3,752 matches
-
procesul de producție, în dauna componentei muncii, surplusul se micșorează (pentru o critică, vezi Brewer 1990: 33-35; vezi și Barone 1985). Firmele ilustreză această tendință prin expansiunea spre noi ramuri de industrie sau spre noi piețe. În general, în gîndirea marxistă, problema imperialismului este tratată din perspectiva statelor capitaliste; lumea a treia, spre care se poate aștepta o astfel de expansiune, nu este un subiect prea important în analiza lui Marx. Atunci cînd vine vorba de ea, Marx împărtășește pînă la
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
al schimbării în contextul relațiilor internaționale. Dar în această privință nici alte teorii din relațiile internaționale nu au înregistrat rezultate mult mai bune. Imperialismul clasic Contextul istoric al imperialismului clasic se situează la sfîrșitul secolului al XIX-lea. Analiza istorică marxistă a capitalismului scotea în evidență cîteva trăsături dominante. Prima era dezvoltarea extrem de rapidă (în țările din nucleu) și expansiunea colonială fulminantă. Apoi, marxiștii și-au concentrat atenția asupra caracteristicilor monopolului capitalist, cum ar fi cartelurile, trusturile și importanța crescîndă a
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
Imperialismul clasic Contextul istoric al imperialismului clasic se situează la sfîrșitul secolului al XIX-lea. Analiza istorică marxistă a capitalismului scotea în evidență cîteva trăsături dominante. Prima era dezvoltarea extrem de rapidă (în țările din nucleu) și expansiunea colonială fulminantă. Apoi, marxiștii și-au concentrat atenția asupra caracteristicilor monopolului capitalist, cum ar fi cartelurile, trusturile și importanța crescîndă a băncilor mari. Unii gînditori s-au ocupat de revenirea tarifelor. Alții au analizat o schimbare produsă în chiar natura clasei burgheze, care colabora
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
trusturile și importanța crescîndă a băncilor mari. Unii gînditori s-au ocupat de revenirea tarifelor. Alții au analizat o schimbare produsă în chiar natura clasei burgheze, care colabora din ce în ce mai mult cu guvernele, ale căror funcții se extindeau fără încetare. Metodologia marxistă are două asumpții fundamentale. Prima este aceea că analiza trebuie contextualizată istoric. Materialismul istoric distinge mai multe faze sau stadii în dezvoltarea modurilor de producție. Orice analiză a capitalismului trebuie să circumscrie cu atenție stadiile de dezvoltare și regiunile dintr-
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
necapitalist; el practică și necesită un schimb sistematic cu straturile și societățile necapitaliste. Dacă dinamica internă a capitalismului și-ar fi sieși suficientă, capitalismul ar trebui să fie un proces fără sfîrșit, ceea ce contrazice, după Luxemburg (1985 [1921]: 445), teza marxistă a unei crize economice finale și inevitabile a capitalismului. În critica pe care a făcut-o lui Marx, ea a susținut că, dacă sistemul capitalist ar fi unul închis, n-ar mai putea fi valorificată capacitatea sistemelor capitaliste de a
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
expansiunea va folosi mijloacele violenței politice și fizice, așa cum se întîmplă în revoluții și războaie. "Imperialismul este expresia politică a procesului acumulării de capital, în competiția pentru rămășițele lumii necapitaliste" (ibid. 391, în trad. engl. a autorului). Dintre gînditorii clasici marxiști, Rosa Luxemburg a vorbit cel mai mult despre impactul imperialismului asupra societăților precapitaliste, distrugerea economiei naturale, perfecționarea mijloacelor de producție și proletarizare, adică expansiunea muncii salarizate. Totuși, punctul ei de vedere asupra acestui subiect se limita la impactul capitalului străin
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
Hilferding, Bukharin, Lenin) Legătura cauzală dintre clasă și stat se face prin conceptul central de monopol și prin capitalul financiar ca nou stadiu al dezvoltării capitaliste. În mod tradițional, se consideră că statele reflectă interesele divergente ale clasei burgheze. Gînditorii marxiști din această școală a monopolului consideră că s-a produs o schimbare istorică în cadrul capitalismului, atunci cînd piețele concurențiale au căzut pradă marilor trusturi. Capitalismul monopolistului în-seamnă o tot mai mare concentrare a producției și cartelizarea piețelor în țările capitaliste
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
ramuri și țări devine cea mai importantă caracteristică a imperialismului capitalist. Nu nevoile comerciale, ci cele financiare provoacă o competiție internațională între monopoluri și o reîmpărțire a lumii între țările cele mai puternice. Acest argument se opune altei faimoase teorii marxiste, anume teza ultra-imperialismului a lui Kautski (pe care atît Luxemburg, cît și Lenin o resping). Kautski, figură centrală a partidului social democrat german (care era încă marxist la acea vreme), susținea că burghezia ar fi suficient de rațională pentru a
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
lumii între țările cele mai puternice. Acest argument se opune altei faimoase teorii marxiste, anume teza ultra-imperialismului a lui Kautski (pe care atît Luxemburg, cît și Lenin o resping). Kautski, figură centrală a partidului social democrat german (care era încă marxist la acea vreme), susținea că burghezia ar fi suficient de rațională pentru a împărți lumea fără a se expune riscurilor (și costurilor) războiului. Acest ultra-impe-rialism semnifică exploatarea solidară a lumii de către o alianță a monopolurilor capitaliste. Insistența lui Lenin asupra
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
convingătoare pentru care atacurile lui Lenin și Bukharin împotriva lui Kautski nu sînt convingătoare, fără ca prin aceasta Kautski să aibă dreptate, vezi Brewer 1990: 131-2). TEORIA SOVIETICĂ A RELAȚIILOR INTERNAȚIONALE Baza concepțiilor sovietice asupra relațiilor interna-ționale este reprezentată de teoriile marxiste asupra imperialismului. Evoluția lor prezintă totuși o legătură disproporționat de strînsă cu practica politicii externe sovietice. Reinterpretînd legile marxismului, teoria sovietică își propune să interpreteze trecutul, să ghideze deciziile prezente și să prevadă viitorul. Cu toate acestea, dacă comportamentul politic
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
internațională de clasă, coexistența pașnică promovată de sovietici își propunea să submineze capitalismul. Ca o consecință a acestei convergențe, diplomația a putut să-și redobîndească rolul său central. Concluzie Evoluția teoriilor sovietice în relațiile internaționale a fost marcată de supoziția marxistă a unei legături intime între teorie și practică. Din moment ce marxismul a fost folosit pentru a legitima acțiunea politică a sovieticilor, teoriile sovietice s-au văzut obligate să readapteze continuu marxismul la cerințele politicii externe a URSS. Încă din epoca anterioară
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
legitima acțiunea politică a sovieticilor, teoriile sovietice s-au văzut obligate să readapteze continuu marxismul la cerințele politicii externe a URSS. Încă din epoca anterioară a "socialismului într-o singură țară", concentrarea asupra luptei de clasă și a internaționalismului proletar marxist a fost treptat înlocuită cu cea asupra conflictului interstatal. Interesele socialismului au fost identificate cu cele ale URSS. Luptele antiimperialiste ale forțelor burgheze naționaliste din lumea a treia erau considerate bune (pentru o acidă critică marxistă a lui Lenin, vezi
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
și a internaționalismului proletar marxist a fost treptat înlocuită cu cea asupra conflictului interstatal. Interesele socialismului au fost identificate cu cele ale URSS. Luptele antiimperialiste ale forțelor burgheze naționaliste din lumea a treia erau considerate bune (pentru o acidă critică marxistă a lui Lenin, vezi Warren 1980), în timp ce agitația socialistă în Vest urma să fie evitată, pentru că ea ar fi putut afecta relațiile sovieticilor cu principalii lor opozanți, într-o perioadă a coexistenței pașnice. De asemenea, unele dintre conceptele centrale ale
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
adevărată criză (vezi mai ales Alker și Bierstecker 1984; Banks 1984). În timpul unei îndelungate perioade în care legitimase dezlegarea enigmelor, realismul s-a confruntat cu anumite probleme, cum ar fi nivelurile diferite de analiză (Singer 1961), ficțiunea statului monolitic (criticile marxiste și pluraliste) și discuția asupra conceptului de raționalitate și a semnificației factorilor birocratici și cognitivi (vezi cap. 5). Însă doar la sfîrșitul revoluției behavioraliste, aceste probleme au devenit anomalii, adică potențiale amenințări pentru validitatea realismului. S-a scris foarte mult
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
că, atunci cînd a introdus primul criteriu, anume problematica centrală, el a făcut-o în termenii unei singure paradigme, anume tradiția clasică (Holsti este apropiat acestei tradiții). Aceasta a produs oarece confuzie cînd, de pildă, s-a spus că paradigma marxistă se referă la problema războiului și a păcii ca la una de interes periferic. Această viziune triadică asupra disciplinei relațiilor internaționale și a economiei politice inter-naționale nu îi caracterizează totuși doar pe realiștii tradiționali. Michael Banks (1985), un adept al
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
politică globală, care privilegiază sistematic anumiți actori (conform vechii zicale că "oricine e liber să mănînce la Ritz și să doarmă sub pod"). Susan Strange folosește această perspectivă cu privire la patru structuri: militară, cum făceau și realiștii tradiționali, producția, așa cum accentuau marxiștii, o structură de cunoaștere, asemănătoare cu cea din teoriile gramsciene și mai ales finanțele, pe care autoarea le consideră scandalos de neglijate în alte teorii. Abordările lui Gilpin și Strange constituie răspunsuri realiste la criza realismului ca practică diplomatică și
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
abordări ale dependenței, înspre concepte de putere structurală, iar apoi va examina economia politică internațională dezvoltată de Gilpin și Strange. PUTERE ȘI DEPENDENȚĂ Originile intelectuale ale teoriilor dependenței Se pot identifica două rădăcini intelectuale impor-tante în dezvoltarea teoriilor dependenței: teoriile marxiste occidentale ale imperialismului și criticile structuraliste ale teoriilor liberale ale comerțului internațional. Teoriile marxiste occidentale postbelice ale imperialismului nu sînt preocupate în primul rînd de lupta între clasele burgheze din țările industrializate, așa cum erau predecesorii lor clasici (vezi capitolul 6
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
internațională dezvoltată de Gilpin și Strange. PUTERE ȘI DEPENDENȚĂ Originile intelectuale ale teoriilor dependenței Se pot identifica două rădăcini intelectuale impor-tante în dezvoltarea teoriilor dependenței: teoriile marxiste occidentale ale imperialismului și criticile structuraliste ale teoriilor liberale ale comerțului internațional. Teoriile marxiste occidentale postbelice ale imperialismului nu sînt preocupate în primul rînd de lupta între clasele burgheze din țările industrializate, așa cum erau predecesorii lor clasici (vezi capitolul 6). Teoriile absorbției surplusului au încercat să înțeleagă cum clasele capitaliste din țările nucleului cantonează
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
economia globală, așa încît să elucideze articulația specifică intern-extern între sistemul intern și economia politică mondială (Palma 1980). Politizarea dependenței: relațiile de putere și capitalismul internațional André Gunter Frank a devenit o oaie neagră (și o sperietoare) pentru diverși autori marxiști 1. Criticile lor au pornit de la definiția neosmithiană pe care o dă Frank capitalismului (Brenner 1977), din care, bazîndu-se pe schimb și pe motivația profitului, ar rezulta că "de la revoluția neolitică și pînă astăzi n-a existat altceva decît capitalism
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
și pe motivația profitului, ar rezulta că "de la revoluția neolitică și pînă astăzi n-a existat altceva decît capitalism" (Laclau 1979: 23). De asemenea, perspectivele venind dinspre exterior către interior ale lui Frank și Wallerstein au întors pe dos analiza marxistă a claselor, prin faptul că au făcut din relațiile între clase (în periferie) nu originea, ci rezultatul relațiilor de schimb (pentru o reluare a dezbaterii Brenner-Wallerstein, vezi Denemark și Thomas 1988). Totuși, nici Laclau, nici Brenner nu au atacat per-spectiva
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
Totuși, nici Laclau, nici Brenner nu au atacat per-spectiva mai istoricistă (și mai puțin deterministă) a lui Cardoso și nici conținutul empiric al tezei lui Frank, adică subdezvoltarea. În această secțiune voi arăta că o parte semnificativă a criticilor dependenței, marxiști și nemarxiști, accentuează nu doar dinamica economică (a capitalismului), ci și relația acesteia cu o structură politică internațională mai autonomă. Ca un corolar, tradiția dependenței a contribuit la redefinirea conceptului de putere, atît de important și pentru realiști. Un prim
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
o nouă cerință pentru teoria realistă: ea trebuia să devină economie politică. Apariția statelor bunăstării în secolul XX, l-a făcut pe Gilpin să pledeze pentru o cercetare a economiei politice internaționale bazată pe o apropiere de preocupările neomercantiliste și marxiste. Noua economie politică internațională modernă Începînd chiar cu primele sale studii de politică tehnologică și industrială, Gilpin credea că odată cu apariția statului-națiune și a economiei de piață puterea nu mai poate fi înțeleasă independent de baza economică. Această intuiție fundamentală
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
și dinamicii relațiilor internaționale. După părerea lui Gilpin, ele diferă în ce privește "dinamica de bază: realismul pune accentul pe lupta pentru putere dintre state, iar marxismul pe motivația profitului din societățile capitaliste" (Gilpin 1981: 94). Dar pentru el (ca și pentru marxiști) "lupta pentru putere și dorința de cîștig economic sînt în mod fundamental și inextricabil legate" (Gilpin 1987: 46). Într-o lucrare ulterioară, el discută din nou diferența dintre cele două ideologii și spune că ea constă în principal în două
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
și victimele sale" (Strange 1982b: 20). Susan Strange urmărește o critică a principalelor tendințe din economia politică internațională, anume teoria regimurilor și teoria stabilității hegemonice (vezi cap. 10). Ea pledează pentru o abordare structurală, ce își propune să integreze preocuparea marxistă pentru producție și preocuparea realistă pentru securitate într-o analiză mai largă a economiei politice mondiale, bazată pe un concept de putere structurală. Schimbări structurale în economia politică globală Modalitatea în care ar putea fi găsit echilibrul necesar și dificil
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]
-
ea nu o reflectă în mod necesar pe cea din urmă. Prin contrast, o abordare holistică vede dinamica întregului ca perpetuîndu-se de la sine. Dacă acestea sînt legile obiective pe baza cărora se poate deduce funcționarea părților sale, ca în legile marxiste clasice ale capitalismului, atunci teoria face parte din naturalism. Pentru holismul hermeneutic, nu pot exista structuri obiectivizate, ci doar practici intersubiective, care, pentru a fi reproduse, trebuie validate și înțelese prin acțiune individuală. Aceste dihotomii au fost intersectate într-o
by Stefano Guzzini [Corola-publishinghouse/Science/1029_a_2537]