8,428 matches
-
unor reflecții și unor eforturi conștiente la nivelul limbii literare, caracterizate prin asemenea intervenții voite. Aceasta nu presupune însă că limba populară rămîne inertă la impactul cauzat de poliglotismul vorbitorului. Există condițiile ca, în cazul conviețuirii în imediata vecinătate cu vorbitori nativi ai altor limbi, vorbitorul respectiv să-și însușească prin simpla influență a mediului și o altă limbă (sau alte limbi) decît cea maternă, eventual tot în primii ani de viață. De obicei, se produce, în acest caz, o completare
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
conștiente la nivelul limbii literare, caracterizate prin asemenea intervenții voite. Aceasta nu presupune însă că limba populară rămîne inertă la impactul cauzat de poliglotismul vorbitorului. Există condițiile ca, în cazul conviețuirii în imediata vecinătate cu vorbitori nativi ai altor limbi, vorbitorul respectiv să-și însușească prin simpla influență a mediului și o altă limbă (sau alte limbi) decît cea maternă, eventual tot în primii ani de viață. De obicei, se produce, în acest caz, o completare a limbii proprii cu elemente
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
cît și vorbirea nu se prezintă ca realități omogene din punctul de vedere al concretizării în discurs sau în text, fiindcă vorbirea selectează și specializează anumite elemente ale limbii pentru a se adapta la mediile sociale (profesionalizate) care grupează pe vorbitorii unor comunități lingvistice în diviziuni ale acesteia 159. Acest fenomen se produce în modul cel mai evident la nivelul limbii literare, iar investigarea lui intră în sfera stilisticii lingvistice, care studiază în mod special stilurile funcționale ale limbii. S-ar
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
gnoseologic, determinarea stilului funcțional privește tipul de cunoaștere, care poate fi empiric sau rațional, perspectiva din care este privit segmentul cosmic vizat și maniera de redare lingvistică a lui. Dimensiunea cultural-istorică are în vedere statutul stilului în evoluția culturală a vorbitorilor unei limbi, momentele de apariție și nivelul de specificitate al profesiunilor care duc la delimitarea stilurilor. În mod firesc, cea mai însemnată este dimensiunea lingvistică (și etimologică) a stilului funcțional și, de obicei, acestui aspect i s-au consacrat cercetările
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
juridic în variantele dominate de forma discursivă oratorică. Originea și condițiile schimbării lingvstice Încă de la primele observații și teoretizări asupra limbii s-a emis și ideea că aceasta nu este ceva fix, ci că se schimbă permanent, fie prin voința vorbitorilor (în special a celor cu un anumit statut din punctul de vedere al cunoștințelor), fie fără voința lor (și, eventual, chiar fără ca aceștia să fie conștienți de aceasta). Cînd apăreau zorii Renașterii italiene, învățații timpului au ajuns la constatarea că
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
act a limbii (altfel spus, mulțimea actelor de folosire individuală și instanțială a limbii), limba reprezentînd nivelul abstract de raportare a faptelor concrete din vorbire. Această folosire a limbii în vorbire este însă o creație permanentă, deși în mod obișnuit vorbitorul nu urmărește decît utilizarea limbii pentru comunicare și nu este orientat spre creație. Fenomenul creației permanente în vorbire se produce însă și el are mai multe cauze, o parte dintre ele ținînd de însăși natura limbii, o parte de aptitudinile
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
nu urmărește decît utilizarea limbii pentru comunicare și nu este orientat spre creație. Fenomenul creației permanente în vorbire se produce însă și el are mai multe cauze, o parte dintre ele ținînd de însăși natura limbii, o parte de aptitudinile vorbitorului de a folosi limba și altele de condițiile (mereu diferite ale) comunicării (care vizează atît conținutul, cît și forma ei, ambele cu posibilita-tea de a varia la infinit). Prin urmare, în principiu, inovația trebuie să apară în vorbire, iar, de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
mereu diferite ale) comunicării (care vizează atît conținutul, cît și forma ei, ambele cu posibilita-tea de a varia la infinit). Prin urmare, în principiu, inovația trebuie să apară în vorbire, iar, de aici, prin menținerea și difuzarea ei la alți vorbitori, să intre în tradiție și, prin aceasta, în limbă, devenind astfel model de raportare pentru vorbirea ulterioară. De aceea, și la nivelul vorbirii, schimbarea poate avea două aspecte, pe de o parte, o schimbare în vorbire, care reprezintă apariția și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
schimbarea vorbirii, căci aceasta din urmă nu se poate realiza fără existența celeilalte, iar schimbarea în limbă nu se poate omologa decît dacă este o schimbare a modului de concretizare a ei. Dacă inovația nu este menținută (și adoptată) de către vorbitor și preluată de alți vorbitori, ea nu poate deveni fapt de limbă, rămînînd la nivelul fenomenelor accidentale și trecătoare care au loc mereu și în număr mare la nivelul vorbirii. De aici rezultă că schimbarea în vorbire este cea care
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
urmă nu se poate realiza fără existența celeilalte, iar schimbarea în limbă nu se poate omologa decît dacă este o schimbare a modului de concretizare a ei. Dacă inovația nu este menținută (și adoptată) de către vorbitor și preluată de alți vorbitori, ea nu poate deveni fapt de limbă, rămînînd la nivelul fenomenelor accidentale și trecătoare care au loc mereu și în număr mare la nivelul vorbirii. De aici rezultă că schimbarea în vorbire este cea care ilustrează variabilitatea și creativitatea în
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care realizează inovația și nici din al celor care o acceptă, fiindcă limba este de fiecare dată suficientă potrivit cu necesitățile de comunicare din comunitatea în care este vorbită, ea adaptîndu-se realităților sociale și culturale fără efortul conștientizat și orientat al vorbitorilor. Schimbarea în limbă nu înseamnă pentru funcționarea ei schimbarea limbii, deoarece apariția de elemente noi se produce fără a antrena esența ei, deși ele rezonează de obicei în întreg sistemul limbii, căci asemenea elemente pot atrage modificarea altora din același
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
permanent, însă numai modificările realizate în sensul creșterii eficienței ei reprezintă direcția progresului, celelalte reprezentînd decadența sau fiind neutre. Spre deosebire de limba populară, în limba literară, schimbările au loc printr-o activitate conștientă și orientată, cele mai multe dintre ele producîndu-se atunci cînd vorbitorii (cei care o întrebuințează în vorbire și în scris) constată că ea nu corespunde unor aspirații culturale, unui anumit nivel de cultură, de civilizație și social și, de aceea, propun modificări în perspectiva unui ideal spre care tind. De obicei
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care o întrebuințează în vorbire și în scris) constată că ea nu corespunde unor aspirații culturale, unui anumit nivel de cultură, de civilizație și social și, de aceea, propun modificări în perspectiva unui ideal spre care tind. De obicei, asemenea vorbitori ajung la ideea unor modificări atunci cînd, venind în contact cu o cultură superioară și cu limba ei, constată nivelul mai scăzut al posibilităților limbii lor și se antrenează în ameliorarea acestora. Privită din această perspectivă a unei aspirații spre
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a l m b e r g, este normal ca limba să se schimbe, precum se schimbă și condițiile sociale, fără ca acest lucru să implice întotdeauna și anumite probleme, care apar însă cînd sînt alterate sau modificate anumite relații dintre vorbitori și limbă, ca în cazul contactelor dintre generații diferite sau al interpretării operelor literare vechi 171. Acest lingvist constată că identitatea codului, în momente diferite și la diferiți indivizi nu este o condiție absolută pen-tru comunicarea lingvistică și, de aceea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
că este imposibil de admis ideea despre un sunet înaintea producerii lui181, căci, chiar dacă s-ar considera că "slăbirea" științei lingvistice privește limba care se adoptă la un moment dat de o populație și sunetele ei sînt asimilate în mintea vorbitorilor de imaginile sunetelor limbii care dispare, aceasta ar presupune o existență a sunetului înaintea imaginii lui în limba care este părăsită și, deci, asumpția lui Coșeriu nu este acceptabilă. Din aceste motive, explicarea unora dintre schimbările fonetice prin predispoziția organelor
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
exterioară pentru a o scoate din această stare 182. Dar, arată Coșeriu, limba fiind funcțională (enérgeia), schimbarea corespunde esenței ei, căci limba "nu este făcută" și rămasă într-o anumită formă, ci ea se face mereu prin activitatea lingvistică a vorbitorilor 183. Coșeriu afirmă că, spre deosebire de fenomenele natura-le, unde există necesitate externă, în limbă, ca în toate fenomenele culturale, se manifestă necesitatea internă sau finalitatea, deoarece vorbitorii sînt liberi să modifice limba în funcție de necesitățile exprimării și, de aceea, orice fapt
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
într-o anumită formă, ci ea se face mereu prin activitatea lingvistică a vorbitorilor 183. Coșeriu afirmă că, spre deosebire de fenomenele natura-le, unde există necesitate externă, în limbă, ca în toate fenomenele culturale, se manifestă necesitatea internă sau finalitatea, deoarece vorbitorii sînt liberi să modifice limba în funcție de necesitățile exprimării și, de aceea, orice fapt lingvistic nou este creat cu un scop. Trebuie însă observat că finalitatea (scopul) prevește exprimarea și comunicarea, iar nu limba în sine, căci vorbitorii nu-și propun
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
sau finalitatea, deoarece vorbitorii sînt liberi să modifice limba în funcție de necesitățile exprimării și, de aceea, orice fapt lingvistic nou este creat cu un scop. Trebuie însă observat că finalitatea (scopul) prevește exprimarea și comunicarea, iar nu limba în sine, căci vorbitorii nu-și propun să creeze în limbă, ci creează în limbă pentru a o adapta la ceva exterior ei, exprimarea și comunicarea fiind altceva decît limbă, căci ele uzează de limbă ca de un instrument. Ca atare, finalitatea este în afara
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de a folosi limba. Faptul că limba nu este ceva static este, desigur, real și nu a fost contestat de nimeni, dar o stabilitate relativă a ele-mentelor limbii trebuie de asemenea admisă, căci altfel alte-ritatea nu ar fi posibilă, fiindcă vorbitorul își poate atribui interlocutorului propriile posibilități lingvistice numai în măsura în care acestea reprezintă ceva determinat în conștiința sa. Pe de altă parte, enunțul, în special în forma scrisă care are stabilitate evidentă, este posibil tocmai datorită relativei stabilități a limbii, care oferă
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
îi asigură pătrunderea de la nivelul actului de vorbire la nivelul limbii. Din acest motiv, arată Coșeriu, se poate considera că orice schimbare începe, de fapt, cu adoptarea unei inova-ții189. Generalizarea prin adoptare are drept consecință extinderea inovației în vorbirea tuturor vorbitorilor grupului (generalitatea extensivă) și în toate cuvintele care conțin fonemul sau complexul de foneme afectat (generalitatea intensivă), alterîndu-se astfel tiparul realizării sunetului originar 190. Generalitatea intensivă a adoptării fonetice coincide cu forma primară a legii fonetice, ca unicitate în transformarea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
Coșeriu consideră însă ca reală existența unor deprinderi de articulare în forma unei inerții a organelor fonatoare, dar crede că mai nimerit ar fi să se vorbească în acest caz de o conștiință fonologică, de o deprindere mentală, datorită căreia vorbitorul unei limbi nu sesizează întotdeauna distincțiile fonologice care nu sînt proprii limbii sale, dar există în altă limbă 200. Desigur, existența unei "conștiințe fonologice" este un fapt autentic, dar totuși, deprinderile articulatorii nu o pot avea ca fundament unic și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
fonetice care realizează opoziții de funcție, de categorie sau de determinare 211. Legile gramaticale de alternanță nu sînt decît rezultatul schimbărilor fonetice care le-au dat naștere, convertite în opoziții fonice care au primit o anumită valoare, știința lingvistică a vorbitorilor preluînd o diferență materială, atribuindu-i valoare semnificativă și determinînd-o să poarte o diferență conceptuală. În principiu, este vorba, deci, de o opoziție de forme care rezultă din evoluția fonetică. Astfel, din lat. frater (acuz. fratrem, abl. fratre) a rezultat
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
toate faptele pe care le cuprinde nu sînt decît manifestările unui singur fapt particular 212. Mai tîrziu, Joseph V e n d r y e s precizează că legile fonetice sînt rezultatul unor modificări provocate de anumite tendințe manifestate la vorbitori, nu ale tuturor tendințelor, ci numai ale acelora care se impun prin influențele reciproce dintre ei213. În perspectiva teoriei Philippide Ivănescu, la nivelul limbii populare, regularitatea schimbării se explică, în primul rînd, prin factori sociali și antropologici (baza de articulație
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
integrare în social, nu prin simplă imitație, ci printr-un efort conștient de a da valoare de corect faptelor de limbă însușite, de a opera cu cît mai multe fapte corecte și de a renunța la cele incorecte. Conceptul de "vorbitor" Cînd se discută despre limbă se are permanent în vedere persoana care este caracterizată prin facultatea limbajului, care este în măsură să concretizeze această facultate într-o limbă și care poate uza de limba respectivă în vorbire. O asemenea persoană
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
se discută despre limbă se are permanent în vedere persoana care este caracterizată prin facultatea limbajului, care este în măsură să concretizeze această facultate într-o limbă și care poate uza de limba respectivă în vorbire. O asemenea persoană este vorbitorul, adică ființa umană care uzează de vorbire, vorbirea fiind cea care presupune și posibilitatea folosirii unei limbi și capacitatea de a fi înzestrat cu limbaj. Ca atare, vorbitorul este cel care vorbește o limbă. Nu toți oamenii vorbesc însă numai
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]