5,121 matches
-
4 Baudrillard și postmodernismul 4.1. De ce Baudrillard? Parcurgând un drum interesant și extrem de controversat de la marxism și până la postmodernism și, în consecință, adoptând un nou stil de scriitură ce îmbină filosofia cu poezia, Jean Baudrillard pare a fi un gânditor eclectic, preocupat de o varietate de teme de la mass-media, politică și până la artă sau sociologie. În bună tradiție nietzscheană, autorul francez își recunoaște în propriul demers o violență interpretativă, care este susținută de către o gândire radicală sau chiar de una
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
de către Alan Sokal și Jean Bricmont o dată cu "afacerea Sokal" și întreaga publicistică ce a urmat apariției lucrării Impostures intellectuelles 334. Cu toate acestea, validitatea argumentelor sau calitatea raționamentelor nu pare a fi singurul criteriu după care este interpretată opera unui gânditor. Radicalitatea tezelor sale, sugestiile de lectură pe care le inserează, stilul virulent au contribuit la accentuarea asemănărilor dintre Baudrillard și Nietzsche, prezente în literatura de specialitate. La fel cum Nietzsche nu este lecturat pentru validitatea raționamentelor sale, la fel și
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
caz de-al său. Majoritatea subiectelor asupra cărora a scris s-au constituit în teme-forță ale dezbaterii postmoderne (pentru a nu da decât un exemplu, Nicholas Gane afirma că simularea reprezintă o categorie cheie a receptării postmodernismului, și deși alți gânditori s-au ocupat de acest subiect, precum Virilio, Debord, Eco, forța cu care ideea a fost pusă în scenă a făcut ca acest concept să fie asociat îndeosebi cu numele lui Jean Baudrillard, ale cărui expuneri pe această temă rămân
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
lui Jean Baudrillard, ale cărui expuneri pe această temă rămân definitorii). Dincolo de problematica vastă pe care a luat-o în atenție, modalitatea de a scrie, forma discursurilor, importanța acordată retoricii sunt alte motive care ne-au conturat opțiunea pentru acest gânditor inclasabil. Varietatea subiectelor și scriitura proprie au făcut ca în lucrările sale să se combine caracteristici ale postmodernismului cu cele ale postmodernității, ambele fiind prezente, prin formă, conținut și context, în opera sa. Mai mult decât atât, fascinația pe care
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
studiile sale pe această temă sunt particulare, originale și cu o amprentă unică, nu este de neglijat importanța textelor lui McLuhan sau ale Școlii de la Frankfurt în conturarea abordării sale. Chiar dacă alcătuirea unei liste exhaustive de posibile influențe asupra unui gânditor complex de talia lui Baudrillard pare a fi din start o idee greșită, punctarea unor repere pe scena intelectuală a timpului său nu este lipsită de rost. O întreprindere de acest tip a fost realizată de Douglas Kellner, care, fără
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
dezvrăjirea și raționalizarea lumii). În mod evident, mai există și alte influențe pe care opera sa le-a incorporat prin acceptare sau prin critică; preluându-l pe Charles Levin, care declarase că se pare că Baudrillard a fost împotriva oricărui gânditor ale cărui idei le-a luat vreodată în serios, orice demers de acest tip este supus într-o anumită măsură eșecului. Cu toate acestea, atmosfera culturală generală în care un autor și-a conceput opera, chiar dacă aceasta va ajunge să
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
și serviciilor, opusă modalității active caracteristice producției și să instituie o viziune socio-culturală asupra acestui fenomen. În primul rând, pentru Baudrillard consumul este o relație și tocmai această relație este consumată și nu doar obiectele în sine. În acest sens, gânditorul francez precizează că obiectele-simbol tradiționale nu erau consumate, deși erau obiecte corespunzătoare unor nevoi sau unor satisfacții; din perspectivă semiologică, doar obiectele concepute ca semne pot fi integrate acestei relații: "de când e lumea, oamenii au cumpărat, au posedat, au cheltuit
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
valoarea vechilor noțiuni utilizate în descrierea consumului, dar preferă să substituie lumea nevoilor și plăcerilor unui sistem cultural, o lume populată de valori și de clasificări. În acest sens, tocmai transformarea consumului într-un fel de limbaj universal este pentru gânditorul francez semnul modului specific modern al trecerii de la natură la cultură; în acest cod general al structurii consumului, nevoile și plăcerile care alcătuiau până acum baza explicațiilor sunt doar în postura unor "efecte de vorbire", cuprinse în limba consumului. De
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
Spitzer 364 a făcut o analiză a discursului publicitar în termenii asemănării cu discursul poetic, și deși se situează pe cu totul alte aliniamente teoretice decât Jean Baudrillard, concluziile studiilor lor despre publicitate au fost receptate sub semnul congruenței, ambii gânditori subliniind rolul discursului publicitar în ceea ce privește adeziunea la "valorile subiacente, idealizate. Chiar dacă nu determină cumpărarea pe loc a produsului, strategia influenței publicitare creează și întărește cel puțin o dispoziție permanentă spre participarea la visul unei lumi mai bune"365. Această participare
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
este consumată reflectarea consumului în discursul cotidian, sau ideea de consum. Faptul că expresii precum "societate de consum" sau "societatea spectacolului" au devenit un fel de sigle preferate ale societății contemporane îndreptățește într-o anumită măsură această ultimă idee a gânditorului francez. Societatea de consum este astfel consumată ideatic în chiar termenii săi. Perspectiva holistă asupra consumului (mai ales din lucrările mai târzii) conceput ca o mașinărie globală, ca un fel de "nebunie generală, bazată pe o dorință fără margini pentru
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
detaliul unor asemenea discursuri comparatiste, remarcăm că, în general, majoritatea criticilor observă o mare afinitate între societatea de consum baudrillardiană și societatea spectacolului, dezvoltată de Guy Debord 388. Deși Debord este văzut mai degrabă ca un hegeliano-marxist decât ca un gânditor "proto-baudrillardian", în timp ce Baudrillard, cu toate că este influențat de situaționiști (de care amintește inclusiv în La société de consommation, iar în Cool Memories s-a identificat la un moment dat cu programul lor: "Patafizician la douăzeci de ani situaționist la treizeci utopian
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
doar la vechile sale idei, dar și la influențele sau teoriile cu care a făcut înainte corp comun. Relația dintre primele sale lucrări și teoriile Școlii de la Frankfurt a fost, de asemenea, intens discutată. Kellner, de pildă, consideră că analizele gânditorului francez sunt mai pesimiste decât cele ale reprezentanților Școlii, însă teoria consumului dezvoltată de Baudrillard este "mai activă", în sensul în care consumul reprezintă o manipulare activă a semnelor, spre deosebire de teoria consumului portretizată de Școala de la Frankfurt, care este văzut
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
a transformat latura economică într-o instanță fantastică, ridicând-o la nivelul unui principiu de realitate. Atât Marx, cât și Freud se fac "vinovați" de nesesizarea îngustării și a separației (la coupure) teoretice pe care au provocat-o. Cei doi gânditori au fondat adevărate simptomatologii critice care, într-un mod subtil, s-au transformat în câmpuri determinante nu doar din punct de vedere teoretic, ci și din perspectiva înțelegerii naturii umane în general. Conceptele lor s-au imperializat, impunându-se ca
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
vitale și putere. De asemenea, strategia provocării, care aparține schimbului simbolic, este una dintre cheile analizei teoriei baudrillardiene, care se va întregi în opera sa mai târzie într-o adevărată viziune metafizică asupra lumii. Diviziunea istorică pe care o propune gânditorul francez între societățile simbolice și societățile productiviste, pe de o parte atestă nostalgia sa pentru organizările primitive, precapitaliste, iar pe de altă parte identifică alternativa revoluționară la valorile și practicile societății capitaliste în chiar schimbul simbolic. U. Santamaria 413 interpretează
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
demers pe care îl va continua și în textele sale mai târzii. Kellner remarcă faptul că Baudrillard a anticipat o tendință generală de respingere a neglijării rolului și locului culturii, ce poate fi regăsită cu ușurință la o serie de gânditori precum Walter Benjamin, Roland Barthes, Sartre sau la teoreticienii Școlii de la Frankfurt, astfel încât "a făcut din rolul sferei culturale în viața cotidiană obiectivul principal atât al operei sale timpurii, cât și al celei târzii. Primele sale trei cărți se concentrează
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
conceput consumul; Baudrillard se opune împărțirii între specialiști ai producției (economie), ai ideologiei (semne, cultură) și dialecticieni, în dorința alcătuirii unui obiect de studiu care să cuprindă toate determinările, astfel încât caracteristicile culturale să nu mai fie lăsate în umbră. Pentru gânditorul francez, instanța principală a economiei politice nu este nici marfa, nici cultura: "obiectul acestei economii politice, adică elementul său cel mai simplu, elementul său nuclear ceea ce a fost marfa pentru Marx ceea ce nu mai este astăzi nici propriu-zis marfă, nici
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
ambelor teorii este considerat a fi cel al metaforei vizuale, în care senzațiile oculare ale obiectelor exterioare sunt baza ideilor viitoare. În al doilea rând, acest debut teoretic similar îl determină pe King să infereze faptul că pentru cei doi gânditori, "problema centrală a cunoașterii umane este aceea a reprezentării. [...] Baudrillard și Descartes împărtășesc aceeași paradigmă reprezentaționalistă"482. Baudrillard extinde această problemă a reprezentării și a scepticismului care intervine atunci când reprezentările trebuie verificate, considerând că ea se aplică întregii societăți, din moment ce
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
intențiile declarate ale lui Baudrillard, o descriere corespunzătoare simulacrelor de ultim nivel, din moment ce acestea sunt caracterizate ca fiind opusul reprezentării, deoarece nu mai există un original pe care să-l poată reprezenta. Deschiderile oferite prin punerea în corelație a doi gânditori atât de diferiți, cel puțin la prima vedere, sunt însă remarcabile, iar ipoteza preluării termenului de "geniu rău" de la Descartes rămâne una interesantă și demnă de urmărit. 5.3. Simulacrul final America 5.3.1. Hiperrealitatea și discursul său Poate
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
acestea, ceea ce narează Baudrillard despre America nu intră în categoria amintirilor povestite de un turist care a avut o experiență nouă într-un spațiu exotic; Baudrillard se distanțează, de asemenea, și de modalitatea de a scrie despre America a altor gânditori precum Tocqueville, Emile Levasseur, André Siegfried etc., "America sa siderală fiind universul semnificanților care circulă liber (free-floating signifiers). Spre deosebire de intelectualii europeni timpurii (Tocqueville, Weber, Adorno), care au încercat să ofere lecturi interpretative naturii americane prin intermediul unui contact extensiv cu persoane
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
timp înscrierea și prezentarea din interiorul acestui spațiu, pentru a conferi veridicitate și credibilitate lucrării. O referință care apare de câteva ori în text este de altfel Virilio 494, a cărui estetică a dispariței încearcă să o continue aici, ambii gânditori fiind recunoscuți pentru scriitura frenetică pe care au dezvoltat-o și pentru pesimismul radical pe care îl manifestă în raport cu tratarea actualității și a rolului mijloacelor tehnologice în dobândirea cunoașterii și în societate. Așa cum pentru Virilio viteza conduce la golirea de
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
și moartea..."" 515. Prin acest demers, autorul vrea să depășească edificiile teoretice propuse de Marx, dar și de Freud, căci seducția deturnează atât producția, schimbul simbolic în economia politică, cât și dorința, unul dintre punctele forte ale concepției freudiene. Pentru gânditorul francez, seducția operează în toate domeniile, mai ales în cele "științifice", consolidate, fixe, care impun adevărul și coerența discursului. Prin jocul aparențelor pe care îl provoacă, retrăgând obiectelor principiul lor de realitate, ea "comite" un tip special de sfidare adusă
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
unei întâlniri extrem de rodnice între concepțiile lui Baudrillard și cele ale lui Kierkegaard. Filosoful francez consideră că în cazul viziunii kierkegaardiene este prezentă o "seducție puternică", plină de sfidare și ironie, ce se desfășoară în strategii pasionale și parodii. Ambii gânditori privilegiază stadiul estetic în defavoarea celui etic: pentru Kierkegaard, faza estetică este aceea în care principiul plăcerii abolește realitatea, introducând seducția ca fiind singura suverană, precum și kairos-ul ca unica modalitate de a transgresa legile logice și cele morale. Pentru Baudrillard, etica
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
exacerbează lucrurile și relațiile, ducându-le la extrem, se caracterizează și prin cele mai multe exagerări ale teoriei lui Baudrillard, precum și prin cele mai multe critici care i-au fost aduse. David Lyon, Zygmunt Bauman, Anthony Giddens sau Douglas Kellner sunt câteva exemple de gânditori care au adus obiecții bine argumentate și noi puncte de vedere în problemele deschise de interpretarea noțiunilor de bază ale gândirii lui Baudrillard, cum ar fi: hiperrealitate, cultură mass-media, simulare, simulacru, obscenitate. Dacă Steven Connor apreciază teoriile baudrillardiene, afirmând că
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
a acestuia în seducție, căci "aceasta este seducția, până la urmă, posibilitatea de a te juca cu semnele, nu cu un sens universal al lor, ci cu semnele ca semne"557. Sesizarea creșterii importanței limbajului a fost semnalată de foarte mulți gânditori, Wittgenstein, de exemplu, considerând că filosofia este, însă, "o luptă împotriva vrăjirii intelectului nostru cu mijloacele limbajului nostru"558. În postmodernism, dimpotrivă, exacerbarea limbajului este o componentă de bază a teoriilor sale. Efortului de demascare a presupozițiilor și prejudecăților gândirii
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]
-
filosofic este alăturat discursului de tip critic prin intermediul unor operații textuale comune; seducția produce, de asemenea, o serie de efecte critice prin relevarea limitelor la care este redus limbajul în înțelegerea sa obișnuită. Ambele operații discursive propuse de către cei doi gânditori sunt instrumente originale de interpretare a unor texte și de critică mai mult sau mai puțin deschisă a unei tradiții filosofice sau a anumitor modalități de scriere și înțelegere a unor concepte foarte des discutate în această perioadă. Ele induc
Discursul filosofic postmodern: cazul Baudrillard by Camelia Grădinaru [Corola-publishinghouse/Science/1408_a_2650]