1,858 matches
-
Eroilor înseamnă cobor la stația Eroilor; moștenirea din Victoriei (subtitrare apărută la o televiziune română) vrea să semnifice moștenirea pe care o lasă cutare la Palatul Victoriei etc. 2.2.2. Un subtip particular al condensării sintagmelor formate din substantiv + (prepoziție +) substantiv prin reținerea determinantului îl reprezintă cazurile de metonimie în care numele de materie este reținut și folosit cu sensul sintagmei care desemnează o anumită cantitate dintr-un material, dintr-o băutură etc. Este vorba de grupuri nominale formate din
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
determinantului îl reprezintă cazurile de metonimie în care numele de materie este reținut și folosit cu sensul sintagmei care desemnează o anumită cantitate dintr-un material, dintr-o băutură etc. Este vorba de grupuri nominale formate din nume de recipient + prepoziție + nume de materie, din care "numele recipientului" (sintactic determinat, dar logic determinant) și prepoziția sunt omise, iar "numele materiei" (sintactic determinant, iar logic determinat) preia semnificația întregului grup. Exemplele de acest fel sunt rezultatul cumulativ al unei figuri de stil
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
folosit cu sensul sintagmei care desemnează o anumită cantitate dintr-un material, dintr-o băutură etc. Este vorba de grupuri nominale formate din nume de recipient + prepoziție + nume de materie, din care "numele recipientului" (sintactic determinat, dar logic determinant) și prepoziția sunt omise, iar "numele materiei" (sintactic determinant, iar logic determinat) preia semnificația întregului grup. Exemplele de acest fel sunt rezultatul cumulativ al unei figuri de stil, ca mecanism de modificare semantică, și al procedeului condensării, deoarece, chiar dacă avem a face
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
sens). 2.2.3. Exemple similare, dar mai puțin evidente din punctul de vedere al formării cuvintelor, deoarece sunt mai pregnante ca tropi care modifică înțelesul cuvintelor, sunt rezultate prin condensarea virtuală a unor sintagme formate din nume de materie + prepoziție + nume botanic sau zoologic, acesta din urmă preluând înțelesul întregului grup nominal, inclusiv pe al numelui materiei care intră în constituția animalului sau a plantei respective: stejar înseamnă nu numai "o varietate de arbore" (Am tăiat un stejar), ci și
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
condensarea, ca procedeu de formare a cuvintelor, este eclipsată de pregnanța faptului că termenii dobândesc sensuri noi, devenind polisemantici prin modificarea sistematică a semnificației lor inițiale. 2.2.4. O altă particularizare a izolării determinantului dintr-un grup nominal substantiv + (prepoziție +) substantiv este reprezentată de exemplele în care elementul reținut, care preia, în urma condensării, sensul sintagmei originare, este de sorginte onomastică. Și în aceste cazuri este vorba de o suprapunere a condensării cu metonimia, de vreme ce formarea noului cuvânt este concomitentă cu
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
o îndeplinesc în termenul complex. VII. 2.5. Regent substantival + determinant numeral Reținerea determinantului din termeni complecși alcătuiți dintr-un substantiv și un numeral constituie o particularizare a tipurilor de condensare a grupurilor nominale formate din substantiv + adjectiv sau substantiv + (prepoziție +) substantiv; în acest din urmă caz este vorba, în condensările petrecute în limba română, despre substantivele asimilate numeralului fracționar, cum sunt jumătate, pătrar și sfert, care se leagă de substantivul logic determinat prin prepoziția de; corespondentele lor din alte limbi
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
formate din substantiv + adjectiv sau substantiv + (prepoziție +) substantiv; în acest din urmă caz este vorba, în condensările petrecute în limba română, despre substantivele asimilate numeralului fracționar, cum sunt jumătate, pătrar și sfert, care se leagă de substantivul logic determinat prin prepoziția de; corespondentele lor din alte limbi au însă distribuție adjectivală, deci pot fi împrumutate ca orice adjectiv care se substantivează în urma condensării grupurilor nominale. În toate situațiile, numeralul detașat din termenul complex cu sensul deplin al acestuia îndeplinea rolul de
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
într-o imprecație redusă la verb. VII. 2.7. Regent verbal + determinant substantival Unele exemple românești de condensare a unor grupuri verbale de tip locuțiune din care a fost omis verbul central și a fost reținut complementul substantival (eventual cu prepoziție, sau un substituent al substantivului ori un adverb compus dintr-o prepoziție și un substantiv) care a preluat sensul locuțiunii verbale, devenind verb nu s-au putut realiza decât cu concursul derivării, eventual parasintetice (când prefixul era conținut, ca prepoziție
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
substantival Unele exemple românești de condensare a unor grupuri verbale de tip locuțiune din care a fost omis verbul central și a fost reținut complementul substantival (eventual cu prepoziție, sau un substituent al substantivului ori un adverb compus dintr-o prepoziție și un substantiv) care a preluat sensul locuțiunii verbale, devenind verb nu s-au putut realiza decât cu concursul derivării, eventual parasintetice (când prefixul era conținut, ca prepoziție, de sintagma originară). Este vorba deci de un procedeu mixt de formare
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
prepoziție, sau un substituent al substantivului ori un adverb compus dintr-o prepoziție și un substantiv) care a preluat sensul locuțiunii verbale, devenind verb nu s-au putut realiza decât cu concursul derivării, eventual parasintetice (când prefixul era conținut, ca prepoziție, de sintagma originară). Este vorba deci de un procedeu mixt de formare a unor noi cuvinte, realizat prin combinarea condensării cu derivarea, care produce conversiune, și, în unele cazuri, și cu compunerea. El poate fi comparat cu reținerea determinantului adjectival
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
locuțiunea verbală originară și, implicit, elementul verbal omis erau prezente în mintea vorbitorilor. Fapt este că sufixul verbal atașat la complementul determinant preia rolul pe care îl îndeplinea verbul omis, ceea ce înseamnă că nici măcar în cazurile de fuzionare cu o prepoziție nu avem a face pur și simplu cu verbe compuse parasintetice, deci cu "verbe compuse și derivate în același timp"104, ci în primul rând cu formații datorate procedeului condensării, combinat cu derivarea și eventual cu compunerea, de vreme ce noul cuvânt
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
de părinți sau de copii; orfan, orfelin", în sintagme ca filius orbus "fiu orfan", filia orba "fiică orfană, fără părinți", orbus senex "bătrân fără copii"; adj. orbus "privat de ceva" era folosit în construcții cu genitivul, cu ablativul sau cu prepoziția ab, care cerea tot ablativul, v., mai jos, lat. *aboculis. VII. 2.9. Regent adjectival + determinant adverbial sau substantival Un caz relevant pentru acest tip, foarte rar, de condensare este drom. albastru "de culoarea cerului senin", detașat din compusul [vânăt-
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
sur, cenușiu". Condensarea a fost însoțită și de conversiune, de vreme ce albastru din compus avea valoare adverbială și, odată detașat, și-a recăpătat valoarea adjectivală, preluată de la compus. Ieșită din comun este și condensarea la *aboculis (determinant format prin aglutinație din prepoziția ab și substantivul oculus "ochi") a sintagmei adjectivale lat. [orbus] ab oculis "orb", literal "lipsit de ochi" (> fr. aveugle, it. avocolo, prov. avugle etc.), cu reținerea și a prepoziției și cu trecerea noii formații în clasa adjectivelor, din care făcea
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
comun este și condensarea la *aboculis (determinant format prin aglutinație din prepoziția ab și substantivul oculus "ochi") a sintagmei adjectivale lat. [orbus] ab oculis "orb", literal "lipsit de ochi" (> fr. aveugle, it. avocolo, prov. avugle etc.), cu reținerea și a prepoziției și cu trecerea noii formații în clasa adjectivelor, din care făcea parte centrul (omis) al grupului adjectival; v., mai sus, lat. orbus. O schimbare radicală a valorii lexico-gramaticale poate avea loc, în astfel de cazuri, și atunci când adverbul din etimonul
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
rar presupune subînțelegerea verbului găsești sau există), deci se plasează la limita dintre elipsă și condensare, mai aproape de una sau alta în funcție de gradul de dependență față de context; locuțiuni comparative cu valoare de intensitate, reduse prin omiterea adverbului cu rol de prepoziție (ca, precum) și a unui eventual articol sau a unor secvențe mai ample, adesea obscure, prezumtive, respectiv prin reținerea regentului și a complementului, de pildă singur cuc "foarte singur" (< singur [ca un] cuc), a dormi buștean "a dormi adânc" (< a
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
scump foc, urât foc etc.) sunt date și în bună parte explicate în Graur, ER, pp. 159-160, Graur, AER, pp. 16-18, 73; acestei categorii îi aparțin și compusele de genul Statu-Palmă-Barbă-Cot, provenind din sintagme comparative din care au fost excluse prepozițiile și alte elemente auxiliare: statul [cât o] palmă, [iar] barba [cât un (sau de un)] cot; unități frazeologice arhaice devenite expresii idiomatice de largă circulație, a căror motivare semantică internă s-a pierdut, astfel încât sunt scurtate prin omiterea unor cuvinte
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
recurs la toate tipurile posibile de condensare, în sensul că bazele și rezultatele reducerii au toate caracteristicile generale ale acestui procedeu de formare a cuvintelor, predominante fiind, și în cazul limbii franceze, substantivele provenind din sintagme atributive de tipurile substantiv + (prepoziție +) substantiv și substantiv + adjectiv ori din compuse tematice: automobile "autovehicul, automobil" (> rom. automobil, engl., it. automobile, ol. automobiel) < [voiture] automobile "idem" (voiture "mijloc de transport", automobile "care se mișcă singur, se deplasează prin forțe proprii, autopropulsat"); bec "parte a unei
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
cuvintele condensate din sintagme proprii (fr. bled, magh. poznáz-, szkimbáletc.). Trebuie remarcat, de asemenea, că menținerea regentului și omiterea determinantului este mai frecventă în cazul împrumuturilor prin condensare, în comparație cu condensările interne. În rest, ambele categorii de condensări renunță la mărcile (prepoziții, sufixe etc.) care indicau raportul sintactic dintre constituenții termenului complex de bază și care însoțeau elementul omis și / sau pe cel reținut (fr. bled, arom. căpak'e, rom. hurmuz, huscă, mischet, stamboală, engl. petrol, magh. szpuma, la fel ca și
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
că, odată cu elementele determinante, sunt eliminate cu regularitate și eventualele unelte gramaticale care marchează raportul de subordonare atributivă dintre două substantive sau de subordonare între regentul adjectival și complementul substantival, indiferent dacă este vorba de flexiune sau de joncțiune prin prepoziții, articole sau elemente afixale, alipite la regentul reținut sau la determinantul omis: fr. bled < ar. bled [es-sudan] (es articol posesiv); rom. balâc < tc. [kalkan] balığ[ı] (balık "pește" + suf. posesiv -ı); lat. orbus < orbus [oculis] (cf. oculus "ochi"); rom. pasăre
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
suf. posesiv -ı); lat. orbus < orbus [oculis] (cf. oculus "ochi"); rom. pasăre "pasăre domestică crescută pe lângă casă, orătanie" < pasăre [de curte] "idem". 1.3.3. În majoritatea exemplelor de condensare la determinant a unor sintagme sau compuse de tipul substantiv + (prepoziție +) substantiv, noul cuvânt conservă categoriile gramaticale ale elementului reținut, mai puțin cazul acuzativ, dictat de prepoziție, în care se afla în sintagmă, dar care nu pune probleme, de vreme ce forma coincide cu aceea de nominativ; ceea ce se modifică, de asemenea, obligatoriu
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
casă, orătanie" < pasăre [de curte] "idem". 1.3.3. În majoritatea exemplelor de condensare la determinant a unor sintagme sau compuse de tipul substantiv + (prepoziție +) substantiv, noul cuvânt conservă categoriile gramaticale ale elementului reținut, mai puțin cazul acuzativ, dictat de prepoziție, în care se afla în sintagmă, dar care nu pune probleme, de vreme ce forma coincide cu aceea de nominativ; ceea ce se modifică, de asemenea, obligatoriu este funcția sintactică, determinanții condensați renunțând, inerent, la funcția atributivă din formația sintactică nominală; genul și
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
condensate au rămas la forma cazuală din sintagmă, nu are loc și în greacă, limbă în care determinantul substantival la genitiv, odată condensat, revine la nominativ: ngr. πληροφορίες "birou de informații" (literal: "informații") < [γραφείο] πληροφορίας. Aglutinația, în cursul condensării, a prepoziției și modificatorului substantival menținut se întâmplă extrem de rar: lat. *aboculis "orb" < [orbus] ab oculis (literal: "lipsit de ochi"), cu perpetuarea formei de caz ablativ a determinantului; fr. dinde "curcă" < [poule] d'Inde. În majoritatea covârșitoare a exemplelor, prepoziția este omisă
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
condensării, a prepoziției și modificatorului substantival menținut se întâmplă extrem de rar: lat. *aboculis "orb" < [orbus] ab oculis (literal: "lipsit de ochi"), cu perpetuarea formei de caz ablativ a determinantului; fr. dinde "curcă" < [poule] d'Inde. În majoritatea covârșitoare a exemplelor, prepoziția este omisă în mod regulat, împreună cu regentul (rom. colonie < [apă de] colonie, fr. diligence < [carosse de] diligence etc.). De altfel, și în acest tip de condensare, afixele întrebuințate în unele limbi pentru marcarea raportului de determinare nominală, atașate la regent
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
103 Vezi ELR, s.v. delocutive (formații ~). 104 FCLR I, p. 213; tratatul explică aceste formații nu din locuțiunile verbale corespunzătoare (deși, în cazul lui pefuga, dă ca etimon locțiunea [a pune] pe fugă), ci din grupul sintactic format dintr-o prepoziție și un substantiv, la care s-ar fi atașat un sufix verbal: dedulci < de dulce, dupăci < după ac, înlătura < în lături, întropărta < într-o parte etc. 105 Vezi DA, s.v., Pușcariu, p. 200. 106 "Unele elemente de compunere foarte frecvent
Condensarea lexico-semantică by Emil Suciu [Corola-publishinghouse/Science/925_a_2433]
-
al raportului temă lexicală-flectiv în planul expresiei; • categoriile gramaticale care concură la realizarea planului semantic al flectivului. În funcție de primul factor, sunt identificate două categorii de cuvinte: 1. invariabile; nu cunosc distincția constantă-variabilă, nici în plan semantic, nici în planul expresiei: prepoziția, conjuncția, interjecția; sunt unități care se situează direct la nivelul sintactic al textului; 2. variabile: substantivul, adjectivul, pronumele, verbul, adverbul. În funcție de cel de al doilea factor, cuvintele variabile prezintă trei modalități de realizare a flexiunii: a. analitică; flectivul este un
[Corola-publishinghouse/Science/2319_a_3644]