11,108 matches
-
Lévi-Strauss, 1971 : 608). Or, mass-media este incapabilă să surprindă aspectele violente ale procedurilor rituale ale pelerinajelor. Așa că se produce un fenomen interesant de „deturnare media” a violenței în stigmat ; inaptă deci să intre în logica de o extremă finețe a ritualului, dar intens atrasă de ea, mass-media îngroașă trăsăturile violente, utilizând cadre și imagini- cheie culese de pe teren : îmbrânceală, sudoare, expresii verbale tari, epuizare fizică, în antiteză cu ceea ce Biserica declară unilateral a fi „sfințenia” locului. Nu întâmplător, E. Goffman spunea
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
să redea (nici nu va reuși să o facă vreodată, și nu doar în cazul românesc) semnul-pelerinaj, totalitatea profundă a acestuia. Efectele acestei stări de „dezintegrare” a pelerinajului-semn în massmedia ? Ar fi vorba mai întâi de cultivarea emoției inerente acestui ritual, la nivel individual și colectiv, într-un peisaj deja sufocat de „emoționalizarea banalului cotidian, emoția unor existențe previzibile, banale, repetitive” (Dâncu, 2011). Personal, am încercat să arăt într-un studiu mai vechi dedicat relației dintre mass-media și religie faptul că
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
interogații. Principala provocare s-a dovedit însă a fi transcrierea acestor experiențe. Cum să faci vizibil unul dintre cele mai subtile aspecte ale trăirii religioase, care a constituit dintotdeauna o provocare pentru antropologia clasică : interpretarea corectă a unor experiențe și ritualuri strict rezervate celuilalt sex ? Fără a mai vorbi de faptul că un subiect atât de vast și de promițător ar putea constitui prin el înșuși obiectul unei alte cercetări mai vaste, prin deschiderea de metodă și interpretare pe care le
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
promițător ar putea constitui prin el înșuși obiectul unei alte cercetări mai vaste, prin deschiderea de metodă și interpretare pe care le impune. Toate marile sisteme religioase ale lumii au tendința de a distinge rolul bărbatului și al femeii în cadrul ritualurilor religioase. Unele trăsături ale diferenței de gen sunt comune tuturor culturilor, în timp ce altele sunt localizate temporal și geografic (Davidson, 2002 : 195). Studiile specifice de antropologie dedicate religiozității feminine sunt din ce în ce mai numeroase, dar promovarea intensă a mitului „egalității” și asemănării dintre
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
slavii răsăriteni sub numele de Praskovia-Piatnița, iar la slavii de sud sub numele de Sf. Petka și Paraskeve la greci, unde a dat numele zilei de vineri ; cultul Sfintei, ale căror moaște se află la Iași, cuprinde elemente agrare și ritualuri legate de sfințirea apei, atestând caracterul ei de adevărată Alma Mater”. Cultul zilei de vineri este pus în relație cu „unitatea culturală și religioasă a vechilor seminții indo-europene, care au avut o zeitate feminină a naturii, dragostei și fecundității, al cărei
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
pe ea în timpul restaurării, bilete de mulțumire, acatiste, pomelnice, vată și alte părți din obiectele cu care pelerinii, dar și membri ai clerului le-au lăsat de-a lungul timpului în contactul cu aceasta” (Adumitroaie, Vicovan, 2011 : 264). Un alt ritual interesant legat de Sfânta Parascheva, care poate fi pus în legătură cu persistența arhetipului feminin, este schimbarea veșmintelor acesteia de cinci ori pe an. Veșmintele „diferă de la o perioadă liturgică la alta, în funcție de sărbătorile anului bisericesc, de culoare deschisă ori de culoare
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
2000 : 154). Observația sa mi se pare pertinentă și perfect validă ca motivație până în ziua de astăzi. Discutând pe teren cu femei provenind din mediul rural, am înțeles că deplasarea de la domiciliu la locul de pelerinaj, timpul efectiv petrecut în ritual sau călătoria în sine cu trenul sau autobuzul constituia pentru ele o ruptură, o schimbare în cotidianul lor, poate singura pe parcursul unui an de zile. Posibilitatea oferită de a ieși din ambianța uneori sufo cantă a familiei, rutinei zilnice și
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
din Evul Mediu până astăzi, acceptă ca o evidență faptul că „femeile sunt mereu mult mai credincioase decât bărbații, deoarece ele transmit viața, fiind legate de tradiții, dar și de superstiții, fiind însă în același timp ținute la distanță de ritual” (Labande, 2004 : 110). Autorul remarcă „misoginismul” exprimat la adresa femeilor-pelerine de-a lungul veacurilor, percepute ca un „sex slab”, incapabil să reziste la pericolele și tentațiile presupuse ale pelerinajelor pe dis tanțe foarte lungi. Soluția adoptată de femeile de rang înalt
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
înainte ca fenomenul să se transforme într-unul de masă, covoarele erau „atinse” de racla Sfintei. Dacă donatorilor li se permitea acest lucru, ele erau derulate, întinse pe pardoseala de piatră a catedralei și „călcate în picioare” de către pelerini. Un ritual care a dispărut astăzi din cauza aglomerației din zilele de pelerinaj. În discuțiile directe pe care le-am avut cu rromii purtători de covoare, aceștia furnizau în principal două tipuri de răspunsuri. Primul era de genul „așa am apucat, așa facem
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
zonă dovedesc o perfectă cunoaștere a limbii române ? De-a lungul timpului petrecut pe teren, preocuparea mea pentru această practică a covoarelor a devenit, îndrăznesc să o spun, aproape o obsesie, atât de mult mă intriga prezența acestor obiecte în interiorul ritualului. Am primit de mai multe ori răspunsul „facem haram”, mai ales din partea femeilor rrome, bărbații fiind mai rezervați sau neștiind ce să răspundă la întrebare, într-atât de firească li se părea această practică. Două interogații s-au detașat imediat
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
se poate face o nedreptate dacă se spune că din creștinism cunosc foarte puține” (von Berg, apud Bușă, 2012 : 506). Literatura etnografică existentă menționează că această aderență este adesea formală, rromii prezervând reziduuri magice, animiste, aduse din alte credințe și ritualuri (Sanarov, 1969 : 197). În România, este cunoscut cazul unei mari comunități de rromi corturari, circa 200 de familii, stabiliți în comuna Dobreni - Ilfov, de confesiune musulmană, care au fost botezați de către Mitropolitul Ghenadie Petrescu în anul 1893. Se remarcă și
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
38 de ani, jurnalistă), sau strict utilitară : „Vin la pelerinaj din considerente practice, să le meargă bine tot anul, au și o vorbă printre ei cu privire la asta” (L.T., 20 de ani, student). Teologul M. Neamțu afirmă că „doar fascinația pentru ritual și superstiție mai determină membrii comunității să ia parte, aleatoriu, la slujbele Bisericii, percepute de cele mai multe ori ca rituri magice. Pentru ei, ca și pentru românul de rând, trecerea prin apele botezului nu a însemnat lepădarea tuturor practicilor păgâne ale
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
era fără îndoială piatra Kaa’ba. Acum, „haram”-ul se întinde pe toată „Câmpia Arafat”, locul unde este celebrată cea mai mare parte a ceremoniei de „hadj”. Sub numele de „mach’ar el haram” este cunoscut întreg locul sacru al ritualurilor mecane (Gaudefroy-Demombynes, 1923), toată incinta clasică fiind de fapt un imens loc de pelerinaj, interzis non-musulmanilor, percepuți ca impuri. Noțiunea de „haram” este deci strâns legată de pelerinaj, de „enclavă” și teritoriu sacru. Celălalt sens al cuvântului „haram” în Islam
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
vedere religios. Însăși sala de rugăciune a moscheii este numită „haram”, adică sacră, interzisă murdăririi și impurităților de tot soiul (Delumeau, 1997 : 139). Când se apropie de destinație, pelerinii care se îndreaptă către Mecca sunt obligați să se supună unui ritual de purificare numit „ihrâm”, un termen compus din aceeași radăcină ca „haram”, care conduce la ideea de interdicție rituală, reinițializare continuă a raportului cu corpul și cu lumea înconjurătoare (Reeber, 2005 : 42). Pista lingvistică Majoritatea dicționarelor de referință ale limbii
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
să cred că, în cazul românesc, înțelegerea „culturală” a rândului trece obligatoriu prin memoria comunismului. În anii 1980, anii penuriei maxime, coada devenise o prezență constantă în spațiul public. Iar atunci când o coadă se instituționalizează, ea devine o tradiție, un ritual (Mann, 1969 : 341). Se ancorează adânc în memoria oamenilor. După cum se poate constata din prima parte narativă a cărții, referințele la coada din timpul comunismului revin în mod constant în discuțiile pelerinilor din rând. Un fapt important care mi-a
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
el face parte integrantă din experiența „afectivă” a Ortodoxiei, fiind generator de emoție și sens pentru pelerini. Muzica este o parte esențială a tuturor religiilor, fiind în legătură cu creația și menținerea acelui sentiment atât de special de „comuniune” (communitas), esența unui ritual religios de acest tip. Prin studiul unor cântări precum pricesnele se pot verifica vivacitatea unor forme de religie populară, dar și continuitatea și schimbarea din societate. În fine, cel mai important aspect este relația dintre muzică, spațiul sacru al pele
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
act religios fundamental : vederea, atingerea, mirosul și gustul. Auzul are proprietatea de a „înscrie extraordinarul religios și de a-l converti în hrana senzorială a religiilor populare, dând naștere în unele cazuri unei culturi interne a pelerinajului” (sau a altor ritualuri) care nu coincide întotdeauna cu cea a Bisericii oficiale (Dupront, 1987 : 357). Sociologul britanic Tia de Nora pornește de la ideea că muzica de fundal, care se aude acum tot timpul în spațiul public (magazine, săli de sport, clădiri guvernamentale), este
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
consens de reprezentare și de delimitare spațială, ținând seama de multitudinea de reprezentări și de controverse. Atunci când are loc într-un spațiu complet desacralizat, așa cum este cel al orașului, pelerinajul se transformă în ochii celor care nu participă efectiv la ritual într-un simbol al înfruntării dintre gândirea religioasă și un tip de gândire rațională (Gugelot, 2010 : 215). În acest caz, muzica constituie unul dintre elementele ce explică perenitatea unui loc de pelerinaj, prin capacitatea sa de a menține „încărcătura sacră
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
Mirosul, sursele de miros sunt omniprezente în cadrul pelerinajului. Tăcută, discretă, ignorată adesea, „aroma” pelerinajului merită să fie luată în considerare. Este dificil de realizat un inventar al mirosurilor și „locurilor” odorifere din cadrul perimetrului pelerinajului. Miros busuiocul și tămâia folosite în timpul ritualului religios, miros florile aduse spre vânzare sau depuse pe racla sfinților. Miros sarmalele oferite la rând pelerinilor, țuica fiartă sau vinul din paharul de plastic. Miros a naftalină, șifonier și bătrânețe hainele de piele, uscate și scorțoase ca o piele
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
care abundă în relatările de pelerinaj, hagiografii și alte surse bisericești nu este oare altceva decât „buna mireasmă” a lui Hristos, semnul cel mai evident de desemnare, alegere a oamenilor cei mai simpli și mai pioși ? (Albert, 1996 : 170). În cadrul ritualurilor religioase, mirosurile și „aromatele” (parfumurile) sunt mai mult decât simple senzații neuropsihice, ele fiind învestite simbolic cu calități tactile, de relaționare atât cu instituția religioasă, cât și a pelerinilor (practicanților) între ei. Mireasma persistentă de busuioc uscat din jurul Catedralei din
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
de altă parte, „șterge” frontierele dintre pelerini și locul sacru în ansamblul său, dându-le acestora certitudinea că se găsesc, în sfârșit, după o lungă și obositoare călătorie, integrați pe deplin în „acțiunea” sărbătorii. În ciuda importanței sale, studiul mirosului în cadrul ritualului religios sau al istoriei religiilor nu este unul foarte răspândit. James McHugh, unul dintre autorii care s-au aplecat asupra acestui aspect, remarcă faptul că „studiul comparativ al mirosului în istorie, cultură și religie s-a dezvoltat în ultimii treizeci
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
atmosferă, o întreagă scenă legată de miros.” (Diaconu, 2007 : 93) Aici cred că rezidă o parte din puterea atracției pelerinajului, a „dependenței” pe care acesta o creează, fiind vorba de o totalitate acaparantă. Biserica însăși, ca insti tuție și prin ritualurile sale, este un instrument privilegiat de transmisie a memoriei religioase în fața acțiunii corozive a timpului. Prin analiza „aromatelor” utilizate în cadrul său, s-ar putea realiza o analiză a „codurilor” care au permis unor mari teme ale gândirii creștine (cum ar
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
analiza „aromatelor” utilizate în cadrul său, s-ar putea realiza o analiză a „codurilor” care au permis unor mari teme ale gândirii creștine (cum ar fi conceptele de sfințenie și de corp inalterabil) să traverseze timpul și să se exprime cu ajutorul ritualului, iconografiei sau al „miraculosului” (Albert, 1996 : 10). Hrana rituală. Despre distribuția de sarmale (pomană) și semnificația acestora Nu este deloc ușor de lămurit raportul pe care religia îl întreține cu hrana și alimentația, cu toate că antropologia „clasică” s-a interesat de
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
coliva conti nuând să ocupe planul întâi în hrana liturgică a credincioșilor, ca ofrandă adusă morților (Chelcea, 2001 : 244). Ofrandele alimentare, în cadrul cărora se pot încadra și distribuțiile de hrană (pomană) din timpul pelerinajelor, constituie o trăsătură majoră a multor ritualuri religioase. O atenție aparte a fost acordată deci studiului cultului morților și strămoșilor, în care gestul de a oferi hrană a jucat un rol esențial, natura ofrandei variind în funcție de cult. Mai vechile cercetări antropologice dedicate acestui subiect erau centrate pe
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]
-
pe loc, fie strânse de echipele de salubritate. În ultima vreme s-a răspândit obiceiul ca unul dintre membrii „echipei” care a adus sarmalele să colecteze aceste resturi într-un sac mare de plastic negru sau în coșuri de nuiele. Ritualul de primire a hranei este și el destul de codificat ; rareori am văzut persoane care să primească simplu și direct hrana, fără să spună mai întâi că „nu este nevoie, dați altora mai înfometați decât mine” etc. La final, sunt lăudate
Nevoia de miracol: fenomenul pelerinajelor în România contemporană by Mirel Bănică () [Corola-publishinghouse/Memoirs/606_a_1365]