8,428 matches
-
deveni valori umanizate, păstrate în memoria indivizilor vorbitori, și nici elemente ale circuitului social în comuni-care. Majoritatea numelor și a noțiunilor desemnate prin ele rămîn însă în afara atitudinii evaluative evidente și nu sînt însoțite, prin urmare, de participarea sentimentală a vorbitorilor, în vreme ce unele, între care în primul rînd numele etnic 248 -pe care și-l conferă o comunitate sau care îi este atribuit de alte comunități (învecinate)antrenează evaluarea de către conștiința vorbitorilor 249. De acest aspect evaluativ al conștiinței lingvistice ține
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
nu sînt însoțite, prin urmare, de participarea sentimentală a vorbitorilor, în vreme ce unele, între care în primul rînd numele etnic 248 -pe care și-l conferă o comunitate sau care îi este atribuit de alte comunități (învecinate)antrenează evaluarea de către conștiința vorbitorilor 249. De acest aspect evaluativ al conștiinței lingvistice ține și așa-numitul imaginar lingvistic 250, care ar cuprinde observațiile ce reflectă imaginile pe care le au locutorii despre propria limbă și despre limbile altora. Aceste imagini pornesc de la anumite convingeri
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
și pot genera atitudini concretizate în opinii privind originea și caracterul limbii, valorile și scăderile ei ori trăsăturile unor cuvinte, forme, construcții etc.251 În cea mai mare parte, aceste opinii sînt explicabile prin viața socială, prin faptul că fiecare vorbitor își însușește o dată cu cunoașterile despre limbă și ideile sau reflecțiile despre această limbă. În acest mod, conștiința vorbitorului obișnuit poate avea elemente în mod evident deosebite de conștiința specialistului, degajată, de obicei, de orice implicare subiectivă. Realitatea exterioară devine proprie
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
unor cuvinte, forme, construcții etc.251 În cea mai mare parte, aceste opinii sînt explicabile prin viața socială, prin faptul că fiecare vorbitor își însușește o dată cu cunoașterile despre limbă și ideile sau reflecțiile despre această limbă. În acest mod, conștiința vorbitorului obișnuit poate avea elemente în mod evident deosebite de conștiința specialistului, degajată, de obicei, de orice implicare subiectivă. Realitatea exterioară devine proprie individului vorbitor prin faptul că acesta o păstrează în conștiința sa prin numele pe care le aplică diferitelor
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
diferitelor segmente sau aspecte ale ei. Dar, această relație eu realitate este complinită de relația eu alt eu prin actul comunicării, care reprezintă transferul informativ de la un individ la altul. Acest transfer presupune și desăvîrșește o manieră similară pentru conștiințele vorbitorilor în realizarea nominației și în folosirea acelorași mijloace comunicative. Astfel, nominația și comunicarea, ca relație cu realitatea și ca relație între membrii societății, fundamentează conștiința de sine individuală iar, ca sumă de modalități și mijloace comune pentru aceeași comunitate (etnică
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
nominația și comunicarea, ca relație cu realitatea și ca relație între membrii societății, fundamentează conștiința de sine individuală iar, ca sumă de modalități și mijloace comune pentru aceeași comunitate (etnică), participă la realizarea conștiinței de sine comunitare. De obicei, conștiința vorbitorului nu realizează însă faptul că limba se schimbă, fiindcă pentru el limba este un instrument pe care înțelege să-l utilizeze cînd și cum are nevoie și, de aceea, în mod obișnuit, conștiința linvistică are o accentuată latură practică, chiar
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
încît scriitorii elvețieni de limbă germană se asimilează literaturii germane, în vreme ce cei de limbă franceză aparțin literaturii franceze. Știința lingvistică, atunci cînd este convertită în conștiință lingvistică, devine evidentă în cazul tuturor compartimentelor limbii, fenomen cu o pronunțată manifestare dacă vorbitorul ajunge în contact cu o altă limbă ce conține particularități nespecifice limbii sale. Astfel, fonologia a demonstrat că fonemele, forme abstracte ale realizărilor variate ale sunetelor limbii, asigură recunoașterea și producerea sunetelor propriei limbi, iar la contactul cu vorbitorii altor
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
dacă vorbitorul ajunge în contact cu o altă limbă ce conține particularități nespecifice limbii sale. Astfel, fonologia a demonstrat că fonemele, forme abstracte ale realizărilor variate ale sunetelor limbii, asigură recunoașterea și producerea sunetelor propriei limbi, iar la contactul cu vorbitorii altor limbi, duc la perceperi incorecte și la asimilări nediferențiate ale unor sunete circumscrise altor foneme în aceste limbi 253. Louis Hjelmslev 254 denumește conștiința lingvistică sentimentul limbii și arată că, în germană, [t] și [d] se diferențiază prin caracter
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
în acord cu principiile de funcționare ale uneia sau alteia dintre limbi. La nivelul morfologiei, conștiința lingvistică se relevă îndeosebi atunci cînd anumite categorii gramaticale au redări diferite în limbi diferite. Este edificator în acest sens efortul depus de un vorbitor al limbii române pentru a deprinde categoria aspectului verbal, exprimată la nivel morfologic în unele limbi slave sau germanice, dar realizată prin mijloace lexicale în limba sa maternă. Cu mari dificultăți deprinde, de asemenea, un maghiar exprimarea morfologică a categoriei
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
modalitatea de detaliere a unor aspecte ale realității sau de clasificare a entităților lumii sensibile. Fiind expresie și mijloc comunicativ pentru cunoaștere, lexicul este direct legat de cantitatea și de calitatea cunoștințelor posedate de comunitatea care-l folosește. În conștiința vorbitorilor sînt însumate numeroase elemente care privesc creația lexicală, relațiile dintre cuvinte, atitudinea față de anumite cuvinte, aspecte ale lexicului realizate diferit de o limbă sau alta, existînd pentru fiecare predispoziția de a uza de acele asociații sau de acele mijloace de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a uza de acele asociații sau de acele mijloace de formare de noi unități lexicale care sînt caracteristice tradiției proprii. Spre exemplu, compunerea, mijloc foarte productiv în limba germană pentru crearea de cuvinte noi, reprezintă un fapt de conștiință pentru vorbitorii acestei limbi, deseori tentați să uzeze de acest procedeu cînd vorbesc o altă limbă, chiar dacă aceasta are slab reprezentat un asemenea mijloc. Există, apoi, în fiecare limbă numeroase cuvinte care realizează prin ele însele o apreciere a realităților (îndeosebi a
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
o populație ce adoptă o altă limbă. De ace-ea, galii, de exemplu, deși romanizați, au transferat latinei însușite sistemul de numărare vigesimal (cu baza douăzeci), din care limba franceză păstrează urme pînă în epoca actuală (quatre-vingts). Prin însușirea limbii materne, vorbitorul își modelează conștiința prin deprinderea unor norme sociale. Modul în care se raportează la aceste norme de-a lungul existenței diferă însă de la un vorbitor la altul. Ceea ce conștientizează cei mai mulți dintre vorbitori este faptul că limba se schimbă și intuiesc
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
din care limba franceză păstrează urme pînă în epoca actuală (quatre-vingts). Prin însușirea limbii materne, vorbitorul își modelează conștiința prin deprinderea unor norme sociale. Modul în care se raportează la aceste norme de-a lungul existenței diferă însă de la un vorbitor la altul. Ceea ce conștientizează cei mai mulți dintre vorbitori este faptul că limba se schimbă și intuiesc necesitatea de a-și perfecționa și de a-și îmbogăți posibilitățile de expresie, identificînd chiar, de multe ori, evoluția cunoașterii cu modificările limbii. Se poate
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
în epoca actuală (quatre-vingts). Prin însușirea limbii materne, vorbitorul își modelează conștiința prin deprinderea unor norme sociale. Modul în care se raportează la aceste norme de-a lungul existenței diferă însă de la un vorbitor la altul. Ceea ce conștientizează cei mai mulți dintre vorbitori este faptul că limba se schimbă și intuiesc necesitatea de a-și perfecționa și de a-și îmbogăți posibilitățile de expresie, identificînd chiar, de multe ori, evoluția cunoașterii cu modificările limbii. Se poate naște în acest context predispoziția de a
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
formă interiorizată și în manieră inconștientă mecanismele care susțin structura gramaticală a limbii sale și elementele fundamentale care se organizează prin această structură. Această cunoaștere a propriei limbi alcătuiește știința lingvistică, iar convertirea ei în capacitate de a genera, ca vorbitor, și de a valorifica, ca ascultător, orice lanț lingvistic al acestei limbi, îi dă posibilitatea de a poseda competență lingvistică. Manifestarea acestei competențe în fiecare act lingvistic, în uzul actualizat al limbii în situații concrete, realizează activitatea lingvistică. Se spune
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a produce și de a interpreta orice enunț corect format într-o limbă dată256. Cu timpul, termenul competență și-a extins întrebuințarea vizînd principalele compartimente ale limbii, încît în prezent se vorbește despre o competență gramaticală, însemnînd cunoașterea gramaticii de către vorbitor, despre o competență lexicală, însemnînd capacitatea de a folosi și de a înțelege vocabularul unei limbi, și despre o competență pragmatică (comunicativă), însemnînd capacitatea de a realiza acte de vorbire, texte etc.257 Competența se opune performaței, definită prin ansamblul
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
poate constata în aceste opinii o însumare în spațiul conceptului de "competență", pe de o parte, a unor trăsături ale limbilor (folosirea pronumelui reflexiv sau a diatezei medii pentru a realiza reflexivizarea) și, pe de altă parte, cunoașterea limbii de către vorbitor, adică știința lingvistică. De altfel, Noam Chomsky se exprimă astfel: "cunoașterea limbii este adesea caracterizată ca o capacitate practică de a vorbi și a înțelege"258, glosînd chiar uneori sintagma cunoașterea limbii prin competență 259. Competența trebuie înțeleasă însă numai
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
activitate, atunci limba este o proprietate a acestei activități, ceea ce înseamnă o concretizare în faptul de a vorbi sau, mai degrabă, de a vorbi o anumită limbă. Limba ca ceva știut se prezintă ca normă a vorbirii în conștiința fiecărui vorbitor, dar cu dimensiunea alterității, adică cu faptul că aparține și altora, grupului social, poporului întreg. Vorbirea este o activitate umană universală care se realizează întotdeauna și în mod necesar într-o manieră individuală, dar după anumite norme istorice, după anumite
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
simplă frază pînă la o întreagă operă culturală. Deși vorbirea se prezintă ca și cînd ar fi doar realizarea unei tradiții, ea este întotdeauna și o adăugare la tradiție, o inovație, o schimbare lingvistică. Dar, datorită preponderenței tradiției în limbă, vorbitorii nu-și dau seama cînd se schimbă limba, deși ea se schimbă permanent, însă în așa fel încît chiar în epocile-salt schimbarea se produce printr-o succesiune de generații, iar nu prin cataclisme. Potrivit lui Eugen C o ș e r
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
o limbă) și o competență expresivă (a ști să vorbești în situații determinate). Competența elocuțională este alcătuită din norme ale vorbirii în general, norme care aparțin gîndirii în general și norme determinate de cunoașterea lucrurilor. Din punctul de vedere al vorbitorului, aceasta rezultă dintr-o cunoaștere intuitivă care îl face să știe cum se folosește limba, fără însă a avea și explicația faptului că ea se folosește într-o manieră sau alta. De aceea, enunțuri precum Am mîncat cinci foneme sau
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
din dezvoltarea istorică, nu se întîlnește limba așa cum a fost concepută de Ferdinand de Saussure ca ceva sincronic și omogen, ci limba istorică, adică un sistem de tradiții ale vorbirii într-o comunitate, sistem care este recunoscut atît de proprii vorbitori, cît și de vorbitorii altor sisteme. De fapt, această limbă istorică nu este un sistem omogen, ci o sumă de sisteme care coincid în mare parte, dar prezintă și unele deosebiri între ele. De aceea, crede Coșeriu, limbile au două
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
se întîlnește limba așa cum a fost concepută de Ferdinand de Saussure ca ceva sincronic și omogen, ci limba istorică, adică un sistem de tradiții ale vorbirii într-o comunitate, sistem care este recunoscut atît de proprii vorbitori, cît și de vorbitorii altor sisteme. De fapt, această limbă istorică nu este un sistem omogen, ci o sumă de sisteme care coincid în mare parte, dar prezintă și unele deosebiri între ele. De aceea, crede Coșeriu, limbile au două dimensiuni, care sînt și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
o sumă de sisteme care coincid în mare parte, dar prezintă și unele deosebiri între ele. De aceea, crede Coșeriu, limbile au două dimensiuni, care sînt și două universalii ale limbajului: omogeneitatea și varietatea. Deși se raportează mereu la omogeneitate, vorbitorul face apel mereu la varietate, care este sursa creativității, mijlocul prin care limba devine activitate creatoare. Competența idiomatică este tocmai această aptitudine a vorbitorului de a utiliza limba în conformitate cu restricțiile omogeneității, care nu-i permit ieșirea din cadrele unei limbi
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care sînt și două universalii ale limbajului: omogeneitatea și varietatea. Deși se raportează mereu la omogeneitate, vorbitorul face apel mereu la varietate, care este sursa creativității, mijlocul prin care limba devine activitate creatoare. Competența idiomatică este tocmai această aptitudine a vorbitorului de a utiliza limba în conformitate cu restricțiile omogeneității, care nu-i permit ieșirea din cadrele unei limbi istorice, și cu libertățile varietății, care-i permit să structureze mereu situații noi în limbă. Vorbirea se realizează în mod concret după anumite norme
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
similar, există formule tradiționale cu care se încep basmele: în franceză, Il était une fois, în italiană, C'era una volta, în germană, Es war einmal, în engleză, Once upon a time, iar, în română, A fost odată (ca niciodată). Vorbitorul unei limbi are în conștiința sa asemenea norme și formule, care îl fac să dea expresie numai la ceea ce se înscrie în tradiția limbii sale, îl fac deci să posede o competență expresivă. Determinismul lingvistic Prin determinism se înțeleg, în
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]