9,734 matches
-
de spațiul catolic și de cel protestant occidental și chiar spre diferență de cel al imperiului bizantin, spațiul românesc nu a cunoscut confruntările sau dezbaterile ideologice și teologice în jurul imaginii sacre. Preluarea de către români, parțială și selectivă, a codurilor de mentalitate de tip bizantin, se săvârșește foarte târziu față de momentele crizei iconoclaste și nimic din polemica respectivă nu răzbate până în civilizația lor. Ca atare, imaginarul în sine nu traversează crize legate de forma și de substanța sa (în măsura în care cultura locală a
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Dezvoltarea unei viziuni politice mai bine articulate și argumentate va avea loc abia după 1821 − un alt tip de perioadă istorică, considerată a fi pentru principatele extra-carpatice începutul modernității. Aceste analize dau și un tablou (destul de greu de contestat) al mentalităților politice, precum și, implicit, al imaginarului puterii medievale, menținut neschimbat de instituții prin mesajele lor politico-militare repetitive, prin ceremonialuri, acte edilitare, donații, acte de justiție, realizate practic după aceleași scenarii, timp de secole. Tocmai de aceea cercetarea lui Vlad Georgescu este
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
ale ritualului eccleziastic, domnul figurează chiar ca oficiant, deși nu în primul rând, ci după mitropolit sau, când este cazul, după patriarhul oaspete. (Pippidi 57-58) Importantă pentru coerența programului politic al Țărilor Române este menținerea practicii și, implicit, a acestei mentalități fixate prin reluarea sa în text, imagine și în structurile imaginative ale identității colective (Țighiliu 127-72): chiar în condițiile suzeranității otomane și ale dispunerii politice în numirea pe tron, domnitorul, ... de îndată ce era înscăunat, binecuvântat de biserică și uns de Dumnezeu
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
în reprezentări ale sinelui, atât în manifestările "artei" religioase, cât și în spațiul public (pentru care problema comportă o discuție aparte) și în viața privată, societatea românească a reușit totuși să configureze, într-o cultură predominant orală și cu o mentalitate tributară dogmei ortodoxe conservatoare, o lume a imaginarului, deși marcată de spiritul rigid al timpului. Perioada la care mă refer, secolele XIV-XVIII, a fost dominată - cu terminologia lui Zumthor - de oralitatea mixtă (oralitatea coexistă cu scrierea, influența acesteia fiind mai
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
ai vechilor împărați romani, de care, cu o fidelitate remarcabilă, continuă să "țină" (deși fuseseră părăsiți în urmă cu mai bine de un mileniu), sunt basileii de la Constantinopol. Nu știau că, în fapt, acest Constantinopol îi abandonase, la nivel de mentalitate politică, a doua oară − amintesc aici diferențierea pe care Constantin VII Porfirogenetul (în manualul scris pentru fiul său, Romanos II, și cunoscut sub titlul latin De administrando imperio) o face între "rhomani", vorbitorii de limbă latină din Dalmația, și "rhomei
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Accentuez atribuirea statutului politic de satelit pe care l-au avut Țările Române în spațiul post-bizantin, și nu cel de provincie, dat fiind faptul că preluarea instituțiilor, a legilor (așa cum s-a făcut, prea puțin), adaptarea lor, elementele culturii ortodoxe, mentalitățile și structurile majore ale imaginarului au fost mai curând împrumuturi decantate în timp îndelungat, realizate prin contacte între nordul și sudul Dunării, decât transferarea lor, după vreun program sistematic al centrului constantinopolitan de asimilare a teritoriilor. Așezarea vlahilor nord-dunăreni alături de
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
mai mult sau mai puțin incomod, față de puterile care nu au reușit să le asimileze nici cultural, nici teritorial. Nu a reușit catolicismul, deși a folosit ca argument latinitatea; nu a reușit imperiul otoman, nici militar, nici la nivel de mentalitate, deși a folosit ca argument diplomatic rezistența/lupta (comună) împotriva occidentalilor catolici sau protestanți; nu a reușit nici "a treia Romă", Rusia, deși avea în comun cu Țările Române dezideratul ortodox. Imaginarul politic medieval românesc, așa cum o demonstrează iconografia, cultura
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
în trecut (despre care am vorbit anterior). Sistemul de idei politice, pe care îl regăsim în textele medievale, unitar și consecvent cu sine (după cum apreciază și Vlad Georgescu), a fost reprezentat în variate forme și în mentalul colectiv, în imaginar. Mentalitățile, precum și procesul de memorare colectivă, au fost întărite tocmai de caracterul oral al culturii, de precaritatea mijloacelor de comunicare și de stereotipiile tradiției. Formele culturale și spirituale ale vremii - ceremonialul, iconografia, predica de amvon, hagiografiile - au întărit și au încărcat
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
în momente de criză). Practic, una din modalitățile de persuadare eficientă a comunităților românești a fost constituită de mitul conducătorului, cu multiplele sale ipostaze istorice și spirituale. Imaginea monarhului absolut este, precum în imaginarul de sorginte bizantină, un pivot al mentalităților locale, fiind reprezentată mai ales în cultura populară, dar și în diferite tipuri de scrieri culte. Medievalitatea rămâne prinsă, privită a posteriori, în jocul antitezelor și al paradoxurilor (așa cum am discutat anterior), indiferent de punctul de vedere din care este
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
medieval este relația dintre sacru și profan (repartizată pe cele două registre: religios și laic, fiecare sub-împărțit în două alte sub-categorii, aflate dihotomic sub semnul valorii acreditate sau negate); relația este prolifică atât în zona reprezentărilor "artistice", cât și pentru mentalități. Bipolaritatea pozitiv-negativ generează și consacră diverse modalități de transmitere a informației codificate arhetipal, fie prin ceea ce putem numi lumea cotidianului (mama, ca Vestală a focului, dar și vrăjitoarea sau descântătoarea; fiul, ca moștenitor care ia în stăpânire castelul sau casa
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
focului, dar și vrăjitoarea sau descântătoarea; fiul, ca moștenitor care ia în stăpânire castelul sau casa, dar și slujitorul care trădează sau fură), fie în cel ritualic, sacralizat. Unitatea narativă funcțională poate fi considerat mitul, foarte activ în structurile de mentalitate ale medievalității românești, prins într-un "reglaj" continuu între trecut, realitate și imaginar, dar și între acesta și mozaicul istoric (când se blochează timpul și narațiunea, precum în miturile întemeierii, el se desfășoară ab origine). Acest proces al proiecțiilor continue
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
evul mediu unei structuri ideologice reale, impuse gândirii colective de evenimente istorice, dar și de credința creștină. Cele mai importante roluri sunt jucate de puterea laică și de Biserică, instituții reprezentate mai ales dincolo de timpul cotidian, pe toate coordonatele de mentalitate. De fapt, marile momente spectaculare ale istoriei se desfășoară între uman și divin, prin ceremonial sau ritual, și în înfruntarea alterității (păgâne) - chiar dacă gestionate de instituții diferite (puterea laică - puterea clericală), cu ideologii în principiu necoincidente și cu teleologii bine
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
supus țării și lui Dumnezeu", dau criteriul moral suprem după care este ierarhizat și judecat evenimențialul. Acolo unde istoria, sub voința divină, nu intervine coercitiv, imaginarul își pune în funcțiune sistemul grilelor lui de prelucrare și de codificare, pe coordonatele mentalităților generale. Încrederea în destinul justițiar, care, în urma vinei, atrage pedeapsa binemeritată, așează medievalitatea în descendența unei gândiri antice de tip mitic, la dispoziția unei divinități a cărei judecată, proiectată eschatologic, va reface în mod indubitabil dreapta ierarhie a valorilor (departe
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Medievalitatea românească, în parcurgerea treptelor către maturitate și a etapelor de formare a unei culturi înalte, nu a ajuns - se poate spune - la varietatea artelor sau a manifestărilor imaginarului occidental; dat fiind, cred, tipul de credință canonică și sistemul de mentalități colective determinat și de viața politică și militară locală. În raport cu o spiritualitate menținută în limitele unor practici conservatoare, aflat sub influența unor culturi și credințe diferite (catolică, post-bizantină, musulmană), imaginarul medieval local se configurează în cadrul ortodoxiei la joncțiunea, printre altele
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
regulă, plasate în registrul senzaționalului); sinteze ale istoriei locale (cronici) și cărți de învățătură (mixte în compoziție, laic-religioase); divin și monstruos. Într-o continuă metamorfoză, imaginarul "românesc" medieval dezvăluie o fantezie "bine temperată" de legea unei sensibilități și a unor mentalități stabile și cu rare tendințe către straniul pur și către mirabil; mai curând, el relevă modele și coduri eroice, figura împăratului creștinat din Alexăndria sau tipologii ale sfinților-martiri. Relațiile de "vasalitate" (credință față de autocrat), practicate în spiritul politicii și al
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
la încoronare, fiind un lucru sfânt, ea nu este părtașă. (Cantemir, Divanul 60) Évelyne Patlagean amintește, în articolul pe care îl semnează în Istoria vieții private, un paragraf foarte sugestiv din Viața lui Philaretos (821), care reflectă, în raport cu fragmentul (de mentalitate) din textul lui Cantemir, linearitatea gândirii ortodoxe, conservatoare și injuste față de femeie de-a lungul a mai bine de opt secole, precum și relația strânsă între condamnarea religioasă și limitarea drastică și abuzivă a drepturilor ei sociale: O fată nerușinată este
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
lumii creștine, de sorginte "constantiniană" −, din care s-au desprins formule politice și identitare diferite, atât în spațiul post-bizantin ortodox, cât și în cel occidental. Din momentul în care imaginarul suportă modificări structurale, s-ar putea spune că blocurile de mentalitate ale unei perioade s-au fisurat, că unele sunt epuizate sau au fost dizlocate de altele noi. Totuși, în cazul românesc, în planul imaginarului puterii, această desprindere rămâne tributară unei gândiri de tip medieval, cu toate transformările de tip umanist
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
Durand, Aventurile imaginii 141). Imaginarul continuă să reziste, însă contextul și cadrul său de manifestare se schimbă fundamental în ultimele două secole. Dincolo de perioada iluministă, caracterul dublu (laic și religios) al acestui depozit ordonat de imagini și de coduri de mentalitate se pierde. De la raționalism și pozitivism, ambele iconoclaste (despărțite de copleșitoarea stilistică vizuală, în primul rând cu motivație religioasă, a artei baroce), civilizația europeană deprinde și afirmă un alt tip de gândire: științifică și, disimulant (încă), ne-religioasă. Imaginarul se
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
protejate întotdeauna în fața presiunilor bisericii; ele constituie o sursă permanentă pentru creația rurală și urbană, în formele ei populare sau culte. Elocventă și interesantă se dovedește istoria imaginarului politic, nevoit să se adapteze poate cel mai mult la schimbările de mentalitate, la cerințele sociale și economice ale modernității și, mai ales, să se mențină în fața atât de variatelor exigențe comunitare. Prin despărțirea destinului său de cel al instituției clericale, sistemul politic nu pierde foarte mult în ce privește bogăția formelor și gramatica imaginarului
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
sociale și economice ale modernității și, mai ales, să se mențină în fața atât de variatelor exigențe comunitare. Prin despărțirea destinului său de cel al instituției clericale, sistemul politic nu pierde foarte mult în ce privește bogăția formelor și gramatica imaginarului. Structurile de mentalitate, la nivelul comunității, vor fi respectate timp de încă două secole (până în contemporaneitate), iar ierarhiile politice, viața politică, angrenajul retoric răspund și în momentul de față, pe alocuri, unor reprezentări medievale ale puterii. Atitudini iconoclaste Prăbușirea civilizației grecești, a imperiului
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
cruciadele au fost tot atâtea momente de răscruce, și pentru istoria imaginii, și pentru structurile puterii, reflectate deopotrivă în imaginarul politic și religios. Celebra criză iconoclastă din Bizanț, depășită în secolul IX, își va spune cuvântul mai târziu în istoria mentalităților și a artei occidentale, imediat după descoperirea scrierilor lui Aristotel de către scolastica medievală în secolul XII. De aceea, când Averroes de Cordoba îl traduce pe Stagirit și îl comentează, atitudinile față de regimul imaginii aveau deja o istorie în care proaspăta
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
în exercițiul scolastic și în cunoașterea comună, precum și a efectelor lor tehnologice; pe de altă parte, încercarea de diminuare a rolului imaginarului în filosofia și în epistemologia europeană a dus la o altă ipostază a europocentrismului, triumfalist și superior ca mentalitate față de restul culturilor lumii (depreciativ numite prelogice, primitive și arhaice). În realitate, gândirea "fără imagini" a coexistat cu manifestările plenare ale imaginarului; nici politicile concrete, nici religiile sau filosofiile iconoclaste nu au reușit să împiedice spiritul creștin să-și reprezinte
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
le ia. În ciuda tuturor atacurilor ideologice sau raționaliste din perioadele iconoclaste, imaginarul colectiv a continuat să se manifeste și să se îmbogățească; chiar dacă imaginea religioasă a fost retrasă și negată, temporar sau definitiv, din clădirile de cult, funcția imaginației și mentalitățile care susțin imaginarul s-au manifestat permanent. Oare afirmarea și negarea imaginii sunt cauzate mai curând de dorința/de frica de oglindire în ea a ființei și a chipurilor alterității sale? Este posibil ca aspectele controversate ale imaginarului să fi
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
nedislocat cu Judecata divină. Așa cum reflectă și ierarhia "politogramelor" locale (astfel pot fi numite, după istoricul Vlad Georgescu, structurile textuale ce redau idei politice), rolul și funcțiile "unsului lui Dumnezeu" dominau în mod autoritar întregul tablou al societății. Viziunea istoriei mentalităților asupra lumii premoderne a integrat într-un mod propriu și acest fapt. În general, cercetătorul nu s-a mai poziționat frontal și imobil față de obiectul său de studiu, ca în istoriografia factuală, citind relativ comod cronologiile, ci l-a studiat
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]
-
sau fenomenelor culturale păreau să fi acoperit, practic, întreaga mărturie scrisă despre evul mediu local. În definitiv - s-ar întreba astăzi chiar și un student la filologie -, ce se mai poate scrie despre aceste vechi texte românești? Analizele de istoria mentalităților s-au făcut în general nu prin descentrarea imaginii puterii, nealungându-l așadar pe Rege de pe tron, ci prin raportarea Marginalului la acesta, menținând cezarul acolo unde este știut că avea dreptul să stea. Schimbarea a fost mai ales de
[Corola-publishinghouse/Science/84959_a_85744]