2,944 matches
-
este sinonimă cu utilizarea unor metode riguroase, care să ne ofere criterii neechivoce în demersul nostru. Din acest punct de vedere, raționalitatea a fost atribuită, de către latura radicală a obiectivismului, exclusiv științelor naturii. În pofida încercării popperiene de a demonstra că raționalitatea, în sens de metodă, este un atribut pe care îl dețin și științele sociale, tradiția epistemologică în direcția căreia pragmatismul își îndreaptă critica ne expune riscului ca științele sociale să nu fie considerate activități raționale. Un alt risc ce își
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
fie considerate activități raționale. Un alt risc ce își face simțit prezența este acela al "divinizării" științelor naturii, o atitudine îmbrățișată de obiectiviștii radicali, dar o atitudine care, paradoxal, poate îndreptăți atacurile epistemologice ale relativiștilor la adresa obiectivității. Ca atare, în locul raționalității ca metodă, Rorty propune înțelegerea acesteia în sensul unui set de valori morale proprii unei societăți civilizate 174. Nu este vorba de valori "absolute" în sensul iluminist al termenului, adică valori care să fi fost stabilite o dată pentru totdeauna și
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
de raționalismul iluminist de care filosoful american încearcă să se rupă. Inutilitatea de care vorbește Rorty atunci când se referă la noțiuni proprii raționalismului iluminist și pe care le raportează la aspectele societății contemporane așa cum sunt cele de "adevăr", "obiectivitate" sau "raționalitate" pare să se regăsească și în cazul conceptului de ideologie, care, conform tradiției gândirii occidentale, a fost pus în relație cu ele. Cu toate acestea, Rorty nu poate anula importanța conceptului nici pentru teoria științifică, și cu atât mai puțin
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
apare în momentul în care observăm că "noi" trebuie să decidem faptul că ceva este "mai bun" pentru comunitatea "noastră" decât altceva. Într-adevăr, Rorty subliniază, atunci când explică necesitatea renunțării la vocabularul Iluminismului, că inclusiv problema criteriilor epistemologice care defineau raționalitatea este eliminată. Dar asta nu anulează problema unei justificări, fie și de natură etică, nu epistemologică, a ceea ce este "binele" în care o comunitate crede la un moment dat, și nici pe aceea a justificării înlocuirii acestui "bine" cu un
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
pretenția rortyană potrivit căreia conceptul de ideologie este unul "inutil". Respingerea, de către gânditor, a ideologiei, pe considerentul că termenul e abordat, de regulă, prin raportare la concepte proprii raționalismului iluminist, precum cele de obiectivitate (înțeleasă drept corespondență cu realitatea) sau raționalitate (înțeleasă ca aplicare riguroasă a metodei științifice), nu se susține, din moment ce termenului de "utopie" i s-ar putea aduce aceleași reproșuri. Spre exemplu, așa cum apare la Mannheim, "o stare a minții este utopică atunci când este incongruentă cu starea realității în
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
fără aceste "definiții", nu poate exista lume umană, societate sau cultură pentru că totul nu ar fi decât un haos nediferențiat. Rolul semnificațiilor imaginare este de a oferi răspunsuri la aceste întrebări, răspunsuri pe care, în mod evident, nici "realitatea", nici "raționalitatea" nu le pot oferi"210. Deci, tocmai aici regăsim rolul elementelor sau, cum le numește Ricoeur, "figurilor" imaginarului. Nu înseamnă însă că aceste întrebări sunt statuate în mod conștient sau că există o cronologie riguroasă a întrebărilor și răspunsurilor. Întrebările
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
a rejecta, în permanență, probleme precum cele legate de coordonatele și elementele imaginarului. Încercările de "reabilitare" a studiului acestuia ca modalitate proprie cunoașterii sociale au accentuat, pe de o parte, a importanței intenției de a conferi explicații prin apel la raționalitatea subiectivă, care se deosebește de cea obiectivă prin faptul că avem de-a face cu anumite credințe sau comportamente caracterizate printr-o inadecvare în raport cu ceea ce ne apare ca fiind real212. De pe poziții obiectiviste, principalele obiecții la adresa acestui demers au vizat
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
care se deosebește de cea obiectivă prin faptul că avem de-a face cu anumite credințe sau comportamente caracterizate printr-o inadecvare în raport cu ceea ce ne apare ca fiind real212. De pe poziții obiectiviste, principalele obiecții la adresa acestui demers au vizat justificarea raționalității unor astfel de credințe sau comportamente și extensia conceptului de raționalitate, pentru a le include. În fața unor astfel de obiecții, unii cercetători au replicat că "studiul viselor unei societăți constituie, pentru cunoașterea sa, un instrument de analiză căruia nu-i
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
a face cu anumite credințe sau comportamente caracterizate printr-o inadecvare în raport cu ceea ce ne apare ca fiind real212. De pe poziții obiectiviste, principalele obiecții la adresa acestui demers au vizat justificarea raționalității unor astfel de credințe sau comportamente și extensia conceptului de raționalitate, pentru a le include. În fața unor astfel de obiecții, unii cercetători au replicat că "studiul viselor unei societăți constituie, pentru cunoașterea sa, un instrument de analiză căruia nu-i poate fi neglijată eficiența, și pune, într-adevăr, într-o lumină
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
din pricina cărora istoricul își interzice o metodă de cercetare, o formă sau alta de investigație"213. Pe de altă parte, susținătorii rolului semnificațiilor imaginarului în construcția socială a realității au mers chiar mai departe, subliniind că "ceea ce este prezentat ca raționalitate a societății moderne reprezintă pur și simplu o problemă de formă, conexiuni externe necesare, perpetua dominație a silogismului. Dar în silogismul vieții moderne, premisele își împrumută conținutul din imaginar; iar prevalența silogismului ca atare, obsesia "raționalității" neconectate la altceva constituie
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
ceea ce este prezentat ca raționalitate a societății moderne reprezintă pur și simplu o problemă de formă, conexiuni externe necesare, perpetua dominație a silogismului. Dar în silogismul vieții moderne, premisele își împrumută conținutul din imaginar; iar prevalența silogismului ca atare, obsesia "raționalității" neconectate la altceva constituie un imaginar secundar. Pseudoraționalitatea modernă este una dintre formele istorice ale imaginarului (...)"214. O astfel de plasare a raționalității în planul secund, în raport cu imaginarul social, poate fi regăsită, așa cum am văzut pe parcursul primului capitol, fie și
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
Dar în silogismul vieții moderne, premisele își împrumută conținutul din imaginar; iar prevalența silogismului ca atare, obsesia "raționalității" neconectate la altceva constituie un imaginar secundar. Pseudoraționalitatea modernă este una dintre formele istorice ale imaginarului (...)"214. O astfel de plasare a raționalității în planul secund, în raport cu imaginarul social, poate fi regăsită, așa cum am văzut pe parcursul primului capitol, fie și în mod implicit, în lucrările unor filosofi ai științei precum Kuhn sau Feyerabend. În sfera teoriei sociale ca atare și, în particular, a
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
imaginarului social. La fel ca ideologia, mitul se remarcă, în analizele care îl au ca obiect de studiu, prin coerența sa. Invocarea și regăsirea acesteia pe traseul mitologicului apar ca un răspuns la criticile survenite odată cu gândirea modernă, în cadrul căreia raționalitatea se fundamenta pe o logică a corespondenței cu realitatea. Pentru că dă seama de o construcție cu sens care poate influența realitatea, dar fără a trimite, în mod necesar, la aceasta, mitului i s-a reproșat mereu că e non-științific. Cu
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
planează blestemul reificării demonice și al izolării mortale"217. Mitul se salvează, așadar, după cum reiese din această înțelegere proprie neo-marxismului, grație redundanței sale: repetiția ritualică este cea care îi asigură permanenta ciclică revenire în prezent 218, "amenințând" astfel pretenția de raționalitate a științei moderne. Conceptul pe care Habermas îl identifică aici, în cadrul "procesului" intentat de Horkheimer și Adorno Iluminismului, este acela de "rațiune instrumentală", ce trimite la dominarea rațională a naturii și instinctului în raport cu un scop219. Este vorba despre rațiunea care
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
face trimiteri la realități mai semnificative pentru lumea modernă decât cele care îi incumbă mitologiei. Spre deosebire de mituri, ideologia apelează la formule de explicare a realității sociale care, chiar și atunci când servesc disimulării, oferă argumente credibile, din punctul de vedere al raționalității sociale, pentru susținerea situațiilor spre care trimit. Mai mult, așa cum sugerează de altfel Roland Barthes, sfera ideologiei o include pe aceea a mitologiei, câtă vreme aceleași mituri pot apărea, uneori chiar cu aceeași semnificație, în cadrul unor ideologii diferite 228. Spre
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
această perspectivă, utopia devine într-adevăr așa cum au subliniat unii comentatori "(...) un fel de compartiment al ideologiei, exagerând rolul "sociologiei cunoașterii", care, însușită de o elită intelectuală, ar fi capabilă de transformarea și controlul istoriei în interesul libertății, democrației și raționalității"251. În fine, cea de a treia imagine cu privire la relația dintre ideologie și utopie apare atunci când Mannheim pune utopia în legătură cu ceea ce el numește "problema extazului"252. În acest punct, gânditorul încearcă să depășească viziunea gândirii determinate existențial, creditând posibilitatea utopiei
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
inaccesibilă" se găsește puterea ei"260. Această "calitate" transformată în "putere" nu a închis însă calea criticilor adresate utopiei. Istoricii gândirii utopice remarcă faptul că abordările critice au survenit din două direcții principale: una care urmărește demonstrarea falsității premiselor de raționalitate asumate de construcțiile utopice, și alta care vizează anihilarea "elanului constructivist" al gândirii utopice, căreia îi opun de asemenea prin formule consacrate de literatura utopică anti-utopiile sau distopiile. Primul tip de critică vine dinspre teoria și filosofia socială și politică
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
timpuri și alte spații ale umanității numai în termenii propriilor noastre categorii un fapt care, în schimb, se întoarce asupra acestor categorii, le relativizează și ne ajută să surmontăm dependența noastră față de propriile noastre forțe ale imaginarului sau chiar ale raționalității nu exprimă pur și simplu condițiile și rădăcinile întregii cunoașteri istorice, ci arată în mod manifest că elucidarea pe care o așteptăm este în final una interesată, că este una pentru noi în sensul cel mai puternic (...)"275. Dintr-o
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
firesc, demersului explicativ. Într-o a doua etapă, accentuarea importanței conceptului de ideologie în procesul cunoașterii politice va fi realizată prin luarea în considerare a provocărilor teoriei politice contemporane. Conjectura mea este aceea că, investigând conexiunile existente între ideologie și raționalitate în politică, poate fi elucidată problema intereselor implicată de semnificația conceptului analizat. Ca ferment al agregării intereselor colective, ideologia își relevă rolul cu privire la construcția și cunoașterea unei realități politice aflate în concordanță cu principiile ce asigură integrarea și identitatea comunitară
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
cunoașterea unei realități politice aflate în concordanță cu principiile ce asigură integrarea și identitatea comunitară. Ceea ce intenționez să pun în discuție este caracterul modului de agregare a intereselor colective, pe care îl consider a fi unul ideologic, înțeles în sensul raționalității instrumentale. Premisa de la care plec este, în acest sens, aceea că, deși pot exista, "rețetele" raționale de construcție politică sunt mai curând proiecții utopice, atâta vreme cât descriu, în maniera proprie unei "cunoașteri tehnice", traseele ce trebuie urmate pentru realizarea intereselor. Propunând
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
stabilite, totul ar depinde de o decizie morală ultimă, o decizie care ar putea să aibă o anumită importanță, dar care ar fi într-un grad înalt nerațională"358. Ceea ce se pune în acest fel sub semnul întrebării este, odată cu raționalitatea demersului teoretico-politic, posibilitatea de fundamentare epistemologică a acestuia. Prin urmare, potrivit acestor argumente, ce reduc reflecțiile filosofice și teoretic-normative cu privire la politic la un set de enunțuri de natură morală, nu putem vorbi despre existența unei epistemologii politice în sensul în
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
acest sens, ideologia reflectă și promovează transformarea radicală a societății tradiționale, aducând în scenă noi interpretări ale vieții sociale și proiecte de schimbare a acesteia, ambele având o fundamentare rațională. Ideologia devine, din această perspectivă, un element central al "gramaticii raționalității moderne", determinând "(...) emergența unui nou tip al discursului politic; discurs care urmărește acțiunea, dar nu numai prin invocarea autorității sau tradiției, ori numai printr-o retorică emotivă. E vorba de discursul predicat în ideea fundamentării acțiunii politice pe o teorie
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
strâns legată de mediul comunicării lingvistice, fiind acea parte a conștiinței care poate fi rostită. În acest fel, ideologia primește un caracter cu preponderență public, rolul său fiind cel al mobilizării mișcărilor sociale în sensul acțiunii cu ajutorul comunicării de masă. Raționalitatea și caracterul public sunt dimensiunile care conferă ideologiei, în viziunea lui Gouldner, eficacitatea în planul comunicării sociale. Remarcând definirea deopotrivă prea generală și prea specifică implicată de această analiză a conceptului, Thompson regăsește, și aici, dizolvarea conexiunii dintre ideologie și
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
ideologiei, deși înțelegerea "clasică" a conceptului sublinia mai curând aspectele negative pe care acesta părea să le inducă în spațiul social. Este ceea ce încerc să aduc mai departe în atenție, prin discutarea problemei interesului colectiv în relație cu aceea a raționalității politice și prin analizarea ulterioară a problemei dominației în contextul ordinii politice democratice specifice societății occidentale. Ambele dimensiuni sunt tratate prin prisma funcției de integrare-identitate pe care o implică tentativa de reinventare a ideologiei pe care o propun în această
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
problemei dominației în contextul ordinii politice democratice specifice societății occidentale. Ambele dimensiuni sunt tratate prin prisma funcției de integrare-identitate pe care o implică tentativa de reinventare a ideologiei pe care o propun în această carte. 3.2.1. Ideologie și raționalitate în politică În condițiile în care tradiția filosofică a statuat raționalitatea ca standard fundamental al oricărui demers în cunoașterea umană, gândirea politică a preluat o asemenea orientare ca pe un postulat. Certitudinea că tot ceea ce ține de cunoaștere, inclusiv în
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]