11,108 matches
-
deținuți interesați în menținerea acestei stări de spirit. Procedurile de internare sînt însoțite de botezul deținuților "care fac tot ce le stă în putere ca să-i arate cît mai limpede nou sositului în ce situație jalnică se află. În cadrul acestui ritual de trecere, nou sositul poate fi chemat cu apelativul "pifan" sau "boboc", cuvinte care îi arată că e doar un simplu individ instituționalizat și, mai mult decît atît, că are un statut mult inferior chiar și în acest grup, aflat
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
în celulă are loc pentru a stabili poziția socială pe care deținutul o va ocupa în viitor. El începe de multe ori cu confesiunea noului venit, care tinde să-și povestească fapta așa cum s-a petrecut ea în realitate. În ritualul botezului intervine, în acel moment, "prostirea", fenomenul prin care un deținut mai versat îi oferă noului venit suport moral, prin reinterpretarea faptelor lui penale într-un mod liniștitor. Remușcările lui sînt repede înlocuite de justificări ale faptelor comise, "fabricate" în
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
închisori)... Diferitele temeiuri pentru înjosirea eului sînt, foarte des, simple raționalizări, determinate de eforturile de administrare a activității cotidiene a unui număr mare de persoane într-un spațiu limitat și cu cît mai puține resurse cheltuite."91 Tot printr-un ritual de inițiere trec și cadrele care se angajează în sistemul penitenciar. Majoritatea sînt recrutate în funcție de dorința și rîvna de a face carieră. Ceea ce contează însă este obediența față de ordinele superiorilor. Privite din afară din această perspectivă, ele par niște aparate
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
sînt niște gunoaie sau rebuturi umane, a căror nocivitate trebuie neutralizată. Această viziune conduce la ideea unei relații de tip stăpîn-sclav. Psihologii de la organizația Amnesty Internațional spun că la cadre domină un superego combinat cu un spirit de elită. Antrenamentele, ritualurile și jargonul specific pe care-l cultivă (prețiozitatea limbii, de care am vorbit într-un capitol anterior) au rolul de a le inocula ideea că alcătuiesc un corp de elită al societății. Accesul spre statutul de profesioniști este dat de
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
limbii, de care am vorbit într-un capitol anterior) au rolul de a le inocula ideea că alcătuiesc un corp de elită al societății. Accesul spre statutul de profesioniști este dat de trecerea examenului de înrăire, ca parte esențială a ritualului de botez. Înrăirea unui nou angajat se petrece sub supravegherea atentă a unui cadru mai vîrstnic, care-i evaluează tehnicile de umilire învățate în școala de instruire sau de la superiorii săi direcți. Examinarea nu trebuie realizată oricum, ci în cadrul unui
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
cantitatea pachetelor primite, iar cadrele învață că trebuie să pună în slujba sistemului toate relațiile externe de care dispun pentru a-și facilita cariera. De aceea botezul are rolul de a legitima sistemul existent și pe deținătorii puterii din cadrul acestuia. Ritualurile adaptative O dată "botezat", noul venit învață cum funcționează sistemul de sancțiuni și privilegii. Acesta ajută la reconstrucția eului, puternic degradat în urma botezului. Regulile casei nu mai sînt privite cu dispreț, ignorate sau refuzate, ci cu interes crescut, în vederea identificării acelor
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
bine spatele. "Aici toți sînt cu ochii pe tine; fii și tu cu ochii pe toată lumea. Să nu te lași surprins într-o discuție și, mai ales, să nu discuți combinațiile cu glas tare."96 Într-o lume a privațiunilor, ritualurile adaptative sînt ritualuri de exploatare a sistemului. Celulele au locuri privilegiate și locuri de pedeapsă, paturi ale veteranilor și paturi ale celor pedepsiți, dar cele mai multe sînt paturi ce se pot cumpăra și vinde. Există și celule ale recalcitranților și celule
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
toți sînt cu ochii pe tine; fii și tu cu ochii pe toată lumea. Să nu te lași surprins într-o discuție și, mai ales, să nu discuți combinațiile cu glas tare."96 Într-o lume a privațiunilor, ritualurile adaptative sînt ritualuri de exploatare a sistemului. Celulele au locuri privilegiate și locuri de pedeapsă, paturi ale veteranilor și paturi ale celor pedepsiți, dar cele mai multe sînt paturi ce se pot cumpăra și vinde. Există și celule ale recalcitranților și celule ale VIP-urilor
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
provocată la comandă."97 Au existat însă și cazuri cînd deținuții au colapsat, fie din pricina bătăilor, fie din imposibilitatea de a îndura batjocura și încălcarea demnității umane (cazul directoarei de la Creditbank, înnebunită în pușcăria din Rahova, a fost intens mediatizat). Ritualurile adaptative se traduc prin expresia des întîlnită "a-ți face pușcăria ușoară", adică posibilitatea de a crea condiții normale într-un mediu anormal: a avea un pat bun, o pătură bună, a-și bea cafeaua de dimineață, a putea comunica
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
anormal: a avea un pat bun, o pătură bună, a-și bea cafeaua de dimineață, a putea comunica ușor cu ceilalți deținuți și cu familia, a putea telefona oricînd, a fi tratat cu respect de către ceilalți etc. Înțelegerea importanței acestor ritualuri presupune descifrarea etapelor carierei penitenciare. Din această perspectivă, există modalități de exploatare a sistemului specifice fiecărei perioade petrecute în închisoare. Primele vizează reconstrucția unei minime demnități și dispariția sentimentului de insuportabilitate. În fața abandonului familial și a ostilității celor din jur
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
jur, arestatul formulează frecvente cereri și plîngeri adresate administrației pușcăriei: pentru mutarea bătăușilor din celulă sau pentru mutarea lui în altă celulă, pentru obținerea unor medicamente specifice și pentru continuarea tratamentului început înaintea arestării, pentru comunicarea cu familia etc. Toate ritualurile adaptative au rolul de a-i arăta individului că este în continuare stăpînul propriei vieți, că poate controla mediul înconjurător, precum și rolul de a-l imuniza în fața lumii sumbre dinăuntru. Ele îi readuc o preocupare sporită față de sine, vizibilă în
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
fost retrogradat pentru fapte de corupție, violență sau furt, va evita compania colegilor care cunosc bine cum s-au petrecut lucrurile și va căuta un suport social în acele persoane care îi încurajează stima de sine. O altă componentă a ritualurilor adaptative este compensarea. Ea se referă la folosirea capacităților personale într-un anumit domeniu, pentru a echilibra eșecul. Fiecare persoană tinde să-și caute acele elemente care să-l facă atît de util, încît să se identifice cu ele și
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
o mînă de răufăcători infiltrați în sistem, ci sînt generate, controlate și gestionate de sistem, cu complicitatea conducerii de la vîrf. Procedeele de corupție a autorităților penitenciare au fost descrise mai amănunțit de Gresham M. Sykes 100, încă din 1958, ca ritualuri de exploatare a sistemului. Ele se petrec uneori chiar cu complicitatea unor arestați, care beneficiază de mici favoruri și care sînt folosiți ca paravan (care garantează în fața comisiilor venite în control că au primit alimente din belșug și că au
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
constatare ne duce cu gîndul la cunoscuta "lege a fier a oligarhiei" a lui Robert Michels care demonstra că cele mai multe bunuri tind să intre pe mîna cît mai puținor indivizi pe măsură ce instituțiile se birocratizează și se închid supravegherii externe 102. Ritualurile adaptative au deseori caracter ilicit, datorat nu atît mecanismelor de exploatare a sistemului, cît mai ales viziunii despre rolul închisorii și al pedespei în societate, care impune o ruptură radicală cu exteriorul și căutarea bunăstării (chiar a fericirii) în interiorul zidurilor
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
deseori caracter ilicit, datorat nu atît mecanismelor de exploatare a sistemului, cît mai ales viziunii despre rolul închisorii și al pedespei în societate, care impune o ruptură radicală cu exteriorul și căutarea bunăstării (chiar a fericirii) în interiorul zidurilor. Consecințele acestor ritualuri adaptative pot fi observate în statisticile oficiale care prezintă România ca țara cu cel mai mare număr de recidiviști din Europa deci de persoane care învață atît de bine să trăiască în lumea carcerală încît aceasta devine pentru ei singura
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
complicități și combinații pentru suportarea obstacolelor: Dacă aceste obstacole ar fi îndepărtate dintr-o dată, s-ar trezi într-un vid care, poate, s-ar dovedi mult mai dureros"104. Din punct de vedere al eficienței, corectitudinii și normalității sistemului punitiv, ritualurile adaptative ar trebui să contribuie la reafirmarea integrității, demnității și valorii fundamentale a individului, și nu la acceptarea viziunii conform căreia deținutul este o scursură a societății și nici cadrele nu sînt mai presus, de vreme ce lucrează cu deșeuri și gunoaie
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
adaptative ar trebui să contribuie la reafirmarea integrității, demnității și valorii fundamentale a individului, și nu la acceptarea viziunii conform căreia deținutul este o scursură a societății și nici cadrele nu sînt mai presus, de vreme ce lucrează cu deșeuri și gunoaie. Ritualurile de adaptare ca forme de legitimare a puterii și ordinii sociale anterior instituite sînt însoțite de ritualuri contestatare, de rebeliune, care ventilează resentimentele acumulate de indivizii de pe treptele inferioare ale ierarhiilor și permit reînnoirea, remodelarea și reîmprospătarea formelor de adaptare
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
acceptarea viziunii conform căreia deținutul este o scursură a societății și nici cadrele nu sînt mai presus, de vreme ce lucrează cu deșeuri și gunoaie. Ritualurile de adaptare ca forme de legitimare a puterii și ordinii sociale anterior instituite sînt însoțite de ritualuri contestatare, de rebeliune, care ventilează resentimentele acumulate de indivizii de pe treptele inferioare ale ierarhiilor și permit reînnoirea, remodelarea și reîmprospătarea formelor de adaptare care susțin sistemul carceral. Ritualurile contestatare În viziunea funcționalistă, ritualurile care contestă ordinea instituțională (automutilările, sinuciderile, evadările
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
de legitimare a puterii și ordinii sociale anterior instituite sînt însoțite de ritualuri contestatare, de rebeliune, care ventilează resentimentele acumulate de indivizii de pe treptele inferioare ale ierarhiilor și permit reînnoirea, remodelarea și reîmprospătarea formelor de adaptare care susțin sistemul carceral. Ritualurile contestatare În viziunea funcționalistă, ritualurile care contestă ordinea instituțională (automutilările, sinuciderile, evadările, răscoalele, grevele foamei etc.) sînt în mod consecvent interpretate ca o formă de perpetuare a sistemului, ca supape de siguranță care îngăduie oricărei opoziții să se disipe, fără
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
ordinii sociale anterior instituite sînt însoțite de ritualuri contestatare, de rebeliune, care ventilează resentimentele acumulate de indivizii de pe treptele inferioare ale ierarhiilor și permit reînnoirea, remodelarea și reîmprospătarea formelor de adaptare care susțin sistemul carceral. Ritualurile contestatare În viziunea funcționalistă, ritualurile care contestă ordinea instituțională (automutilările, sinuciderile, evadările, răscoalele, grevele foamei etc.) sînt în mod consecvent interpretate ca o formă de perpetuare a sistemului, ca supape de siguranță care îngăduie oricărei opoziții să se disipe, fără consecințe nefaste. Pentru oficialități, existența
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
din puținele legături dintre cele două lumi, ce aduce o îmbunătățire, chiar dacă temporară, a condițiilor de trai (căci hrana e mai consistentă în acele zile, hainele sînt spălate și schimbate, ușile la WC-uri reparate, instalațiile refăcute etc.). Tot în cadrul ritualurilor contestatare inițiate de cadre intră și piesele de teatru în care deținuții joacă diverse roluri, spectacolele de folclor sau slujbele religioase care adună invitați din exteriorul instituției, chemați să se convingă de faptul că în penitenciare totul merge bine. Asemenea
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
restabilirea echilibrului psihic, dereglări somatice difuze, iar pe plan psihic stări de anxietate; egocentrism, centrare pe plăceri personale și distracții, nivel al eficienței intelectuale sub medie, nesiguranță de sine și interese înguste"107. Degradarea comportamentelor umane în închisoare permisă prin ritualurile inițiatice și cele adaptative continuă cu agresiunile fizice. După K. Lorenz și I. Eibl-Eibesfeldt, agresivitatea apare din dorința de conservare a personalității, fiind vitală pentru supraviețuirea într-un mediu ostil, care impune restricții în satisfacerea unor nevoi elementare: de hrană
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
și lipsite de apărare. Existența unor oameni violenți și periculoși justifică măsurile de securitate și sistemele de pedeapsă. Ponderea lor este însă redusă, cele mai multe violențe fiind conjuncturale, generate de stresul vieții carcerale. Incapacitatea apărării și disperarea instituie o serie de ritualuri de autoagresiune. Definite ca manifestări violente îndreptate împotriva propriului corp, autoagresiunile sînt susținute de o reducere de grade diferite a instinctului de conservare. Rănirile pe care și le provoacă indivizii iau forme diverse: cele mai multe sînt tăieturile pe corp și mai
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
sau cu ce găsesc. Fac uneori greva foamei, ăștia îi spun refuz de hrană, dar încep numărătoarea zilelor abia cînd nu te mai ții pe picioare și deja miroși a hoit"110. Din aceeași perspectivă trebuie să înțelegem și celelalte ritualuri contestatare: greva foamei, sinuciderile, evadările, răscoalele. Criminologii au demonstrat de mult că regulile produc proteste, din cauza conceptualizării diferenței ca delincvență, regulile fiind, în fapt, expresia legitimării autorității celor ce dețin puterea în penitenciar. Greva foamei este ritualul de protest prin
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]
-
înțelegem și celelalte ritualuri contestatare: greva foamei, sinuciderile, evadările, răscoalele. Criminologii au demonstrat de mult că regulile produc proteste, din cauza conceptualizării diferenței ca delincvență, regulile fiind, în fapt, expresia legitimării autorității celor ce dețin puterea în penitenciar. Greva foamei este ritualul de protest prin care un individ își exprimă nemulțumirea față de încetineala cu care i se rezolvă situația juridică sau față de tratamentul arbitrar, care-i lezează demnitatea. Este remediul găsit pentru rezolvarea nefericirilor provocate de instituție, cu efecte deseori întîrziate, considerat
by BRUNO ŞTEFAN [Corola-publishinghouse/Science/998_a_2506]