10,567 matches
-
Pe de o parte, analitica cercetează elementele raționamentului (în genere), ale raționamentului corect din punct de vedere formal, fără un interes special pentru tipuri de raționamente în funcție de valoarea de adevăr a premiselor (în sistematica aristotelică, Analitica primă) și raționamentul din premise necesare, raționamentul științific, apodictic, demonstrația (în sistematica aristotelică, Analitica secundă). Într-un fel, topica nu este exclusă decât din spațiul celei de-a doua cercetări, nu însă și din al celei dintâi, fiindcă și ea lucrează în sensul corectitudinii formale
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
și ea lucrează în sensul corectitudinii formale a raționamentelor, asemenea, așadar, analiticii în varianta "primă". Oricum, obiectul analiticii (al Analiticelor), reprezentat de condițiile corectitudinii logice, se opune categoric (contradictoriu) erorii, sofismului, incorectitudinii. Pe de altă parte, dialectica cercetează raționamentul din premise probabile (dar corect sub aspect formal): aceasta este una dintre temele sale; totuși, o variantă a acestuia este raționamentul eristic, cel care, datorită aparenței de probabilitate proprie premiselor, se apropie de raționamentul dialectic (din premise cu adevărat probabile), iar prin
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
contradictoriu) erorii, sofismului, incorectitudinii. Pe de altă parte, dialectica cercetează raționamentul din premise probabile (dar corect sub aspect formal): aceasta este una dintre temele sale; totuși, o variantă a acestuia este raționamentul eristic, cel care, datorită aparenței de probabilitate proprie premiselor, se apropie de raționamentul dialectic (din premise cu adevărat probabile), iar prin ceea ce sunt, de fapt, premisele sale pot fi enunțuri fals probabile și prin "tehnicile" care se pot îndepărta de regularitatea logică, se apropie de sofism (raționamentul incorect sub
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
parte, dialectica cercetează raționamentul din premise probabile (dar corect sub aspect formal): aceasta este una dintre temele sale; totuși, o variantă a acestuia este raționamentul eristic, cel care, datorită aparenței de probabilitate proprie premiselor, se apropie de raționamentul dialectic (din premise cu adevărat probabile), iar prin ceea ce sunt, de fapt, premisele sale pot fi enunțuri fals probabile și prin "tehnicile" care se pot îndepărta de regularitatea logică, se apropie de sofism (raționamentul incorect sub aspect formal, în genere). Înțelegem din aceste
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
aspect formal): aceasta este una dintre temele sale; totuși, o variantă a acestuia este raționamentul eristic, cel care, datorită aparenței de probabilitate proprie premiselor, se apropie de raționamentul dialectic (din premise cu adevărat probabile), iar prin ceea ce sunt, de fapt, premisele sale pot fi enunțuri fals probabile și prin "tehnicile" care se pot îndepărta de regularitatea logică, se apropie de sofism (raționamentul incorect sub aspect formal, în genere). Înțelegem din aceste poziții ale topicii în normarea tipurilor de raționamente din premise
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
premisele sale pot fi enunțuri fals probabile și prin "tehnicile" care se pot îndepărta de regularitatea logică, se apropie de sofism (raționamentul incorect sub aspect formal, în genere). Înțelegem din aceste poziții ale topicii în normarea tipurilor de raționamente din premise probabile (cu adevărat sau numai în aparență probabile), că ea (topica) și analitica își intersectează domeniile tematice, chiar și cele proprii tehnicilor de lucru, căci fiecare deține ceva ce-i aparține în exclusivitate, însă fiecare mai are ceva comun cu
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
intersectează domeniile tematice, chiar și cele proprii tehnicilor de lucru, căci fiecare deține ceva ce-i aparține în exclusivitate, însă fiecare mai are ceva comun cu cealaltă. De asemenea, elementele argumentului dialectic, cercetate de topică, sunt elementele raționamentului ca atare: premise, termeni (aflați în anumite relații și supuși anumitor operații), reguli, "figuri", "moduri" etc. Dar întrucât orice argument dialectic posedă, desigur, premise și încearcă să rezolve o problemă, și pentru că definiția, propriul, genul și accidentul constituie "obiectul" desemnat de premisele și
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
mai are ceva comun cu cealaltă. De asemenea, elementele argumentului dialectic, cercetate de topică, sunt elementele raționamentului ca atare: premise, termeni (aflați în anumite relații și supuși anumitor operații), reguli, "figuri", "moduri" etc. Dar întrucât orice argument dialectic posedă, desigur, premise și încearcă să rezolve o problemă, și pentru că definiția, propriul, genul și accidentul constituie "obiectul" desemnat de premisele și problemele argumentelor dialectice, tocmai aceste patru "predicabile" devin obiect de cercetare pentru topică.56 Interferența observată acum, îngăduită de Aristotel în
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
atare: premise, termeni (aflați în anumite relații și supuși anumitor operații), reguli, "figuri", "moduri" etc. Dar întrucât orice argument dialectic posedă, desigur, premise și încearcă să rezolve o problemă, și pentru că definiția, propriul, genul și accidentul constituie "obiectul" desemnat de premisele și problemele argumentelor dialectice, tocmai aceste patru "predicabile" devin obiect de cercetare pentru topică.56 Interferența observată acum, îngăduită de Aristotel în condițiile precizării de către el a raportului de opoziție "formală" dintre analitică și dialectică (topică), are semnificații dincolo de spațiul
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
susținând că numai ea dă formă afirmației sau negației, singurele sensuri logice care sunt asociate "valorilor de adevăr". O parte din ea, cea autentică, ar corespunde raționamentului corect (apodictic și dialectic), în sensul că acesta, presupunând-o (este vorba despre premisele sale, fie rezultate ale inducției și intuiției, fie ale unor raționamente anterioare), o și "inferează" (este vorba de concluzie). O altă parte a cunoașterii, cea ilicită, corespunde raționamentului incorect (sofistic), fiindcă acesta ori pornește de la neadevăruri (reprezentate de premise), ori
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
despre premisele sale, fie rezultate ale inducției și intuiției, fie ale unor raționamente anterioare), o și "inferează" (este vorba de concluzie). O altă parte a cunoașterii, cea ilicită, corespunde raționamentului incorect (sofistic), fiindcă acesta ori pornește de la neadevăruri (reprezentate de premise), ori ajunge la neadevăruri, fiind incorect, chiar și atunci când pornește de la ceea ce este adevărat, ori și una și alta. Cum am constatat, acest aspect al cunoașterii, accentuat formal, reprezentat de diferența dintre cele două specii ale raționamentului, cel corect și
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
ale logicianului la adevărul judecăților obținute prin raționament. Ceea ce înseamnă că adevărul, odată înțeles, fie și într-o modalitate "naturală", ca relație de corespondență între judecată și fapt, poate fi tematizat doar într-o manieră formală. Despre adevărurile necesare, ca premise ale raționamentelor științifice, adevăruri posibile prin inducție și intuiție, și ele supuse regulii corespondenței, Aristotel va discuta în Analitice. Dar problema noastră acum nu este această temă; ea va fi deschisă în partea a doua a interpretării de față la
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
gândi adevărul drept sinteză între două elemente diferite care "vin" să-i constituie unitatea din spațiul strict formal, dominat de regulile raționamentelor corecte, care pot asigura dobândirea de noi judecăți adevărate, pentru a lua în seamă și aspectul alethic al premiselor. De altfel, acest lucru s-a făcut, adevărul noilor judecăți fiind dependent și de valoarea de adevăr "Adevărat" a premiselor. Totuși, luând astfel lucrurile, ne alegem cu mai multe probleme, pe care, de fapt, logica le-a preluat, pe unele
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
regulile raționamentelor corecte, care pot asigura dobândirea de noi judecăți adevărate, pentru a lua în seamă și aspectul alethic al premiselor. De altfel, acest lucru s-a făcut, adevărul noilor judecăți fiind dependent și de valoarea de adevăr "Adevărat" a premiselor. Totuși, luând astfel lucrurile, ne alegem cu mai multe probleme, pe care, de fapt, logica le-a preluat, pe unele păstrându-le, pe altele transferându-le către epistemologie. Din primul grup fac parte, printre altele, probleme legate de originea premiselor
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
premiselor. Totuși, luând astfel lucrurile, ne alegem cu mai multe probleme, pe care, de fapt, logica le-a preluat, pe unele păstrându-le, pe altele transferându-le către epistemologie. Din primul grup fac parte, printre altele, probleme legate de originea premiselor din structura demonstrațiilor și argumentărilor: sunt acestea enunțuri de experiență sau noetice, sunt a priori sau a posteriori, sunt analitice sau sintetice etc.? Din al doilea grup fac parte probleme care angajează natura relațiilor dintre "subiectul" rațional și obiectul nonrațional
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
ci și dialectic, în definiția "lucrului" (definiția fiind, în Topica, unul dintre cele patru predicabile, alături de gen, propriu și accident), care presupune, potrivit "spiritului" dialecticii, confruntare (comparație) între "locurile comune", care pot indica reguli de comparație (de acceptabilitate) între "teze" ("premise" și "probleme" dialectice). De aici un alt principiu metodologic al logicii-organon și, în genere, al dictaturii judicativului: "La lucrurile însele, date în definiția lor"; 4) aspectul pragmatic total justificat în sens judicativ este competiția, întâi la nivelul conținuturilor, interpretărilor, care
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
aceeași măsură în judecată, în raționament și argumentare (ca specie "dialectică" a raționamentului), în analitică și dialectică. Aflată întâi în judecată, ea instituie, prin multiplicare (prin operația multiplicității, în sens fenomenologic), raționamentul (demonstrația și argumentarea, identice formal, diferite după natura premiselor, adică a judecăților de forma S P asumate ca premise în fiecare caz în parte de raționament), iar raționamentul, privit din unghiul condițiilor alethice sub care se află judecățile alcătuitoare, instituie analitica și dialectica. Pe cea dintâi, prin cercetarea condițiilor
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
dialectică" a raționamentului), în analitică și dialectică. Aflată întâi în judecată, ea instituie, prin multiplicare (prin operația multiplicității, în sens fenomenologic), raționamentul (demonstrația și argumentarea, identice formal, diferite după natura premiselor, adică a judecăților de forma S P asumate ca premise în fiecare caz în parte de raționament), iar raționamentul, privit din unghiul condițiilor alethice sub care se află judecățile alcătuitoare, instituie analitica și dialectica. Pe cea dintâi, prin cercetarea condițiilor necesare și suficiente ale adevărului, pe cea de-a doua
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
unul sau mai multe fapte particulare, la un fapt general.67 Sensul deducției este invers: de la general la particular. Dar inducția este, de asemenea, un tip de silogism, la Aristotel, care are o structură asemănătoare cu silogismul propriu-zis, deductiv: două premise, trei termeni etc.68 De asemenea, trebuie amintit și contextul surprinzător din finalul Analiticii secunde, unde Aristotel pare a admite faptul că "primele principii" sunt cunoscute prin inducție. E drept, aceasta este despre individual, dar datorită ei inducției sunt fixate
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
despre individual, dar datorită ei inducției sunt fixate anumite "informații", care conduc către general sau chiar către universal.69 La fel se întâmplă și cu deducția. Ea este, mai întâi, silogismul propriu-zis: structura logică alcătuită din trei termeni și două premise, plus concluzie și care respectă alte reguli privitoare la cei trei termeni (major, minor și mediu) și la cele două premise și concluzie. Dar deducția este, la Aristotel, și raționament de "reducere la imposibil" (sau la absurd), prin care o
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
se întâmplă și cu deducția. Ea este, mai întâi, silogismul propriu-zis: structura logică alcătuită din trei termeni și două premise, plus concluzie și care respectă alte reguli privitoare la cei trei termeni (major, minor și mediu) și la cele două premise și concluzie. Dar deducția este, la Aristotel, și raționament de "reducere la imposibil" (sau la absurd), prin care o judecată este dovedită falsă prin imposibilitatea de a admite consecințe derivate din ea.70 Ea are însă și sensul de "abducție
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
anume în ce chip și cu ajutorul cărei facultăți cunoaștem principiile."72 Trei probleme distingem aici: noțiunea de principiu, facultatea potrivită cunoașterii principiilor și chipul în care se produce această cunoaștere. Principiile sunt, de fapt, propozițiile prime ale demonstrațiilor (raționamentelor din premise în mod cert adevărate). Angajamentul ontologic este, aici, aproape neînsemnat. Ceea ce îl interesează pe Aristotel este procurarea premiselor adevărate din care se constituie demonstrațiile (adică raționamentele științifice). Facultatea potrivită pentru o asemenea "prindere" a principiilor este intelectul intuitiv (nous), iar
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
facultatea potrivită cunoașterii principiilor și chipul în care se produce această cunoaștere. Principiile sunt, de fapt, propozițiile prime ale demonstrațiilor (raționamentelor din premise în mod cert adevărate). Angajamentul ontologic este, aici, aproape neînsemnat. Ceea ce îl interesează pe Aristotel este procurarea premiselor adevărate din care se constituie demonstrațiile (adică raționamentele științifice). Facultatea potrivită pentru o asemenea "prindere" a principiilor este intelectul intuitiv (nous), iar chipul în care se ajunge la ele este inducția (epagoge). Termenii aceștia principiu, intelect intuitiv și inducție nu
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
trece mult prea ușor peste anumite diferențe, cu totul semnificative pentru filosofia modernă, cea care ne modelează prejudecățile cele mai importante ale noastre, acum? Spre exemplu, cum se poate împăca intuiția intelectuală cu inducția? Neîndoielnic, primele principii trebuie să fie premise în demonstrația științifică (episteme apodeiktikes), în știință, în genere, care presupune achiziția de cunoștințe (sporul cunoașterii, cum ar spune Kant). Întregul adevăr al științei se bazează pe adevărul primelor principii. Dar tocmai datorită acestui fapt, facultatea de a cunoaște primele
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]
-
desprins prin demonstrație din primele principii).73 Cum principiile sunt de natură "generală", aici apare o problemă. Generalul se constituie, chiar și după Aristotel, prin demers inductiv sau printr-unul demonstrativ (deductiv), adică prin știință; e drept, se pornește de la premise care au un anumit grad de generalitate și se ajunge la concluzii care au și ele un anumit grad de generalitate, fie acesta mai mic sau mai mare decât cel al premiselor; oricum procedând astfel, nu ajungem la individual. Filosoful
by VIOREL CERNICA [Corola-publishinghouse/Science/975_a_2483]