6,128 matches
-
și trigon „plăcintă cu formă triunghiulară, umplută cu nuci sau alune“). Salată cu sensul „preparat culinar făcut din legume, cu adaos de untdelemn, oțet sau zeamă de lămâie, care se servește ca aperitiv sau ca garnitură“ a fost împrumutat în română din ngr. saláta, ulterior și din fr. salade. Atât forma grecească, cât și cea franceză provin din it. insalata care înseamnă, de fapt, „sărată“, fiind un derivat din it. sale < lat. sal „sare“. Salată cu sensul de „plantă“, sinonim cu
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
Amândouă aceste cuvinte din terminologia culinară românească sunt de origine franceză: fr. entrecôte și fr. côtelette. În ambele cuvinte franțuzești apare, după cum se poate vedea, termenul côte „coastă“. Fr. côte vine din lat. costa, moștenit de toate limbile romanice; în română, a devenit coastă. Deci entrecôte este un compus din entre „între“ și côte „coastă“, adică întrecoaste, tradus cuvânt cu cuvânt. De altfel, în DEX antricot este glosat „carne provenită din regiunea intercostală; prin extensie, friptură din această carne, cotlet“. Fr.
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
secole înainte. În română, după DEX, antricot și cotlet sunt sinonime. biscuit Cuvântul românesc biscuit a fost înregistrat prima dată în DA (1911) cu sensul „pastă alimentară ușoară făcută din ouă, făină și zahăr, coaptă mult, uscată“. În franceză, de unde româna l-a împrumutat, biscuit este format din bis-, element de compunere latinesc care indică duplicarea, și cuit „copt“, participiul verbului cuire (moștenit din lat. coquere, care a dat și în română pe a coace). La început, fr. biscuit însemna „pesmet
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
am acolo un hambar plin cu posmagi, ia așa pentru împrejurări grele“ (cf. DLR, s.v.). Pesmet, atestat la sfârșitul secolului 17, este din neogreacă, pătruns prin filieră maghiară (peszmét) sau turcească (peksimet). Termenul acesta are și dubletul paximat, luat de română din mediogreacă. Mai interesant este derivatul pesmețar „ofițer de aprovizionare, de intendență“. Pișcot, care apare la 1777, are la originea îndepărtată it. biscotto, pătruns la noi prin maghiară (piskóta) sau sârbă (piskot). Și mai recent este cuvântul regional biscfit, luat
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
originea îndepărtată it. biscotto, pătruns la noi prin maghiară (piskóta) sau sârbă (piskot). Și mai recent este cuvântul regional biscfit, luat din rusă (la origine, are însă tot un cuvânt romanic). chateaubriand, savarină, beșamel Toate aceste trei cuvinte, împrumutate de română din franceză, au la bază, în limba de origine, un nume propriu de persoană. Chateaubriand se numește un preparat din mușchi de vacă la grătar, foarte gustos, dacă e bine pregătit. Cei mai mulți lingviști consideră că acest cuvânt are la bază
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
ar fi inventat această rețetă specială de grătar. Fiind mâncarea sa preferată, a primit numele scriitorului. Mai puțin probabilă este explicația care pornește de la numele unei localități din Franța. Savarină este numele unei prăjituri însiropate, servită cu garnitură de frișcă. Româna a împrumutat cuvântul fr. savarin și l-a adaptat încadrându-l în clasa substantivelor feminine, după genul termenului generic prăjitură. În Franța, i s-a spus la început brillat-savarin (formă atestată la 1856), după numele unui magistrat, gastronom și scriitor
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
cuvânt compus de felul lui Kirschbranntwein „rachiu (de cireșe)“ sau Kirschsaft „suc, sirop de cireșe“. În aceeași carte de bucate, găsim și alți termeni neincluși în dicționarele generale, ca nussbrot și studentenbrot, ambele fiind glosate prin traducerea cuvintelor germane în română: „pâine cu nuci“, respectiv „pâinea studentului“. Sunt denumiri de prăjituri, neadaptate la limba română. Studentenbrot are în germană sensul de „chec cu smochine, migdale, stafide și alune“, la fel ca în română, conform rețetei; pe nussbrot nu l-am găsit
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
III, fiecare având și o explicație în germană: Kugelhuft alsacian, vienez, saxon. Guguluf este, evident, o adaptare a lui Kugelhuft, un termen dialectal german, se pare (nu apare în marele Dicționar german-român). Neologismul tort, cuvânt cunoscut de toată lumea, este în română un împrumut adaptat din germ. Torte, cu același sens, atestat de la începutul secolului trecut. În germană, vine din it. torta < lat. torta, formă de participiu trecut feminin care stă și la baza cuvântului vechi românesc turtă, moștenit din latină. Așadar
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
de N. Iorga, apare însă una dintre variantele acestui cuvânt: chipel. Termenul este răspândit și în alte limbi: maghiară, bulgară și italiană. La origine, în germană, însemna „cornet“ și provenea din lat. cippum, cuvânt care s-a transmis și în română: cep. Germ. Glasur, care înseamnă „strat subțire de zahăr ars“, dar și „email, smalț“ a fost împrumutat în română, unde a devenit glazură, cu toate sensurile din limba de origine. Menționez, cu această ocazie, că și smalț vine tot din
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
preluat sensul lui Kandelzucker. Din germană, nu avem însă numai nume de dulciuri, ci și multe nume de mezeluri. În afară de bine cunoscutul parizer, îl amintesc pe lebărvurst „mezel preparat din ficat de porc“ < germ. Leberwurst. Cuvântul a fost adaptat în română după pronunțare, prima sa atestare fiind la Brăescu. În graiul meu natal din Bihor, același mezel se numește maioș < magh. májas (în MDA este glosat greșit „caltaboș“). Limba română a împrumutat din germană și nume de legume, de fructe sau
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
natal din Bihor, același mezel se numește maioș < magh. májas (în MDA este glosat greșit „caltaboș“). Limba română a împrumutat din germană și nume de legume, de fructe sau de plante aromatice. Cartof (cu diverse variante: cartoafă, cartoflă) vine în română din germ. Kartoffel, cu același sens. (Pentru originea îndepărtată a termenului, vezi supra, p. 52.) Germ. Zuckerbohne, un cuvânt compus din Zucker „zahăr“ și Bohne „fasole“, este numele unei legume, care în română a devenit fasole țucără. Acest tip de
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
este numele unei legume, care în română a devenit fasole țucără. Acest tip de împrumut se numește, în terminologia lingvistică, semicalc, adică o traducere parțială a termenului de origine: partea a doua a cuvântului compus german s-a tradus în română prin fasole, iar prima parte s-a împrumutat și s-a adaptat, devenind adjectivul feminin țucără, acordat în gen cu termenul la care se referă. (Notez, în paran teză, că nu este singurul caz când în română s-a păstrat
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
Originea sa îndepărtată o găsim în gr. melímelon „măr dulce“, format din méli „miere“ și mélo(n) „măr“. Cuvântul gr. mélon, împrumutat din substratul mediteraneean, a pătruns în latină în forma melum, malum și s-a transmis limbilor romanice; în română, a devenit măr. Latina a împrumutat și cuvântul grecesc compus melímelon, care a devenit melimelum „specie de măr foarte dulce“ și s-a confundat cu melómeli „gutui“ (s-a dat acest nume gutuiului, pentru că marmelada de gutui se prepara cu
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
de toate zilele, există unele care se prepară, în mod special, la marile sărbători, Crăciunul și Paștele. Mâncăruri de Crăciun Sarmalele reprezintă mâncarea tradițională de Crăciun. Denumirea acestui fel de mâncare vine din tc. sarma, care s-a împrumutat în română (există și în dialectele sud-dunărene: arom. sărma și megl. sarma) și s-a răspândit și în celelalte limbi balcanice (neogreacă, bulgară, sârbă). În română, cuvântul sarma are prima atestare într-un document din 1817, publicat de N. Iorga. Varianta sarmă
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
Crăciun Plăcinta „turtă cu diverse umpluturi“ se mănâncă atât la Crăciun, cât și de Anul Nou. Originea numelui acestui preparat culinar prezintă interes din diverse motive... lingvistice. La baza sa se află cuvântul lat. placenta „prăjitură plată“, împrumutat din greacă. Româna este singura limbă romanică care păstrează acest cuvânt latinesc; celelalte limbi romanice au moștenit derivate de la lat. pop. *focacia > fr. fouace sau au împrumutat și adaptat termenul germanic *wastil „hrană“ > fr. gâteau „prăjitură“. Cuvântul plăcintă este citat în lucrările de romanistică
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
a) despica, împărat, lingură, oaie, ospăț și vânăt, pentru a ilustra caracterul arhaic al limbii române. Un alt aspect interesant ce se cuvine remarcat este faptul că plăcintă este unul dintre puținele nume de mâncăruri (zeamă, friptură, turtă) moștenite de română din latină. Față de sensul cuvântului latinesc, româna prezintă o evoluție semantică, dat fiind că plăcintă înseamnă „turtă umplută cu diverse produse“ (inclusiv brânză, carne etc.) și, de aceea, plăcinta se servește nu numai la desert, ci și ca aperitiv. Din
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
vânăt, pentru a ilustra caracterul arhaic al limbii române. Un alt aspect interesant ce se cuvine remarcat este faptul că plăcintă este unul dintre puținele nume de mâncăruri (zeamă, friptură, turtă) moștenite de română din latină. Față de sensul cuvântului latinesc, româna prezintă o evoluție semantică, dat fiind că plăcintă înseamnă „turtă umplută cu diverse produse“ (inclusiv brânză, carne etc.) și, de aceea, plăcinta se servește nu numai la desert, ci și ca aperitiv. Din română, cuvântul a pătruns în ucraineană, maghiară
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
iar din maghiară, cu înțelesul de acolo, a fost împrumutat de graiurile românești din Transilvania (dărab). Cu sensul de „mâncare de miel preparată din organele interne tocate, amestecate cu verdeață și învelite în prapur“, cuvântul drob a fost împrumutat în română din bulgară (în bulgară, drob înseamnă „plămân“, iar în alte limbi slave, printre care și sârba, are sensul de „intestine“). În română, drob și dărab sunt dublete etimologice. Când am dat rețeta drobului de miel, am pomenit și cuvântul prapur
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
noi prin intermediul limbii ruse, ca și alte nume de haine de origine franceză, cum sunt: mondir / mundir „uniformă, haină militară“, la origine fr. monture > germ. Montur > rus. mundir; surtuc „haină bărbătească din postav“, la origine fr. surtout „idem“, venit în română prin rus. sjurtuk sau ngr. sourtoúko; jiletcă „vestă“, la origine fr. gilet, ajuns la noi prin rus. žiletka. Și etimologia cuvântului fr. gilet este interesantă. Este un împrumut din sp. jileco, care l-a luat dintr-un dialect arab algerian
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
provine din tc. yelek „vestă“. Și, dacă adaug că din tc. yelek îl avem noi pe ilic, putem conchide că jiletcă și ilic sunt dublete etimologice. (a) încălța și ciubotă, cizmă, papuc etc. Din sfera cuvintelor referitoare la încălțăminte, în română s-au păstrat foarte puține cuvinte latinești. Astfel, a fost moștenit verbul (a) încălța < lat. incalciare și substantivul (în) călțăminte < lat. calciamentum. S-a păstrat și desculț < lat. disculcius, poate și (a) desculța < lat. discalciare sau disculciare. Surprinzătoare este moștenirea
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
direct în română, altele prin intermediul altor limbi. Ciubotă „cizmă“, folosit mai ales în Moldova (cf. și numele Ciubotaru/Ciubotariu), vine, la originea îndepărtată, din tc. çabata (unde a fost împrumutat din pers. čäbät „gheată de scoarță“). Cuvântul a pătruns în română printr-o limbă slavă de nord (cel mai probabil, ucr. čobita, genitivul lui čobit; cf. și pol. czobot, rus. čobot), iar în limbile romanice occidentale (it. ciabatta, fr. savate, sp. zapata) a intrat, probabil, prin arabă. Cuvântul tc. çizme a
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
un singular papuc. Papugiu cu sensul propriu „cizmar“ și cu sensurile figurate „potlogar, pișicher“ provine din tc. papucı „numele servitorului care se îngrijea de pantofii descălțați de cei care intrau într-o casă“. Nu toate numele de încălțări provin în română din turcă. Pantof a venit la noi din germ. Pantoffel (< it. pantofola „papuc“) sau din fr. pantoufle. La originea îndepărtată a cuvântului, stă însă gr. pantophellós, format din pánto„tot“ și phellós „plută (material)“. Evoluția semantică a fost la fel
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
acest context romanic, nu trebuie să ne surprindă termenul rom. croitor, format de la a croi, împrumut slav, cu sufixul -(i)tor, moștenit din latină. Termenul este atestat târziu, în secolul 17, în Lexiconul lui Mardarie. Mai interesant este faptul că româna a avut și pe cusător(iu) (apare la D. Cantemir), cu femininele cusătoriță, cusătoreasă, formații românești vechi de la a coase, păstrate regional. macferlan, raglan, spențer, delon Multe nume de articole de vestimentație au la originea îndepărtată un nume de persoană
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
cu câteva decenii. Cuvintele pot fi considerate îmbătrânite și pentru că sunt înlocuite cu altele, mai expresive, care le iau locul tocmai datorită „tinereții“ lor. Fenomenul a fost semnalat mai ales în legătură cu trecerea de la latină la limbile romanice, printre care și româna. După secolul 4, vocabularul limbii latine a suferit o serioasă transformare, așa cum a arătat A. Ernout: „Se constată, mai ales, tendința de simplificare, al cărei rezultat este faptul că dispar arhaismele și anomaliile, în folosul formelor regulate, de cele mai multe ori
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
nuanțelor de sens.“ Astfel, din latina dunăreană, care a stat la baza formării limbii române, au dispărut adjectivul magnus cu sensul „mare“ din latina clasică și sinonimele sale amplus și grandis, care s-au transmis celorlalte limbi romanice. În locul acestora, româna folosește cuvântul mare < lat. marem (ac. al lui mas, maris „mascul“). S-a spus că evoluția semantică „mascul“ → „mare“ poate fi de origine expresivă (echivalarea ideii de virilitate cu cea de mărime sau folosirea inițială a adjectivului în limbajul crescătorilor
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]