7,612 matches
-
pe care îl va declanșa. Odată cu consolidarea conducerii hrușcioviste, leninismul post-revoluționar se va retrage în favoarea leninismului europenizat. Destalinizării, care marchează intrarea în scenă a noii forme a leninismului la nivelul Uniunii Sovietice, îi va fi opusă leninismul post-revoluționar la care sateliții est-europeni nu erau în nici un caz pregătiți să renunțe. Vom analiza în secțiunea următoare diferitele efecte produse de către această confruntare la nivelul "lagărului socialist", punând accent pe echilibristica pe care regimul de la București s-a priceput să o pună în
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
a tremurat. Am fost toți stupefiați: deși am știut multe, tot ceea ce comisia ne-a raportat, firește, nu am știut. Iar acum totul era verificat și confirmat de documente". (Mikoyan în Pop: 2002, 49-50). RPR ca și în cazul celorlalți sateliți sovietici, a conștientizat propria vulnerabilitate în raport cu noua direcție trasată de către centrul moscovit. Cu excepția lui Tito, toți liderii "democrațiilor populare" fuseseră instalați la putere sub directa supraveghere a lui Stalin, căruia îi datorau cariera politică și care le apărea drept modelul
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
manieră unitară la provocările considerabile ridicate de către destalinizare. Deși au încercat să îi limiteze impactul și, pe cât posibil să o eludeze, conducerile comuniste din Europa de Est au abordat noua direcție trasată de către Moscova în manieră individuală, nu colectivă. Astfel, în timp ce unii sateliți sovietici s-au confruntat cu turbulențe sociale și politice majore (Polonia, Ungaria), alții, ca Bulgaria, Cehoslovacia sau România au reușit să tempereze pornirile reformiste ale propriilor societăți și clivajele mai mult sau mai puțin puternice din interiorul elitelor politice aflate
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
faptul că liderii de la Varșovia au fost, în perioada post-stalinistă (1953-1955), ultimii, în comparație cu celelalte conduceri est-europene, care au adoptat principiile noului curs inițiat de către premierul sovietic Gheorghi Malenkov (Brzezinski: 1971, 239; Berend, 1998, 207). Totodată însă, Polonia a devenit primul satelit al Moscovei în care efectele destalinizării au reverberat intens la nivel social, nu numai politic, antrenând astfel întreaga pleiadă de evenimente revoluționare care particularizează, în interiorul taberei socialiste și în istoria Războiului Rece în general, anul 1956. Precaut, liderul stalinist Bolesław
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
sunt salutate de opinia publică mondială și apreciate ca o nouă contribuție importantă a Uniunii Sovietice la cauza păcii și securității popoarelor" (Scurtu: 1996, 220). În al doilea rând, economia sovietică stagna, iar costurile întreținerii diviziilor Armatei Roșii pe teritoriile sateliților est-europeni ajunseseră inacceptabil de ridicate pentru liderii de la Kremlin. Așa încât, mâna de lucru blocată inutil și cu costuri foarte mari în afara Uniunii Sovietice putea fi utilizată la foarte necesara relansare economică a acesteia (Cioroianu: 2005a, 355-358; Verona: 1990, 246; Crankshaw
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
în perimetrul geopolitic american. Fiind pe punctul de a declanșa o dură ripostă a Washingtonului, Hrușciov, după ce inițial negase existența rachetelor nucleare sovietice pe teritoriul cubanez, a renunțat după ce ambasadorul american la ONU a făcut publice fotografiile obținute cu ajutorul unui satelit care probau existența bazelor unde temutele arme fuseseră amplasate. Moscova a retras rachetele nucleare, cerând în schimb, pentru a își salva pe cât posibil prestigiul internațional, ca și Washingtonul să renunțe la armele nucleare de pe coasta turcă a Mării Negre (Delmas: 2003
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
se vor solda cu crearea Comunității Economice Europene, a dat startul reconfigurării și consolidării acesteia. Pe lângă motive general-ideologice de genul accelerării "construcției socialismului", planul hrușciovist relua rațiunile avansate cu ocazia înființării CAER: o planificare mai eficientă a dezvoltării economice a sateliților est-europeni, respectiv o departajare a producției pentru a se evita o concurență inutilă între statele membre și pentru a se pune bazele unei complementarități a economiilor acestora. Existau totodată și semne clare ale unei tendințe înspre centralizarea Consiliului: statele membre
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
vezi și Deletant: 2001, 214-215; Fejtö: 1979, 176). Primele manifestări ale disidenței economice a RPR în raport cu CAER au fost întâmpinate în Occident cu rezerve și chiar cu scepticism, țara fiind cunoscută "de mult timp ca unul dintre cei mai docili "sateliți" ai Moscovei" (Gross: 1966, 16-17; Burks în London: 1966, 93). Dar, datorită intereselor divergente și flerului politic al prim-secretarului PMR Gheorghiu Dej, "deviația națională română" (Burks în London: 1966, 93), a devenit în scurt timp imposibil de ignorat. Randolph
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
sau prin interpuși, în favoarea abordării de către statele comuniste a relațiilor internaționale de pe baze strict bilaterale. Ideea unui "centru conducător" al mișcării comuniste internaționale era considerată de domeniul trecutului, mai ales datorită abuzurilor și neajunsurilor la care au fost supuse partidele "satelit" de către centrul moscovit prin intermediul Cominternului (vezi Politica internaționalistă..: 1972). O nouă conferință de acest gen ar fi trezit deci amintiri neplăcute comuniștilor naționali, readucându-le în minte arbitrariul cu care sovieticii se implicau în problemele lor interne. Nu și lui
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
compromisuri cu influențele "burgheze" din PCR și societatea română pentru a își putea păstra platforma materială de pe care să se lanseze în atacuri violente tocmai împotriva acestora. Revenind la Cehoslovacia, ca stat socialist, aceasta a fost sensibil diferită de ceilalți sateliți est europeni ai Moscovei. După 1945, nu a intrat în calculele geopolitice ale lui Stalin și nici nu a făcut parte din celebrul "acord al procentajelor" încheiat între liderul sovietic și premierul britanic Winston Churchill. Un procent însemnat al populației
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
comunizarea Cehoslovaciei utilizând același tipar ca în restul Europei de Est: lovitură de stat, teroare, subminare progresivă a opoziției. Odată devenită "țară frățească", Cehoslovacia a experimentat la rândul ei leninismul post-revoluționar și, ulterior, destalinizarea. A cunoscut, la fel ca ceilalți sateliți sovietici, conflicte politice, procesele "spectacol" de la sfârșitul anilor '40, copiate după modelul marii terori, destalinizarea și, de-al lungul tuturor acestor etape, o ineficiență economică accelerată. La începutul anilor '60, Partidul Comunist Cehoslovac (PCC) va admite explicit eșeul măsurilor economice
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
atitudinii acestuia. De abia când "Cehoslovacia s-a trezit într-o izolare internațională perfectă" a devenit Dubcek atent la avansurile politice ale omologului său român. Era însă prea târziu. "Și astfel, în timp ce Cehoslovacia ocupată a devenit din nou unul dintre sateliții sovietici neinteresanți, România și-a câștigat prin poziția sa fermă un prestigiu internațional considerabil..." (Hoppe în Rusan: 2001, 738-739). Florin Constantiniu s-a referit la "scena balconului" din 21 august 1968 ca fiind apogeul carierei politice a lui Ceaușescu, "his
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
deși a trimis la OTV personal pe care românii l-au descris ca observatori, iar sovieticii l-au descris ca participanți" (Zimmerman în Meiklejohn Terry: 1984, 13). Pe lângă, sau în consonanță cu direcția ideologică a raporturilor dintre centrul moscovit și sateliții est-europeni, componenta militară joacă la rândul său un rol important. Uniunea Sovietică a intervenit armat, agrumentează Jones, nu neapărat când ideologia leninistă intrase în colaps, cum s-a întâmplat în Ungaria în 1956 sau în Cehoslovacia în 1968, ci atunci când
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
ar fi cauzat cu siguranță, pe lângă mai multe atacuri mediatice, presiuni economice și politice sporite. Ori, cu siguranță, lui Ceaușescu nu i-ar fi convenit o astfel de evoluție a evenimentelor. În plus, să nu uităm că toleranța Moscovei față de sateliți depindea substanțial de coeziunea sau lipsa de coeziune a elitei politice sovietice, așa cum observă judicios Ronald Linden: "Slăbiciunea regimului Hrușciov în ultimele sale zile, și nesiguranța perioadei inițiale Brejnev-Kosâghin, a permis o rază de acțiune mai amplă pentru politicile românești
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
fi trebuit cu siguranță să le facă față, și care ar fi vizat noile sale tendințe de politică externă. Acestea depășeau considerabil ceea ce, până atunci, erau considerate a fi limitele tacite ale toleranței Moscovei în raport cu libertatea de manevră internațională a sateliților est-europeni. Din multe puncte de vedere, conferința partidelor comuniste europene consumată în Berlinul de Est nouă ani mai târziu s-a diferențiat substanțial de precedenta. Conducerea sovietică spera, așa cum reușise parțial în 1967, să-și reafirme rolul de vioara întâi
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
CAER, pentru a reveni în 1980 în geografia economică a "lagărului socialist", când dezavantajele predominau. În primul deceniu după al Doilea Război Mondial, Uniunea Sovietică reprezenta furnizorul de materii prime al statelor est-europene, importând de la acestea produse finite. Dar, pe măsură ce sateliții făceau primii pași înspre sporirea autonomiei economice, pretinzând astfel un nou statut economic acela de parteneri comerciali, în loc de "fabrici pentru Uniunea Sovietică" Moscova a sesizat deserviciile noilor raporturi economice între centru și periferie. Unul din principalele motive pentru care a
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
plan mondial s-au prăbușit". În cadrul CAER, "prețurile la materiile prime trebuiau să fie media prețurilor de pe piața mondială din ultimii 5 ani". Acestea aflându-se în ascensiune în anii '60 și '70, prețul la care Uniunea Sovietică vindea energie sateliților săi est-europeni era, în consecință, mai scăzut decât cel de pe piața occidentală. Când tendința de creștere a prețului hidrocarburilor s-a inversat brusc, hidrocarburile sovietice au devenit mai scumpe, dezavantajând astfel "țările frățești", printre care și RSR, a cărui accces
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
Americii sau, cel mai important, Radio Europa Liberă. 7.9. Informații interne din surse externe: Vocea Americii și Radio Europa Liberă În perioada comunistă, influența culturală a Occidentului asupra societăților est-europene a fost covârșitoare, fiind percepută de elitele politice ale sateliților sovietici drept un adevărat desant. Occidentul nu a rămas însă un ideal relativ inaccesibil, ci a ajuns la rândul său, în special pe calea undelor, în fieful sovietic. Posturi de radio ca Vocea Americii sau Radio Europa Liberă, cunoscute și
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
necondiționată a statutului de mare putere al Moscovei (King: 1976c, 1-17). Deși Uniunea Sovietică obținuse din partea "imperialismului" detensionarea relațiilor internaționale prin semnarea acordurilor de la Helsinki, efectele poate mai puțin anticipate ale acestui deznodământ au constat în amplificarea tendințelor centrifugale ale sateliților. "Noua ordine internațională" sau "economică internațională", concept amintit fugitiv de-a lungul acestui capitol, însumează viziunea de ansamblu a leninismului romantic asupra relațiilor internaționale și a modului în care acestea pot fi influențate în vederea reducerilor inechităților structurale existente la nivel
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
atât pentru "lagărul imperialist", datorită ostilității sale declarate față de democrație și principiile umanitare, cât și pentru lumea comunistă, în care ideologia leninistă, recalibrată de-a lungul a șapte decenii în cazul Moscovei și a unei jumătăți de secol pentru regimurile satelit, se dezintegra în ritm alert. Filosofia "burgheză" câștigase, iar partidele "fortărețe" (Jowitt: 1993) configurate după modelul bolșevic deveneau tot mai mult niște simple grupuri împărtășind simpatii doctrinare comune. Nu și PCR. Într-o lume pe care nu o mai înțelegea
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
criza leninismului polonez în accepțiune romantic leninistă Cu o puternică societate civilă, conștiință civică și o istorie politică turbulentă, trasată și retrasată mereu de imperiile care și-au disputat și i-au împărțit teritoriile, Polonia a fost, în timpul regimului comunist, satelitul est-european al Moscovei cu cea mai efervescentă activitate socială. Am discutat deja într-un capitol precedent revolta muncitorilor polonezi din a doua jumătate a anului 1956, unul dintre catalizatorii majori ai revoluției maghiare și care l-a adus la conducerea
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
în care a crezut realmente, chiar dacă nu includea în această categorie și Uniunea Sovietică, pe care își dorea să o mențină chiar cu prețul desființării PCUS după puciul din august 1991 și chiar dacă opțiunea sa de a renunța la regimurile satelit est-europene avea și o pronunțată dimensiune pragmatică, acestea fiind de acum un balast insuportabil pentru o economie sovietică la rândul ei în cădere liberă așa cum o demonstrează declarația făcută la reunificarea Germaniei: "Vrem să credem în soliditatea unei democrații care
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
și generoase puncte de convergență între cele două părți. Diferendele nu sunt menționate, nu se fac referiri explicite la Vest, și cuvântul Afghanistan nu apare. Această abordare vagă, combinată cu insistența asupra pozitivului, este tipică documentelor comune româno-sovietice și a sateliților Moscovei" (Moore: 5 February 1980a, 2). Excelentele identificări a resorturilor politice a poziției RSR relativ la criza afghană fac orice alt comentariu de prisos. Să trecem deci la reacția conducerii de la București cu ocazia agitației datorată succesiunii lui Brejnev, decedat la
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
a "construi socialismul" autonom, respingând imixtiunile externe (Socor: 9 November 1988f, 3-8; Socor: 6 October 1988e, 570-572). Este posibil ca problemele politice cu care se confrunta Gorbaciov (ascensiunea opoziției "conservatoare") să fi determinat din partea acestuia o abordare mai moderată a sateliților est-europeni în general, ale căror nemulțumiri putea fi ușor cuplate cu cele ale inamicilor săi politici. La fel, industria românească avea tot mai multă nevoie de materiile prime sovietice, acum când posibilitățile de a le obține din alte părți scăzuseră
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]
-
1-5) împreună cu Germania de Est și Albania, care aveau propriile motive de a respinge proiectul gorbaciovist. Au fost făcute avansuri și în direcția Bulgariei sau Cehoslovaciei, nemulțumite la rândul lor de transformările pe care Gorbaciov încerca să le exporte înspre sateliți. Nu s-a ajuns însă nicăieri, deoarece fiecare dintre aceste state avea propriile probleme interne presante și între ele erau separate de numeroase diferențe (Shafir: 3 July 1989e, 1-6). Exasperat de valul de schimbări politice est-europene și încercând să păstreze
by EMANUEL COPILAŞ [Corola-publishinghouse/Science/945_a_2453]