36,856 matches
-
calea nașterii unei colectivități demne de acest nume. Haideți să încercăm să înțelegem cum pot fi ele depășite. Să începem cu prima. Pentru aceasta, să ne întoarcem puțin la natura libidoului. Ipoteza rolului său major sugerează o dualitate care se regăsește cam peste tot. Este evident că avem de-a face, pe de o parte, cu un libido narcisiac, întors în totalitate asupra noastră înșine, atașat de un singur obiect corpul și eul nostru -, ca un fel de umbră a noastră
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
pe celălalt, ajungi să fii în cele din urmă ca el. Nu rămînem niciodată multă vreme la cópii. Acestea devin repede cea de a doua natură a noastră, deci adevărata noastră natură socială. Aceste diverse fațete repetare, simulare, înstăpînire se regăsesc în fiecare identificare cu un individ, cu un grup sau cu o idee. Cu ce consecințe? Identificarea ne dă în mod sigur posibilitatea de a evita o situație de tensiune sau de neplăcere. În măsura în care repetarea unui gest, imitarea unui sentiment
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
o exclusivitate din trecut, ceilalți la ideea că ar obține una în viitor. Pornind de aici, distanța datorată neîncrederii și urii se reduce, toți se identifică, se copiază și se repetă între ei, desfășoară aceleași activități, liniștiți oarecum că au regăsit plăcerea de a imita. "Numai cu toții împreună scrie Canetti se pot elibera de încărcătura de distanță. Tocmai asta se produce în masă. În momentul descărcării ei aruncă tot ce-i desparte și se simt cu toții egali... Senzația de ușurare este
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
cu cîtă forță și solidaritate se afirmă această revendicare la școală. Pentru că nu poți să fii tu însuți preferat și privilegiat, trebuie ca toți să fie tratați la fel, ca nimeni să nu se bucure de privilegii aparte 423. O regăsim și la admiratoarele unui idol de cinema sau de muzică ușoară: "Rivale între ele, au ajuns în cele din urmă să se identifice unele cu altele, împărtășind aceeași dragoste pentru același obiect"424. Mulțimile s-ar supune deci unui principiu
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
sub semnul întrebării. Căci oricum, unii ar vrea, după expresia lui Orwell, să fie mai egali decît alții. Din alt punct de vedere, egalitatea mulțimii face din aceasta un fel de port liniștit. Un refugiu luminat de sentimentul că te regăsești între cei asemeni ție. Indivizii trăiesc senzația eliberării. Au impresia că lasă o povară, pe cea a barierelor sociale și psihologice, descoperind că oamenii sînt egali. Se regăsesc cu ceilalți precum în ei înșiși. De aici o anumită dezordine. Mișcarea
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
un fel de port liniștit. Un refugiu luminat de sentimentul că te regăsești între cei asemeni ție. Indivizii trăiesc senzația eliberării. Au impresia că lasă o povară, pe cea a barierelor sociale și psihologice, descoperind că oamenii sînt egali. Se regăsesc cu ceilalți precum în ei înșiși. De aici o anumită dezordine. Mișcarea pare a fi traversată de o continuă agitație, denumită "mușuroirea" unei mase (milling în engleză). În acest sens, se poate spune că masele sînt libertare. Egalitatea lor este
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
plictiseala, care poate conduce la depresiune. Cînd se ajunge la saturație, se încearcă o ieșire, se schițează o răsturnare. Eul, care avea nostalgia unității, caută să se împace cu supraeul. Dacă cele două instanțe se întîlnesc, precum copilul care-și regăsește părinții după o lungă despărțire, trăiesc împreună o lună de miere în timpul căreia ființa jubilează. Supraeul nu mai hărțuiește eul, îl lasă să se iubească și să se identifice, fără mijlocitori, cu toate formele de eu din mulțime, să se
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
se prăbușește în jurul lor, că forțele stihiei sînt pe cale să le cuprindă, iar furtuna îi va duce spre porturi nesigure. Viața socială iese din făgaș, nu e nici pace, dar nici nu e război, e ceva în care ambele se regăsesc. Pînă și viața de zi cu zi pare a se risipi prin însăși rutina ei. Oamenii sînt gata să se lase duși de valurile entuziasmului, ale furiei. Sînt înclinați să tranșeze prin soluții simple probleme rămase încurcate în urma compromisurilor și
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
pe perioade mai nedefinite și mai îndepărtate. "Epocile îndepărtate, constată Freud, exercită o puternică și misterioasă atracție asupra imaginației. Din momentul cînd prezentul îi nemulțumește, ceea ce se întîmplă destul de des, ei se întorc spre trecut și speră, încă o dată, să regăsească visul nicicînd uitat al unei vîrste de aur. Este neîndoielnic că ei sînt încă sub vraja copilăriei pe care o amintire parțială le-o reprezintă ca pe o epocă de fericire de nimic tulburată"464. Ceea ce se transmite de la o
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
unei imagini pe care masa o recunoaște. Mai mult, în astfel de ocazii este evocată identitatea cu un alt personaj, cel mai adesea un mort. Elevii lui Pitagora își reprezentau magistrul după chipul șamanului Hermotimos, iar mai tîrziu a fost regăsit Lenin în Stalin. Mecanismul fusese transformat de romani în formulă politică: prin fiecare împărat învia din nou persoana fondatorului. El purta deci numele de redivivus: Octavianul Romulus redivivus. Practica n-a dispărut cu totul. Cînd sovieticii declarau "Stalin este Lenin
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
nu face, decît să repetăm crima primordială și să ne aducem aminte de ea". Orice răscoală și orice revoluție, iar epoca modernă ne-a dăruit multe, ne aduce aminte de acest lucru. În rest, cuplul asociind moartea și învierea se regăsește în fiecare cultură, ca și cum ar exprima un adevăr psihic indiscutabil, tradus în cultura noastră prin această ipoteză (unul dintre motivele pentru care am propus să facem distincția dintre mecanismele de resurecție și cele legate de imagoul întoarcerii refulatului este tocmai
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
Istoria nu este făcută de oamenii mari, iată o idee justă. Dar istoria nu se face fără mari oameni, iată o realitate incontestabilă. În psihologia maselor, aceștia sînt fermentul activ și creator, în timp ce masele reprezintă aluatul, materia în care se regăsește opera lor. "Omenirea are nevoie de eroi, declară Freud, și așa cum eroul rămas fidel misiunii sale înalță întreg nivelul vieții umane, cel care-și trădează misiunea îl coboară"479. Declarația merge dincolo de datele istorice și sociologice disponibile și o face
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
lăsat gol. Chiar cînd analele mondiale trec sub tăcere numele acestor personaje, ele își află loc și sînt venerate în cronica locală. Memoria le este perpetuată de asociații, biografiile le sînt scrise de erudiți. Amintirea lor și admirația colectivă se regăsesc în statui, în plăcuțele cu numele străzilor și în cele de pe casele memoriale. Toate aceste fenomene atestă că oamenii mari, avînd o strălucire variabilă, constituie o clasă generală. Au ca trăsătură comună facultatea de a fi plăsmuitorii, punctele de reper
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
fi deosebită, se înscrie în acest cadru. Cele două istorii intră în conflict. Ele întrețin în fiecare persoană un fel de război civil între complexul de familie dat și romanul de familie inventat. Străduindu-se să le împace pentru a regăsi liniștea interioară, cei mai mulți dintre noi aleg probabil soluția cea mai ușoară, cea mai conformă cu realitatea. Ea constă în asimilarea romanului de familie în complexul familial în fond un roman rămîne doar un roman deci în preferința pentru ceea ce ai
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
o prințesă care-l crește ca pe fiul ei. Iată deci în ce moment apare abaterea de la legendă: în loc ca prima familie să fie nobilă și a doua modestă, avem contrariul. Moise crește în mijlocul copiilor faraonului Egiptului. Ajuns adult, își regăsește părinții și în loc să se răzbune pe ei, îi salvează, împreună cu întreg poporul evreu, devenind profetul și conducătorul acestuia. Toate faptele ne sînt cunoscute. Nașterea și viața lui Moise reprezintă o excepție de la regulă: ordinea lucrurilor este descrisă ca și cum s-ar
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
profetul și conducătorul acestuia. Toate faptele ne sînt cunoscute. Nașterea și viața lui Moise reprezintă o excepție de la regulă: ordinea lucrurilor este descrisă ca și cum s-ar desfășura invers. Este suficient să le readucem la regulă, la ordinea normală, pentru a regăsi adevărul țesut de legendă. Astfel raționează Freud. Reașezînd povestirea biblică în contextul seriilor analoge, el conchide că, asemenea tuturor oamenilor mari, Moise trebuie să se nască din părinți regali și deci a fost egiptean. Pentru a-l preschimba în evreu
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
asociat. Să nu ne mirăm deci că doctrina monoteistă a lui Moise, reînviind, a asimilat în corpul ei elemente ale cultului lui Iahve, adoptat de evrei după făptuirea omorului și în timpul îndelungatei ei eclipse. Freud exprimă convingerea fermă că dualitatea regăsită dincolo de unitatea recreată a religiei și a poporului evreu constituie o probă hotărîtoare în favoarea interpretării sale: "Rezultatele noastre se pot exprima prin formula cea mai concisă. Cunoaștem dualitățile istoriei evreilor: două grupuri de popoare care s-au adunat pentru a
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
admisă, la nivelul latenței, în adîncuri, se infiltrează și pătrund în memoria colectivă ideile lui Moise, ajungînd să devină tradiție. În forul lor lăuntric, indivizii suferă schimbări: politeiști văzuți din afară, ei devin înlăuntrul lor monoteiști. Apare aspirația de a regăsi unitatea pierdută, impusă de Moise, de a repara pierderea suferită. În cel de-al treilea timp, reînvie imaginea lui prin mijlocirea celui de-al doilea Moise. Tulburată de divizări, strînsă în chingile remușcărilor, masa i se alătură întru totul. Îi
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
care se operează: în locul supunerii impersonale față de ceea ce reprezintă conducătorul Dumnezeu, religie, doctrină socială supunerea personală față de el și de numele lui. Acestea sînt amăgirile pe care trebuie să le refuze, să le respingă mulțimile, dar și conducătorii, pentru a regăsi o parte din terenul pierdut de rațiune. Numai cu această condiție pot aspira ca într-o zi să trăiască într-o lume așa cum trebuie aceasta să fie, o lume despre care ni se spune în Zohar că "va fi o
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
oricare altul pe pămînt". Această trăsătură de caracter a devenit criteriul după care se judecă tăria unui mare om. Exprimînd maturitatea, renunțarea la bucuriile puterii, ea liniștește și răspunde aspirației mulțimilor către curățenia morală, le împacă pe acestea cu autoritatea. Regăsim această temă pînă și în celebrul raport al lui Hrușciov asupra efectelor negative ale cultului personalității: "Marea modestie a geniului revoluției, Vladimir Ilici Lenin, este cunoscută". Fapt confirmat de toate mărturiile: vorbea fără ostentație, trăia sobru și se comporta extrem de
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
de mijloace de represiune externă, armata și poliția fiind cele mai de temut. Or, acest gen de reasigurare are două serii de consecințe. Pe de o parte, indivizii, ca și masa, se așteaptă la miracole, pentru a spune astfel, își regăsesc credința infantilă în atotputernicia unui personaj sau a unei forme magice. Ea justifică o creștere la nesfîrșit a dorințelor, cum se întîmplă în fiecare zi și în publicitate. Astfel, ea închide masele într-o lume a iluziilor, o utopie în
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
a gîndi I Să ne oprim acum la un exemplu contemporan pentru a da un ton mai concret acestor reflecții. Într-adevăr, nu trebuie să presupunem că ele au legătură doar cu religiile dintr-o altă epocă și nu se regăsesc într-a noastră. Ne vom folosi de exemplul revoluției sovietice. După înfăptuirea acesteia, toată lumea credea că noua societate socialistă avea să fie transparentă și că spre deosebire de cele de dinaintea ei, avea să țină larg deschisă cartea adevărului. Că fiecare va putea
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
religioase, întrucît ele sînt de o importanță fără seamăn pentru a păstra societatea umană. Această linie de raționament nu este prea departe de credo quia absurdum 550. Capitolul III Cultul tatălui I În orice religie profană inclusiv în cea politică regăsim aceeași idee activă, implicită desigur, dar primordială. Unitatea și acțiunea masei au ca temelie complicitatea tuturor la un mister care o fac diferită de celelalte, îi cimentează identitatea. Adevărul lor este deasupra jurisdicției rațiunii, ba chiar mai presus de rațiune
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
Nu ni s-a arătat el ca mare conducător, ceea ce aproape că exclude și finețea și subtilitatea? Dar el cunoaște cu precizie cît cîntăresc masele. El știe că, pentru a da temei unei puteri, oricare ar fi aceasta, trebuie să regăsești acele porunci și acele ceremonii care sînt conforme cu credințele lor. Tenace și pătruns de propria lui idee, Stalin profită de dezorientarea lăuntrică a fiecăruia în plină furtună socială pentru a-i elimina unul cîte unul pe tovarășii de ieri
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
mitologiei religioase și ale mitului pur și simplu, pentru a despărți psihologia individului de cea a mulțimilor. Una dintre aceste structuri îi atribuie unui singur personaj fapta eroică pe care doar hoarda întreagă o putea înfăptui. "Dar, după cum remarcă Rank, regăsim în legendă urme foarte clare ale situației reale mascate de ea. Este vorba adesea de un erou, de cele mai multe ori cel mai tînăr dintre fii, cruțat de cruzimea tatălui întrucît, fiind cam nătărău, era văzut ca puțin periculos. Acest erou
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]