5,342 matches
-
finit de prin cipii mitice (modele de gândire arhetipală) care, aplicate la o infinitate de situații diferite, generează o infinitate de „răspunsuri” mitice (miteme), aparent dife- rite, dar în fond convergente. Aceste miteme și-ar găsi locul într-o structură mitică organică, în acel „scenariu” unitar și coerent de care aminteam, dacă ar putea fi stabilite principiile mitice care le gene- rează și le guvernează (5). în urma unui demers centripet - pornind de la un număr relativ mare de motive mitice diferite -, am
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
generează o infinitate de „răspunsuri” mitice (miteme), aparent dife- rite, dar în fond convergente. Aceste miteme și-ar găsi locul într-o structură mitică organică, în acel „scenariu” unitar și coerent de care aminteam, dacă ar putea fi stabilite principiile mitice care le gene- rează și le guvernează (5). în urma unui demers centripet - pornind de la un număr relativ mare de motive mitice diferite -, am încercat să delimitez coordonatele unui model de gândire arhetipală, pe care l-am numit convențional Ordine și
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
o structură mitică organică, în acel „scenariu” unitar și coerent de care aminteam, dacă ar putea fi stabilite principiile mitice care le gene- rează și le guvernează (5). în urma unui demers centripet - pornind de la un număr relativ mare de motive mitice diferite -, am încercat să delimitez coordonatele unui model de gândire arhetipală, pe care l-am numit convențional Ordine și Haos. Pentru mentalitatea mitică, Haosul nu dispare odată cu actul cosmogenezei. Tot așa cum toate elementele Cosmosului preexistă, în stare virtuală și latentă
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
rează și le guvernează (5). în urma unui demers centripet - pornind de la un număr relativ mare de motive mitice diferite -, am încercat să delimitez coordonatele unui model de gândire arhetipală, pe care l-am numit convențional Ordine și Haos. Pentru mentalitatea mitică, Haosul nu dispare odată cu actul cosmogenezei. Tot așa cum toate elementele Cosmosului preexistă, în stare virtuală și latentă, în materia Haosului precos- mogonic, acesta din urmă supraviețuiește în chiar structura Cosmo- sului. Boala, moartea, furtuna, seceta, eclipsa, cutremurul, invazia inamicilor etc.
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
tradiționale, omul nu se comportă ca un spectator pasiv la acest „spectacol cosmic”, ci participă activ, cu mijloace mito-rituale, la regenerarea Cosmosului uzat și la restabilirea ordinii cosmice care este temporar, uneori ciclic, disturbată. Odată restaurat acest principiu al mentalității mitice, l-am aplicat - de data aceasta printr-un demers centrifug - diferitelor creații mito-folclorice românești. Am observat că bună parte dintre legende, colinde, balade, descântece (prin recitarea lor) și ceremonii, ritualuri, gesturi magice (prin practicarea lor) au ca ultim scop menținerea
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
diferitelor creații mito-folclorice românești. Am observat că bună parte dintre legende, colinde, balade, descântece (prin recitarea lor) și ceremonii, ritualuri, gesturi magice (prin practicarea lor) au ca ultim scop menținerea sau restabilirea „rânduielii lumii”. „Citite” fiind cu ajutorul acestei „grile”, motivele mitice și practicile rituale s-au dovedit a fi mai ușor descifrabile, au căpătat sens aspecte considerate gratuite de către comentatori sau au apărut sensuri noi, în locul celor deja atribuite. Mai mult decât atât, am observat că texte și manifestări mito-rituale tratate
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
căpătat sens aspecte considerate gratuite de către comentatori sau au apărut sensuri noi, în locul celor deja atribuite. Mai mult decât atât, am observat că texte și manifestări mito-rituale tratate ca distincte erau de fapt doar ipostazieri formal diferite ale aceleiași ecuații mitice arhetipale. Principiul Ordine și Haos se suprapune, în bună măsură, principiului care operează în cadrul religiilor și mitologiilor dualiste : lumea este creată și se perpetuează datorită conlucrării și confruntării dintre Dumnezeu și Diavol. Foarte multe ecuații din mitologia populară românească (inclusiv
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
principiului care operează în cadrul religiilor și mitologiilor dualiste : lumea este creată și se perpetuează datorită conlucrării și confruntării dintre Dumnezeu și Diavol. Foarte multe ecuații din mitologia populară românească (inclusiv legendele cosmogonice) se bazează pe înfrunta- rea dintre două entități mitice antagoniste. Problema apariției și supra- viețuirii dualismului religios în spațiul românesc și în cel sud-est-euro pean (mai ales prin diverse secte medievale neomaniheiste: paulicianism, bogomilism etc.) a fost foarte controversată în rândul savanților încă de la jumătatea secolului al XIX-lea
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
secte medievale neomaniheiste: paulicianism, bogomilism etc.) a fost foarte controversată în rândul savanților încă de la jumătatea secolului al XIX-lea. Am abordat acest subiect cu un alt prilej (6). Se pune întrebarea dacă principiul Ordine și Haos este specific mentalității mitice autohtone și, dacă da, în ce măsură. Nu cred că-l pot considera ca fiind specific, în sensul strict al termenului. Este vorba de un model arhaic și universal de gândire mitică. El este specific mentalității mitice autohtone doar în măsura în care s-a
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
pune întrebarea dacă principiul Ordine și Haos este specific mentalității mitice autohtone și, dacă da, în ce măsură. Nu cred că-l pot considera ca fiind specific, în sensul strict al termenului. Este vorba de un model arhaic și universal de gândire mitică. El este specific mentalității mitice autohtone doar în măsura în care s-a manifestat în forme specifice, câteodată inedite. Acțiunea sa se verifică atât sincronic, pe orizontala spațiului cultural românesc, cât și diacronic, pe verticala timpului, mergând de la vechi mărturii istorice și arheologice
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
și Haos este specific mentalității mitice autohtone și, dacă da, în ce măsură. Nu cred că-l pot considera ca fiind specific, în sensul strict al termenului. Este vorba de un model arhaic și universal de gândire mitică. El este specific mentalității mitice autohtone doar în măsura în care s-a manifestat în forme specifice, câteodată inedite. Acțiunea sa se verifică atât sincronic, pe orizontala spațiului cultural românesc, cât și diacronic, pe verticala timpului, mergând de la vechi mărturii istorice și arheologice până la manifestări mito-rituale aproape con
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
orizontala spațiului cultural românesc, cât și diacronic, pe verticala timpului, mergând de la vechi mărturii istorice și arheologice până la manifestări mito-rituale aproape con temporane. Pe de altă parte, principiul Ordine și Haos nu acționează întotdeauna singur, ci corelat cu alte principii mitice care alcătuiesc împreună o specifică și destul de precis conturată mentalitate mitică autohtonă. Abia reconstituind această mentalitate s-ar putea cartografia un continent atât de întins, atât de divers și cu atât de multe „pete albe” cum se prezintă astăzi a
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
de la vechi mărturii istorice și arheologice până la manifestări mito-rituale aproape con temporane. Pe de altă parte, principiul Ordine și Haos nu acționează întotdeauna singur, ci corelat cu alte principii mitice care alcătuiesc împreună o specifică și destul de precis conturată mentalitate mitică autohtonă. Abia reconstituind această mentalitate s-ar putea cartografia un continent atât de întins, atât de divers și cu atât de multe „pete albe” cum se prezintă astăzi a fi mitologia română. I. Colinda tip Furarea astrelor. Motive și semnificații
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
autohtonă. Abia reconstituind această mentalitate s-ar putea cartografia un continent atât de întins, atât de divers și cu atât de multe „pete albe” cum se prezintă astăzi a fi mitologia română. I. Colinda tip Furarea astrelor. Motive și semnificații mitice 1. Cosmos și Haos Teomahia este o temă mitică universal răspândită. O întâlnim atât în unele mituri cosmogonice, cât și în miturile referitoare la luptele dintre zei pentru obținerea suveranității sau în cele referitoare la intruziunea Haosului în Cosmos. În
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
un continent atât de întins, atât de divers și cu atât de multe „pete albe” cum se prezintă astăzi a fi mitologia română. I. Colinda tip Furarea astrelor. Motive și semnificații mitice 1. Cosmos și Haos Teomahia este o temă mitică universal răspândită. O întâlnim atât în unele mituri cosmogonice, cât și în miturile referitoare la luptele dintre zei pentru obținerea suveranității sau în cele referitoare la intruziunea Haosului în Cosmos. În acest ultim caz, teomahia este declanșată de răpirea (ascunderea
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
245). Într-un mit hitit, balaurul Illuyanka îi răpește zeului furtunii Teshub ochii (și inima, într-o altă versiune), provocând astfel seceta. Printr-un șiretlic, Teshub își recapătă vederea și îl învinge pe monstrul ofidian (2, p. 245). în folclorul mitic românesc, tema în discuție este atestată din abundență. Amintesc doar basmele în care balaurii sau zmeii fură soarele și luna de pe cer (tip Greuceanu) sau merele de aur dintr-un copac cu valențe cosmice (tip Prâslea cel voinic și merele
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
D-una-i luna cu lumina, De alta-i soarele cu razele (9, p. 14 ; 10, p. 96). Pentru a face o analiză hermeneutică a colindei tip Furarea astrelor, voi încerca să trec în revistă și să comentez pe rând principalele motive mitice pe care le conține sau doar le sugerează textul colindei. 2. Desfrâul sacru Sub poalele ceriului Florile dalbe ! La umbra nourului [mărului ?] Mândră masă e gătită Pe iarba cea înverzită. Dar la masă cine șede Dumnezeu ce toate vede ; Și
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
astăzi s-au pierdut” (59, p. 234). Cred că „semnificațiile magico-mitologice” ale acestui compor- tament nu „s-au pierdut” în totalitate, așa cum scria Romulus Vulcănescu în 1970. Am încercat în paginile de mai sus să desci- frez arti culațiile mentalității mitice care generează practicile magico- rituale de acest tip. Concluziile mele sunt asemănătoare cu cele dintr-o carte ulterioară (din 1985) a aceluiași etnolog : în retrospectiva istoriei religiilor, carnavalul e o sărbătoare ances- trală totală, anterioară creștinismului în Europa, care simbolizează
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
cele dintr-o carte ulterioară (din 1985) a aceluiași etnolog : în retrospectiva istoriei religiilor, carnavalul e o sărbătoare ances- trală totală, anterioară creștinismului în Europa, care simbolizează „sacrul de transgresiune”, [...] în care sunt concentrate toate formele de dramatizare a timpului mitic [...]. În ansamblul lui, carnavalul reprezintă un complex ritual și ceremonial care are loc anual [...], urmărind răsturnarea completă a ordinii și ierarhiei [...] și, ceea ce este mai semnificativ, însăși renașterea spirituală din haosul astfel produs și retrăirea timpului sacru în care a
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
este găsit de Indra în adâncul munților (Rig Veda, IV, 19, 3) zăcând întins (aśayanam), dormind (abudhyamanam), cufundat în somnul cel mai profund (su¿upa¡am), de netrezit (abudhyam) (20, p. 32). Inerția, somnul, letargia, nonmanifestarea sunt stări proprii ființelor mitice care întruchipează Haosul. În mitul asiro- babilonian al creației (Enuma Eliș, I, pp. 37-40), Apsu - principiul masculin al Haosului - pornește război împotriva zeilor, pentru că aceștia, prin comportamentul lor vivace și zgomotos, îi tulbură somnul : „Vreau să-i distrug, să termin
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
de moarte sunt două lucruri incom- patibile” (Plutarh, Opiniile filosofilor, I, 7 ; cf. 77, p. 280). În acest caz, viziunea lui Plutarh asupra divinității nu este una mitologică, ci teologică : Dumnezeu este perfect, etern, imuabil etc. Din perspectiva menta lității mitice, starea potenței divine nu este liniară, ci oscilantă (sinusoidală), iar „crizele” divinității sunt, de cele mai multe ori, identificate sau asemănate cu somnul (vezi în lirica populară românească : „Dumnezeu pare că doarme” ; cf. 76). Nici eroii, nici zeii nu au privilegiul insomniei
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
78, p. 226). în sfera de semnificații mito-simbolice delimitată putem include și somnul care-l cuprinde pe zeul demiurg înainte, în timpul sau imediat după cosmogeneză. Este un somn datorat contactului acestuia cu materia letargică a Haosului primordial. Într-un text mitic sumerian (Mitul tărâmului Dilmun) este descris Cosmosul abia creat, dar lipsit de viață, „dormind”. Somnul lumii se datorează somnului zeului Enki și al soției sale Nin-Sikil (= fecioara), virgină încă, așa cum virgin era însuși Pământul : Cuplul unic, la Dilmun, este cufundat
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
însuși Pământul : Cuplul unic, la Dilmun, este cufundat în somn. Pământul pe care Enki doarme alături de [zeița] Virgină, Acest pământ este virgin... (51, p. 106). Zeița îl trezește pe Enki pentru a da viață Lumii. Similar, într-un alt text mitic sumerian, Enki stă întins în mare, dormind adânc. El este trezit din somn de Nammu, „mama tuturor zeilor”, pentru a săvârși antropogeneza : „O, fiule, scoală-te de pe patul tău... creează pe slujitorii zeului...” (52, p. 169). În texte mitice indiene
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
text mitic sumerian, Enki stă întins în mare, dormind adânc. El este trezit din somn de Nammu, „mama tuturor zeilor”, pentru a săvârși antropogeneza : „O, fiule, scoală-te de pe patul tău... creează pe slujitorii zeului...” (52, p. 169). În texte mitice indiene, înainte de creația lumii, zeul Vi¿¡u doarme culcat pe șarpele cu o mie de capete, Ananta („fără sfârșit”, în sanscrită) - simbol al Haosului -, care plutește pe Oceanul primordial. În alte texte, după săvârșirea operei cosmogonice, Prajapati este cuprins de
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]
-
arhaic, în mare parte dispărut și ale cărui 40 Ordine și Haos bogate și subtile semnificații nu au fost încă elucidate. Este vorba de somnul ritual și de trezirea rituală de către colindători - un comportament probabil legat (imitatio dei) de tema mitică punctată în paginile anterioare : „adormirea” și „trezirea” zeului. O datină arhaică ar putea aduce unele lămuriri. Astfel, la romani, ultima noapte din an, noaptea dinspre Calendae Januariae, era serbată obligatoriu în stare de veghe, fiind numită Vigilia (lat. vigilo = „a
Ordine şi Haos. Mit şi magie în cultura tradiţională românească by Andrei Oişteanu () [Corola-publishinghouse/Imaginative/848_a_1763]