9,734 matches
-
cuprinzătoare, dar și neclară: mentalul colectiv; el nu cunoaște regulă, sens particular și semnificație la nivel de ansamblu; este o funcție a cunoașterii, nu un proces de coagulare a unei viziuni despre lume. Același istoric francez spunea de altfel despre mentalitate în alt loc că este o prelungire populară a celebrului Weltanschauung, un univers mental stereotip și haotic totodată (Le Goff și Nora, "Les mentalités. Une histoire ambiguë" 83). Ce provoacă aceste observații ale lui Jacques Le Goff, prezentate în prefața
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
lectură pentru înțelegerea mai exactă a societății medievale. Este adevărat că cel de-al doilea autor german a exploatat în interpretarea medievalității două aspecte esențiale, care convin (măcar parțial) noii viziuni a lui Le Goff: relația dintre realitatea socio-economică și mentalitate, precum și rolul major al limbajului credinței (Boureau, "Introduzione". Kantorowicz XX). Exemplul istoricului german conduce la reluarea unui alt nume celebru, francez de această dată, Marc Bloch, cel care a propus în cunoscuta lucrare închinată regilor taumaturgi un veritabil model de
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
major al limbajului credinței (Boureau, "Introduzione". Kantorowicz XX). Exemplul istoricului german conduce la reluarea unui alt nume celebru, francez de această dată, Marc Bloch, cel care a propus în cunoscuta lucrare închinată regilor taumaturgi un veritabil model de studiere a mentalităților politice medievale. În acest punct al comentariului în jurul conceptului de antropologie politică, Le Goff își schimbă viziunea și precizează că o istorie socială dinamică nu (mai) este incompatibilă cu perspectiva antropologică asupra societății respective. Mai exact, vocabularul și mentalitățile medievale
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
a mentalităților politice medievale. În acest punct al comentariului în jurul conceptului de antropologie politică, Le Goff își schimbă viziunea și precizează că o istorie socială dinamică nu (mai) este incompatibilă cu perspectiva antropologică asupra societății respective. Mai exact, vocabularul și mentalitățile medievale ar ajuta ... o istorie politică a structurilor de lungă durată, înglobând atât partea valabilă și vie din geopolitică, cât și analizele efectuate după modelele antropologice. La fiecare nivel, s-ar acorda o atenție deosebită studierii diverselor sisteme semiotice ale
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
istorie politică a structurilor de lungă durată, înglobând atât partea valabilă și vie din geopolitică, cât și analizele efectuate după modelele antropologice. La fiecare nivel, s-ar acorda o atenție deosebită studierii diverselor sisteme semiotice ale politicului: vocabular, rituri, comportamente, mentalități. (457) Cele două studii ale lui Le Goff la care ne-am referit, prefața și pseudo-postfața − mai curând, reevaluarea teoretică a antropologiei puterii medievale −, nu sunt complementare, ci se dizlocă reciproc. Tocmai de aceea pentru cercetarea de față se dovedește
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Gilbert Durand), cu o funcție paradigmatică (susține prototipurile imaginative, care generează, pe măsură ce întâlnesc dimensiunea temporală a narațiunii, modelele mitice sau religioase, tipurile legendare și istorice, precum și sub-tipurile socio-culturale). Dacă, după cum propune Le Goff, în aceeași dominantă antropologică se încadrează și mentalitățile - cele medievale pot fi clasificate de altfel după criterii precum: tiparul sociologic, istoric, politic sau artistic (Martin, vol. I: XI-LVIII și vol. II: VII-XXVII) -, atunci imaginarul include atât "reflexul" politicului, cât și reprezentările puterii manifestate în spațiul public. "Sistemul semiotic
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
teoretică a imaginarului medieval (pe care o propun în capitolul Speculum speculorum) vizează așadar următoarele aspecte ale acestuia: structura internă generală ("radiografiată" printr-un filtru antropologic) și modul de formare (oglindit prin exemple culturale plasate într-o rețea susținută de mentalități, reprezentări sociale, contexte istorice și politice, ideologii și politici instituționale). În spiritul traseului științific sugerat de Le Goff în postfața discutată și al metodei școlii conduse de Bernard Guenée, textul este văzut atât drept un "simptom" al imaginarului puterii, un
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
însoțit de trimiteri punctuale la imaginea plastică și la monumentul arhitectural. Așa cum anunță și Le Goff, scriitura nu mai poate fi privită autonom și nici doar intertextual sau contextual. "Textul-testis", mărturie, și "textul-textum", țesătură de discursuri, simboluri, imagini, reflexe de mentalitate (Fonio 16), constituie cele două fețe ale "textului-monument", care adună în el semnificații ale trecutului și deține resurse pentru o reintegrare viitoare a sa. Discursul public și imaginarul colectiv garantează pentru identitatea comunității, în măsura în care împreună sunt o oglindire a ei
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
de istorici ai școlii de la Annales din anii '70 (printre membrii cărora se numără și Jacques Le Goff) au ajuns astfel să includă printre obiectele de studiu cu statut autonom − și nu subordonate sau adiacente faptului social-economic sau politic - atât mentalitățile, cât și manifestările imaginarului. Mai mult chiar și în mod spectaculos, generația următoare și-a însușit demersul antropologic dezvoltat în științele psiho-sociale (așa cum o fac Robert Muchembled sau Emmanuel Le Roy Ladurie) în direcția teoretizată în 1985, cum am văzut
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
sau Emmanuel Le Roy Ladurie) în direcția teoretizată în 1985, cum am văzut deja, de Le Goff. Spre sfârșitul anilor '90, împrumuturile conceptuale și metodologice sunt asimilate în noua viziune a Școlii, astfel încât actualele generații de sociologi, de istorici ai mentalităților și ai imaginarului (Thomas 13) își concentrează eforturile în direcția politicului, o preocupare nu recentă în filosofia contemporană a istoriei, ci doar tratată interdisciplinar dinspre istoriografie. Interpretarea textului în relație cu categoria temporalității și cu modalitățile de structurare a narațiunii
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
mentalul colectiv și, implicit, la imaginar: textele filosofice sau literare, imaginile plastice sau monumentele arhitecturale. Cercetătorul care se afirmă în anii 2000 (se poate înțelege de asemenea și istoricul literar, istoricul de artă, al civilizației în ansamblu, al culturii, al mentalităților etc.), în baza competențelor și a viziunii personale, este liber să aplice în comentarea trecutului o grilă de lectură proprie, într-un acord "negociat" cu obiectul său de studiu, asumându-și totodată responsabilitatea în legătură cu metodologia, conceptele originale introduse și concluziile
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
pentru cea medievală, Paul Zumthor), istoria artei (readucerea în prima linie a lui Erwin Panofsky și Ernst H. Gombrich, dintre mulți alții), teoria literară, dar și teoria imaginii (Pierre Francastel), istoria textului și a mărturiilor religioase (Henry-Irénée Marrou). Cercetătorii domeniului mentalităților au preluat și ei puncte de vedere asupra imaginii și imaginarului din teoriile literare și ale artelor plastice. Studiile lor acordă în momentul de față în special în școala franceză o atenție specială filosofiei imaginii și a imaginarului, prin unul
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
astfel de episteme a fost posibil să inserez o nouă propunere teoretică cu privire la imaginar. Cum noțiunea de mental, difuză și ambiguă, nu mai răspundea în ultimul deceniu presiunilor de ordin metodologic din cadrul domeniului, am căutat să valorific și să resituez mentalitățile (structuri ideatice care se bazează pe micro-narațiuni colective) în ansamblul procesului de imaginare. Noțiunea de imaginar are capacitatea de a ordona "spațiul" mentalului colectiv, nu altfel decât prin modalități asemănătoare celor ale narațiunii: stabilirea locului, a timpului, a personajelor, a
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
studiu de referință semnat de Évelyne Patlagean, domeniul imaginarului este definit drept ansamblul reprezentărilor care depășesc limita datelor experienței și a asociațiilor deductive legate de acestea ("L'histoire de l'imaginaire" 249). Lucian Boia, interesat atât de istoriografia franceză a mentalităților, cât și de istoria imaginarului, comentând această definiție destul de simplă, dar cu o anumită valoare programatică datorită momentului și locului în care a apărut, ajunge la concluzia că, pentru grupul de cercetători care a alcătuit volumul de studii despre "noua
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
deși "se amestecă cu realitatea" (exterioară), influențându-se reciproc. Iată o dublă ipostază provocatoare: pe de o parte, textul cercetătoarei franceze nu lămurește problema identității conceptului, altfel decât printr-o inventariere a direcțiilor de studiu suprapuse peste domeniul imaginarului (istoria mentalităților, istoria artei, istorie instituțională, istoria ideilor etc.); pe de altă parte, în cazul lui Lucian Boia, observațiile, cel puțin din debutul cărții, subliniază problemele de ordin teoretic ale relației dintre realitate și imaginar. Compatibilitatea celor două lumi (afirmată de Lucian
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
reciprocă. Imaginarul se poate întoarce către realitate, fie ca să o sprijine atunci când ea are nevoie de legitimare, fie ca să o modeleze. El nu primește însă din partea ei nimic neinterpretat, netransformat în forme specifice de discurs - simbol, imagine, complex de idei, mentalitate, structură sau cod cultural. Nu doar granița este unduitoare și nu imuabilă, dar și cele două "bazine" care redau perceptibilul și non-perceptibilul/imaginarul. Dacă e să recurg la o sumă de metafore plastice pentru a sugera mișcarea în cadrul și între
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
forme fixate în memorie, reconfigurându-le în noi combinații, sau expune diferite proiecții afective ale subiectului (colectiv sau individual). Conceptul de imagine poate fi pus în relație cu aspectele specifice pe care le capătă în concordanță cu anumiți factori (timp, spiritualitate, mentalități, civilizație etc.). Putem vorbi astfel despre o imagine "iconică" (simbolică), predominantă în iconografia ortodoxă, și una "icastică" (mimetică), ce apare în iconografia medievală occidentală începând cu secolul XIV și se dezvoltă spectaculos în arta religioasă catolică. Dincolo de înțelegerea sa ca
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
faptelor; ele intervin ca un motor principal în proiectarea reprezentărilor în mentalul colectiv ("Les transformations de l'imaginaire XVIe-XVIIe siècles". Thomas 72). Imaginarul renascentist, "fototropic", conferă miturilor pe care le dezvoltă câteva noi aspecte, esențiale pentru schimbarea radicală din orizontul mentalităților și al proiecțiilor creative. Structurile mitice novatoare reies din temele inaugurate de civilizația perioadei (în mod particular în cultura italiană): varietas - denumind conștiința diversității, dată de călătorii, de descoperirile geografice și tehnice - este reprezentată de mitul Turnului Babel, de principiul
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
a gîndirii politice manifeste în decizii și fapte, dar și a textelor care o oglindesc, o dovedesc de asemenea patrimoniul material și cel imaterial, mărturii ale unei tradiții puternice, articulate, ancorate profund într-o civilizație conservatoare, în mod evident în mentalități, cutume și valori spirituale motivate de istorie și de nevoia mereu presantă de legitimare identitară și existențială. O ultimă imagine în oglinda teoriilor: unul din volumele lui Paul Zumthor, consacrat studiului simbolisticii spațiului în evul mediu occidental, mi-a oferit
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
imaginarului colectiv, care ne va permite o ordonare a structurilor lui componente, îi va corespunde o formă adaptată la perioada medievală și la un anumit areal de civilizație - ortodox românesc −, rețea dedusă din analiza locurilor comune și a fragmentelor de mentalități, a structurilor simbolice, a rolurilor socio-politice și a tipurilor umane, dar și din interpretarea unor modele istorice și spirituale, precum și a unor mituri locale. Așadar, speculum speculorum... Speculum speculorum Elemente pentru o nouă lectură a imaginarului Dat fiind că s-
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
faptul că schema este încarnată în reprezentare, dar ne situăm diferit de el spunând că ea nu se reduce la această ipostază; ea este în primul rând potențialitatea intelectivă însăși, care are ca punct de plecare "conceptul" (ideea sau amintirea, mentalitatea sau stereotipul etc.) și oferă "schița" pe care apoi se încarcă materia imaginarului sau o structură simbolică. Durand o reduce la un impuls primordial, la un factor pur antropologic, corelând-o strict cu senzorialitatea, restrângând în acest fel și pluralitatea
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
o capacitate mai mare de imaginare și fantazare a comunității respective. Imaginarul de tip medieval ortodox este însă rigid și mult mai marcat de încadrarea teologică a puterii. Constrângerile impuse funcțiilor de imaginare au dat naștere numeroaselor locuri comune și mentalităților ce se regăsesc în oglinda textului sau a imaginii vizuale într-o lungă perioadă de timp (până spre secolul XIX) - în mod diferit față de culturile catolice occidentale. Trecerea de la imaginarul medieval la cel renascentist, odată cu secolele XIII-XIV (instituțiile puterii au
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
occidentale de canonul iconografic bizantin, precum și dezvoltarea artelor în spațiul laic și "democratizarea" spirituală și creativă. Curând, instituțiile puterii și-au găsit un aliat în noua imagine plastică religioasă, în noile științe ale timpului - în special cele juridice -, în noile mentalități, care, împreună, au dus la modificarea schemelor rigide ale imaginarului colectiv de până atunci. Nu ne vom opri aici asupra cauzelor și asupra contextelor ce au provocat ruptura definitivă dintre occident și orientul ortodox, după schismele religioase (încheiate dramatic cu
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Structurile acestui imaginar, pe care le regăsim oglindite în texte istoriografice, religioase, "literare" (cărțile populare, spre exemplu) și "ne-literare" (scrieri "juridice" − pravilele, actele oficiale − documentele de cancelarie, notițe personale − însemnările pe cărți etc.), în programele iconografice, dar și în cadrul mentalităților (după cum le citim în mărturii), se grupează în două registre în "spațiul imaginar": laicul și religiosul - cel care include credința valorizată canonic (afirmată pozitiv) și credința valorizată popular (negată oficial, dar tolerată tacit). Ele vor genera o matrice, pentru că fiecare
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
reprezentărilor figurale ce corespund realului sau lumii imaginate. De aceea subliniam în mai multe rânduri că discursul public asupra istoriei trecute devine un model pentru înțelegere și memorare, implicit pentru procesul de imaginare, pentru constituirea "corpusurilor" aferente. Mecanismele narațiunii și mentalitățile comune (colective) se proiectează ordonat în acest model al imaginarului, cu specificul lor: dacă în spațiul lumii concrete se manifestă cu predilecție masculinitatea, atunci în imaginarul colectiv se situează central modelele masculine, prin exercițiul de putere determinant; dacă același spațiu
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]