu știe nici de sărbătoare, nici de sâmbătă” <endnote id=" (300)"/>. „Șabatul a păstrat pe evrei În mai mare măsură decât evreii au păstrat șabatul”, scria pe la
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
1856-1927). În spațiul românesc, de exemplu, unii evrei „Își petreceau sâmbetele Întinzând hora mare la sunetul unei cobze”, ceea ce, evident, Îi nemulțumea pe rabini, „fiind o vădită călcare a prescripțiilor religioase” <endnote id="(109, p. 42)"/>. Alții Își Închideau de sabat prăvăliile, dar „Își făceau daraverele [= afacerile] pe furiș” - spune N. Iorga -, „Înșelând astfel și pe Iehova” <endnote id=" (428, p. 80)"/>. Evident, nu era o practică specifică doar evreilor. Pe la 1700, de pildă, Antim Ivireanul, mitropolitul Țării Românești, deplângea faptul
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
duminecile și [de] sărbătorile cele mari” <endnote id="(652, pp. 48 și 87)"/>. Tot Antim Ivireanul Îi Îndemna pe români să fie cumpătați În „zilele cele curate” și să nu se dedea la excese bahice cum, chipurile, fac „jidovii” de sabat : „nu pohti sâmbăta pentru beții, ca și jidovii” <endnote id="(822, p. 204)"/>. În anumite situații presante, unii evrei nu-și permiteau să rateze o călătorie de sabat. Singurul fel admis de Talmud de a călători sâmbăta era pe apă
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
să nu se dedea la excese bahice cum, chipurile, fac „jidovii” de sabat : „nu pohti sâmbăta pentru beții, ca și jidovii” <endnote id="(822, p. 204)"/>. În anumite situații presante, unii evrei nu-și permiteau să rateze o călătorie de sabat. Singurul fel admis de Talmud de a călători sâmbăta era pe apă, cu vaporul (pentru că erau călătorii lungi, care nu puteau fi Întrerupte de sabat). În copilărie mi se povestea că bunicul meu - Kelman Oigenstein, evreu farmacist din Basarabia -, atunci când
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
204)"/>. În anumite situații presante, unii evrei nu-și permiteau să rateze o călătorie de sabat. Singurul fel admis de Talmud de a călători sâmbăta era pe apă, cu vaporul (pentru că erau călătorii lungi, care nu puteau fi Întrerupte de sabat). În copilărie mi se povestea că bunicul meu - Kelman Oigenstein, evreu farmacist din Basarabia -, atunci când nu putea să evite o călătorie de sabat, lua loc În birjă sau În tren, punându-și o sticlă cu apă sub șezut. Astfel, el
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
călători sâmbăta era pe apă, cu vaporul (pentru că erau călătorii lungi, care nu puteau fi Întrerupte de sabat). În copilărie mi se povestea că bunicul meu - Kelman Oigenstein, evreu farmacist din Basarabia -, atunci când nu putea să evite o călătorie de sabat, lua loc În birjă sau În tren, punându-și o sticlă cu apă sub șezut. Astfel, el călătorea „pe apă” ! Inițial am crezut că este o legendă anecdotică, păstrată de tradiția orală a familiei, dar un text non fiction semnat
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
Baltagul (1930), negustorul evreu David Își permite să călătorească sâmbăta doar când s-a topit puțin zăpada și astfel „a ajuns apa sub sanie”. Altfel, „din pricina tocmelilor noastre, a jidovilor cu Dumnezeu”, „n-avem voie să umblăm pe drum” de sabat, „numai dacă ne aflăm pe apă” <endnote id=" (437, p. 66)"/>. De regulă Însă, cărăușii evrei angajau În timpul sabatului un neevreu (șabăs-goi), care conducea În locul lor căruța sau birja : „[Birjarul evreu] se Învoise cu un om [creștin] ca să vie acolo
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
a ajuns apa sub sanie”. Altfel, „din pricina tocmelilor noastre, a jidovilor cu Dumnezeu”, „n-avem voie să umblăm pe drum” de sabat, „numai dacă ne aflăm pe apă” <endnote id=" (437, p. 66)"/>. De regulă Însă, cărăușii evrei angajau În timpul sabatului un neevreu (șabăs-goi), care conducea În locul lor căruța sau birja : „[Birjarul evreu] se Învoise cu un om [creștin] ca să vie acolo și să-l Înlocuiască, pentru că e șabăs, așa Încât el [...] nu poate călători” <endnote id="(429, p. 12)"/> ; sau : „La
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
nici pentru un habotnic, care știe Însemnătatea unui șabăs bine păzit” <endnote id="(429, p. 12)"/>. Astfel de Încălcări ale regulilor tradiționale erau de neimaginat cu câteva secole Înainte. Nu numai că evreul nu avea voie să călătorească (muncească) de sabat, dar el nu avea voie nici să ceară unui creștin să o facă În locul lui. Mai mult decât atât, dacă transportul era organizat de un evreu, el trebuia să se asigure că și creștinii implicați se vor odihni de sabat
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
sabat, dar el nu avea voie nici să ceară unui creștin să o facă În locul lui. Mai mult decât atât, dacă transportul era organizat de un evreu, el trebuia să se asigure că și creștinii implicați se vor odihni de sabat. Iată două exemple concrete. În anul 1570, un negustor evreu din Constantinopol, Chaim Cohen, a Încheiat un contract de cărăușie cu un căruțaș român din Suceava, pentru transportarea unor mărfuri de la Constantinopol În Polonia. Un an mai târziu, același negustor
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
similar cu trei „căruțași din preajma Lvovului” pentru ca aceștia să transporte marfă, „cu caii și căruțele lor”, de la Lvov la „Chilia, oraș turcesc”. În ambele cazuri, negustorul evreu a prevăzut În contract obligația căruțașilor angajați de a nu se deplasa de sabat, cu toate că nici un evreu nu participa propriu-zis la transport : „[căruțașii] vor trebui să țină În țara Valahiei [= Moldova] toate sâmbetele, după obicei, din cauza acelor evrei ai acelui Chaim cărora le sunt destinate mărfurile” <endnote id="(5, pp. 43-45)"/>. 7. Evreul agricultor
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
adevărat că sunt inteligenți, dar se țin deoparte ; nu fac nici un rău nimănui” <endnote id="(789, p. 122)"/>. Și F. Brunea-Fox a recurs la această asociere, Într-un reportaj din Sighetul anului 1928, scriind despre căciula rituală (stramlăh) purtată de sabat de evreii din Maramureș : „Și să mai spui că vulpea e șireată ! Da, mai șireată decât toate națiile, decât un franțuz, un neamț, un englez, un belgian ! Dar nu mai șireată decât un evreu ! Decât cel mai umil evreu din
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
și relansată de Inchiziție, În secolele XIV-XV <endnote id="(85, p. 87 ; 238, p. 386 ; 239, p. 49)"/>. Pe la 1440, de exemplu, un inchizitor din dioceza Lausanne introducea Într-un lung poem pretinse declarații smulse ereticilor În timpul proceselor inchizitoriale : la sabat, vrăjitoarele „ Pe băț călare pleacă/ Spre Sinagoga deșucheată”, unde, „În chip de mâță sau de țap,/ Chiar Dracul e de față” <endnote id="(239, p. 51)"/>. Evident, Inchiziția nu a fost străină de acest fenomen de manipulare a imaginarului colectiv
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
chip de mâță sau de țap,/ Chiar Dracul e de față” <endnote id="(239, p. 51)"/>. Evident, Inchiziția nu a fost străină de acest fenomen de manipulare a imaginarului colectiv. Evreul a fost demonizat prin folosirea unor termeni proprii iudaismului - Sabat și Sinagogă - pentru a desemna Întrunirile nocturne ale vrăjitorilor, unde se spunea că erau profanate crucea și ostia, că era renegat Dumnezeu și adorat Diavolul În cadrul unor „liturghii negre”, că se produceau orgii sexuale și acte rituale de infanticid și
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
de aici și blestemul «duce-te-ai pe Apa Sâmbetei», adică «lua-te-ar Dracul»” <endnote id="(595, p. 459)"/>. Vasile Bogrea a Încercat să demonstreze că „Apa Sâmbetei” ar avea un corespondent În geografia mitică a vechii Palestine : „Râul Sabatului” (Sabbatichos Potamos), care - conform tradiției - curgea 6 zile În șir, dar stătea În a 7-a (sâmbăta, „care la iudei este sfântă”) (Josephus, Bellum iudaicum, VII, 5 ; Plinius, Historia naturalis, XXXI, 11) <endnote id="(171, p. 451)"/>. O informație similară
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
expulzați de suverani, prigoniți de oamenii de rând și arși pe rug de inchizitori, fiind mereu acuzați de omor ritual, de practicarea liturghiilor negre, de profanarea crucii și a ostiei, de otrăvirea fântânilor și de provocarea ciumei, de participarea la sabat („Sinagoga lui Satan”), de folosirea amuletelor și talismanelor, de practicarea științelor oculte (astrologie, alchimie, cabală, necromanție) etc. <endnote id="(41, 85, 134, 238)"/>. Trecând de la mentalitatea medievală a Occidentului la cea folclorică a Răsăritului, vom observa faptul că și În
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
solzi” ; cf. Leviticul 11, 9) și știuca În mod special sunt - Încă din Evul Mediu - un aliment foarte uzual În bucătăria tradițională a evreilor din centrul și estul Europei <endnote id="(421, pp. 42-46)"/>. Prepararea pentru cina de vineri, de sabat, a Gefillte Fish („pește umplut”, mai ales știucă) a dat naștere În această zonă unei zicale evreiești : „Fără pește nu e Sabat” <endnote id="(248, p. 161)"/>. „Și vă hrăniți cu știuca/ umplută de Sabat”, spune Într-un poem Benjamin
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]
-
a evreilor din centrul și estul Europei <endnote id="(421, pp. 42-46)"/>. Prepararea pentru cina de vineri, de sabat, a Gefillte Fish („pește umplut”, mai ales știucă) a dat naștere În această zonă unei zicale evreiești : „Fără pește nu e Sabat” <endnote id="(248, p. 161)"/>. „Și vă hrăniți cu știuca/ umplută de Sabat”, spune Într-un poem Benjamin Fundoianu <endnote id="(492, p. 268)"/>. Moriț Feldman, personaj din proza lui Panait Istrati, mănâncă „știucă umplută și piroști” Într-o cârciumă
Imaginea evreului În cultura română. Studiu de imagologie În context est-central-european by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Journalistic/835_a_1546]