510 matches
-
Revoluției. Prea puțin convins de ideea egalității și a idealului democratic, Renan este mai curînd un agnostic, un pozitivist conservator, fidel pînă în 1870 națiunii făurite prin legitimitate dinastică și nu pe baza suveranității populare. Însă, în ciuda specializării sale profesionale, Renan se lasă cucerit de teoriile antisemite și de prejudecata superiorității ariene. În Histoire générale des langues sémitiques, apărută în 1855, el susține că "în comparație cu rasa indoeuropeană, rasa semitică reprezintă într-adevăr o combinație inferioară a rasei umane"231, iar în
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
semitică reprezintă într-adevăr o combinație inferioară a rasei umane"231, iar în 1862, în discursul de deschidere de la catedra Colegiului francez forțează nota deplîngînd "în-spăimîntătoarea simplitate a spiritului semitic care îngustează creierul uman refuzîndu-l oricărei idei mai subtile".232 Renan este rasist, atitudine banală în epocă însă rareori manifestată cu atîta pseudo-certitudine științifică. Astfel el este inspiratorul doctrinei democratice a națiunii, care nu are nimic din respectul scrupulos al lui Herder față de culturile sau popoarele neoccidentale și nu împărtășește nicidecum
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
manifestată cu atîta pseudo-certitudine științifică. Astfel el este inspiratorul doctrinei democratice a națiunii, care nu are nimic din respectul scrupulos al lui Herder față de culturile sau popoarele neoccidentale și nu împărtășește nicidecum idealismul umanitar al acestuia din urmă. De altfel, Renan este un mare admirator al Germaniei dar nu atît în ceea ce privește național-populismul romantic al acesteia, cît mai ales forța, pe care o împrumută de altfel, ca personalitate. Totuși, ideile sale reacționare preced anexarea Alsaciei-Lorena, fapt ce-i va pro-voca acea "tresărire
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
acesteia, cît mai ales forța, pe care o împrumută de altfel, ca personalitate. Totuși, ideile sale reacționare preced anexarea Alsaciei-Lorena, fapt ce-i va pro-voca acea "tresărire" patriotică, determinîndu-l să-și revizuiască poziția morală, filozofică și politică. În acel moment, Renan admite că legitimitatea dinastică nu mai este valabilă. Într-o scrisoare datată 13 septembrie 1870, către David Frédéric Strauss, el capitulează în fața principiului de întemeiere a naționalităților pe baza unei legitimități mai mult sau mai puțin populare. De altfel, o
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
catastrofa războiului; dimpotrivă, totdeauna m-am temut că acest principiu al naționalităților substituit blîndului și paternalului simbol al legitimității va face să degenereze lupta popoarelor într-o exterminare a raselor".234 Convertit în același timp la un republicanism de conveniență, Renan va căuta, începînd din acest moment, argumentele pe care să le poată opune concepției germane asupra nați-unii fiindcă tocmai această logică determinase soarta Alsaciei și Lorenei. Își dă seama că trebuie să abandoneze concepțiile etnice, pentru că vede ce pericol reprezintă
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
să abandoneze concepțiile etnice, pentru că vede ce pericol reprezintă acestea. Accentuează deci pe națiunea naturală, pe ideea de "persoană" naturală așa cum o preconiza Herder și, de asemenea, Michelet, ocolind ideea de spirit colectiv așa cum o concepea Joseph de Maistre. Totuși Renan nu se poate împăca cu ideea națiunii strict politice a lui Sieyès. Aceasta lovește prea mult în convingerile sale prin afirmarea exclusivă a suveranității populare, ca și cum Franța nici n-ar fi existat înainte de 1789. Și mai mult încă, detestă viziunea
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
1789. Și mai mult încă, detestă viziunea iacobină care ignoră substanța reală a noțiunii de țară și care nu va rezista sfidării pe care i-o aruncă națiunea etnoculturală. Deși n-am putea să demonstrăm aceasta, s-ar părea că Renan și-a orientat gîndirea în direcția utilitarismului pragmatic în stil englezesc. El abandonează procupările idealiste și, ca și John Stuart Mill, se dedică ideii de a înlătura din cadrul doctrinei naționaliste ceea ce reprezenta o amenințare pentru pacea Europei și mai ales
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
perspectiva iacobină. Însă odată raliat republicanismului el va considera, după exemplul lui Mill, că un guvern reprezentativ nu poate funcționa convenabil într-o țară "alcătuită din diferite naționalități", unde nu există "solidaritate de bază" (fellow-feeling)236. Este evident faptul că Renan dezvoltă astfel o altă viziune asupra națiunii, cea electivă, legitimată nu prin expresia directă a suveranității populare ci prin ideea unui consimțămînt mai profund, determinat istoric, permanent, mai curînd unificator decît pluralist. El nuanțează conceptul liberal al națiunii engleze ajungînd
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
îi determină să coopereze între ei cu mai mare plăcere decît ar coopera cu un alt popor și îi determină să dorească aceeași guvernare cu condiția ca aceasta să-i reprezinte în exclusivitate și să răspundă cerințelor lor".238 La Renan, imagi-nea plebiscitului cotidian este totuși remarcabilă atît prin capacitatea sa de evocare cît și prin eschiva pe care o reprezintă, fiindcă, dacă acesta a avut loc în 1860, pentru a anexa Franței Savoia, a fost falsificat atît prin circumstanțele efemere
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
fiindcă, dacă acesta a avut loc în 1860, pentru a anexa Franței Savoia, a fost falsificat atît prin circumstanțele efemere ale momentului cît și prin manevrele Statului care-și urmărea avantajele sale. Cît despre situația Alsaciei și Lorenei de care Renan se preocupă atît, un astfel de plebiscit n-a fost organizat nici în 1871, pentru a le integra imperiului german, nici în 1918 pentru a le reda Republicii Franceze. Gratuitatea metaforei plebiscitare ascunde de fapt o reticență. Astfel este trecut
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
moment în care marile țări europene deveniseră State-Na-țiuni, după unificarea Germaniei și a Italiei. Instalate cu acte în regulă în confortul lor național aceste mari națiuni nu vor să ia în considerare micro-naționalismele, care le deranjează. Națiunea electivă a lui Renan corespunde întocmai așteptărilor conducătorilor săi. 6 Febra naționalităților Herder, ca și Renan și toți intelectualii care s-au aplecat asupra fenomenului național, se reprezintă în fond pe ei înșiși. Ar putea face altfel? Noi înșine, nu-i solicităm oare în funcție de
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
a Italiei. Instalate cu acte în regulă în confortul lor național aceste mari națiuni nu vor să ia în considerare micro-naționalismele, care le deranjează. Națiunea electivă a lui Renan corespunde întocmai așteptărilor conducătorilor săi. 6 Febra naționalităților Herder, ca și Renan și toți intelectualii care s-au aplecat asupra fenomenului național, se reprezintă în fond pe ei înșiși. Ar putea face altfel? Noi înșine, nu-i solicităm oare în funcție de ceea ce convine prezentului nostru!? Chiar dacă el n-ar fi campionul națiunii în
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
în acest caz decît să se întoarcă la munca, mai modestă, a generalizărilor abstracte, cum este și cazul lui Andreas Kappeler, John Plamenatz sau Miroslav Hroch. Fără a adera la dezbaterea academică ce opune concepți-ile lui Herder sau ale lui Renan, Kappeler distinge trei tipuri ale naționalismului etnocultural. În primul rînd se referă la cel ce se manifestă în secolul al XIX-lea în comunitățile naționale lipsite de suveranitate sau dispersate politic: este cazul germanilor, al italienilor, al grecilor sau al
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
consimțămîntul indivizilor. Comunitatea este totul pentru acestea. Ea se impune, iar recalcitranților nu le rămîne decît să capituleze sau să dispară. Aceste tulburări, care au nerușinarea să-și bată joc de ritul magic al "plebiscitului de fiecare zi" scump lui Renan, sînt evident condamnate de către Statele-Națiuni, lovite astfel atît în privilegiile lor cît și în rațiunile lor politice. Din această cauză, micro-naționalismele de după 1870 vor îndura un lung purgatoriu pînă în 1914. Însă soarta lor va fi variabilă în acest context
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
atribuia atitudinea sumbră a englezilor aerului brumos al Angliei, iar celui senin al Franței, ideile limpezi "care se organizează ele singure în creier"279. Dar acestea nu sînt decît niște fantasmagorii extreme, conform spiritului timpului. Mai subtile sînt considerațiunile lui Renan sau Taine care nu se abțin să recunoască meritele eminente ale culturii germane. Și mai marcantă încă este întorsătura pe care o ia naționalismul francez sub impactul înfrîn-gerii de la 1871 și al anexării Alsaciei-Lorena, cînd dreapta ca-tolică și stînga laică
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
de a dispune de ele însele constituie cauza republicanilor, în timp ce termenul generic ce derivă de aici naționalismul rămîne mai degrabă apanajul dreptei credincioase. Însă Barrès nu mai neagă revoluția. El o integrează în trecutul Franței. El denunță chiar, ca și Renan, viziunile rasiste, notînd că este inexact să vorbești de o rasă franceză în sens strict: "Noi nu sîntem o rasă ci o națiune"283. Astfel se prefigurează poziția intermediară între civismul național al liberalilor și primordialismul reacționar al Acțiunii franceze
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
pe cîmpul de onoare în septembrie 1914, în calitate de combatant, nu ca revanșă față de Germania, ci ca luptător al războiului național de apărare pe care îl justificase deja cu anticipație în 1899. La rîndul său, Ernest Psichari (1883-1914) este nepotul lui Renan, fidel încă din anii cei mai tineri idealului umanitar și rațional și adept al lui Dreyfus, din această cauză. Dar el va pleca în 1903 cu trupele coloniale batjocorite de Péguy. Servind mai întîi ca simplu soldat în Congo și
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
nazismului. Pentru acestea, ca și pentru Herder de altminteri, naționalitatea se impune membrilor recunoscuți ai unui popor și nu poate deci să rezulte dintr-o alegere sau dintr-o adeziune fie acestea și tacite; ideea unui plebiscit în maniera lui Renan le este cu totul străină. Dincolo de aceasta, fapt la care Herder nu se gîndise nicidecum, această impunere creează pentru fiecare obligația de a se dizolva în comunitatea semenilor cu scopul de a participa la împliniea totală sau totalitară a destinului
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
al sub-terfugiului. El a fost decretat de către mandatarii care și-au însușit suveranitatea, dar nu a fost acceptat de către mandatați. Oricît ar fi de înzestrat cu valori universale, pactul statu-lui-națiune liberal nu este altceva decît produsul plebiscitului neavenit al lui Renan. El reprezintă o dublă alienare: aceea care a refulat "poporul suveran" ai cărui guvernanți moderni se reclamă totuși din afara sferei puterii reale, și aceea care a determinat poporul să fie mulțumit de această operațiune. În schimb, pentru elvețieni, pactul politic
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
despre care nu se știe exact cît de sensibili sînt la ideea unei fuziuni între popoare. Însă, pe de altă parte, Spania reunește aceste popoare distincte mult mai puțin pe baza unei convenții politice ca în cadrul modelului național al lui Renan sau al liberalilor, și mai mult în virtutea unui liant comunitar care nu poate fi decît etnocultural, chiar și atunci cînd acesta rămâne fantasmagoric, exceptînd Catalania, Țările basce și Galicia. Avînd în vedere specificarea evanescentă a cetățeanului individual, nimic nu ne
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
proclamării egalității primordiale a indivizilor dincolo de caracterele lor particulare. Înțeleasă astfel, ideea de universalitate se înrudește, orice-am zice, cu cea a lui Herder și nu cu aceea a pactului civic național al lui John Stuart Mill sau a lui Renan. Proclamînd egalitatea valorii potențiale a tuturor ființelor umane, ea postulează astfel "valoarea egală cu ceea ce rezultă în plan real din acest potențial".423 Simpla toleranță nu mai este suficientă. Mai curînd ea seamănă a dispreț, pentru că numai recunoașterea absolută a
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
despre instruirea poporului Tiparul, părintele limbilor naționale 4 Moartea regilor, nașterea Națiunii Anglia și Franța în secolul al XVIII-lea Inventarea națiunii suverane Botezul războinic al național-civismului Național-civismul banalizat: de la cazarmă la școală 5 Cele două națiuni moderne: Herder și Renan Națiunea etnoculturală a lui Herder "Din vina germanilor" Națiunea electivă a lui Renan 6 Febra naționalităților Catalogul națiunilor Religiile comparate: de la Sfînta Alianță la Polonia martiră. Principiul marilor naționalități față în față cu "Primăvara popoarelor" Purgatoriul micro-naționalismelor 7 1917: Naționalismul
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
și Franța în secolul al XVIII-lea Inventarea națiunii suverane Botezul războinic al național-civismului Național-civismul banalizat: de la cazarmă la școală 5 Cele două națiuni moderne: Herder și Renan Națiunea etnoculturală a lui Herder "Din vina germanilor" Națiunea electivă a lui Renan 6 Febra naționalităților Catalogul națiunilor Religiile comparate: de la Sfînta Alianță la Polonia martiră. Principiul marilor naționalități față în față cu "Primăvara popoarelor" Purgatoriul micro-naționalismelor 7 1917: Naționalismul și revoluția Europa solemnă Marele Război șovin Reabilitarea micro-naționalităților Naționalismul carierist 8 Pregătirea
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
5, Visions sur le développement des États européens, Roma, Școala franceză de la Roma, 1993. 229 C. S. de Montesquieu, Mes pensées, Paris, Gallimard, 1949, p.10. 230 E. Jünger, Second Journal parisien, Paris, Christian Bourgois, 1980, p.264. 231 E. Renan, "Histoire générale des langues sémitiques", în Œuvres complètes, Paris, Calmann-Lévy, 1947, t.III. p.145. 232 Ibid., t.II, p.333. 233 E Renan, Qu' est-ce qu' une nation?, Paris, Presses Pocket, 1992, p.120 (prima scrisoare către Strauss). 234
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]
-
p.10. 230 E. Jünger, Second Journal parisien, Paris, Christian Bourgois, 1980, p.264. 231 E. Renan, "Histoire générale des langues sémitiques", în Œuvres complètes, Paris, Calmann-Lévy, 1947, t.III. p.145. 232 Ibid., t.II, p.333. 233 E Renan, Qu' est-ce qu' une nation?, Paris, Presses Pocket, 1992, p.120 (prima scrisoare către Strauss). 234 Ibid., p.105 ("La guerre entre la France et l'Allemagne"). 235 J. S. Mill, Considerations on Representative Government, South Bend, Gateway Editions, 1962
by GUY HERMET [Corola-publishinghouse/Science/968_a_2476]