13,026 matches
-
este implicată și religia 332. Problema este desigur complexă și prezintă aspecte numeroase, cu grade diferite de însemnătate, dar o oarecare clarificare se produce dacă se găsesc răspunsuri adecvate la două chestiuni de bază: 1) de ce este posibilă relația dintre filozofie și poezie și 2) de ce poezia lirică relevă, dintre toate artele și dintre toate speciile literare, cea mai evidentă și cea mai constantă apropiere de filozofie. Prima chestiune vizează statutul filozofiei și statutul poeziei (și al artei, în general) din
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
găsesc răspunsuri adecvate la două chestiuni de bază: 1) de ce este posibilă relația dintre filozofie și poezie și 2) de ce poezia lirică relevă, dintre toate artele și dintre toate speciile literare, cea mai evidentă și cea mai constantă apropiere de filozofie. Prima chestiune vizează statutul filozofiei și statutul poeziei (și al artei, în general) din perspectiva spiritualității, filozofia fiind considerată o construcție rațională (antrenînd, prin urmare, facultatea rațiunii), iar poezia o construcție sensibilă (care antrenează sensibilitatea)333. Ca atare, filozofia și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
chestiuni de bază: 1) de ce este posibilă relația dintre filozofie și poezie și 2) de ce poezia lirică relevă, dintre toate artele și dintre toate speciile literare, cea mai evidentă și cea mai constantă apropiere de filozofie. Prima chestiune vizează statutul filozofiei și statutul poeziei (și al artei, în general) din perspectiva spiritualității, filozofia fiind considerată o construcție rațională (antrenînd, prin urmare, facultatea rațiunii), iar poezia o construcție sensibilă (care antrenează sensibilitatea)333. Ca atare, filozofia și poezia solicită în alcătuirea lor
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
și 2) de ce poezia lirică relevă, dintre toate artele și dintre toate speciile literare, cea mai evidentă și cea mai constantă apropiere de filozofie. Prima chestiune vizează statutul filozofiei și statutul poeziei (și al artei, în general) din perspectiva spiritualității, filozofia fiind considerată o construcție rațională (antrenînd, prin urmare, facultatea rațiunii), iar poezia o construcție sensibilă (care antrenează sensibilitatea)333. Ca atare, filozofia și poezia solicită în alcătuirea lor două facultăți umane distincte și bine delimitate și, de aceea, în epoca
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de filozofie. Prima chestiune vizează statutul filozofiei și statutul poeziei (și al artei, în general) din perspectiva spiritualității, filozofia fiind considerată o construcție rațională (antrenînd, prin urmare, facultatea rațiunii), iar poezia o construcție sensibilă (care antrenează sensibilitatea)333. Ca atare, filozofia și poezia solicită în alcătuirea lor două facultăți umane distincte și bine delimitate și, de aceea, în epoca modernă, care este o perioadă a autonomizării, ele sînt privite ca acționînd diferențiat și ca avînd rezultate inconfundabile. Această autonomizare trebuie însă
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
ca avînd o valoare teoretică, doarece activitatea spirituală nu se realizează în limitele unor granițe de netrecut, omul și spiritul său întrunind simultan toate facultățile și toate activitățile specifice acestor facultăți. Cu toate acestea, nu se poate contesta faptul că filozofia este și trebuie să fie o construcție (preponderent) rațională și, întrucît fundamentele gîndirii raționale sînt cvasiuniversale, ar decurge de aici concluzia că și activitatea rațională și rezultatele acestei activități ar trebui să fie universale sau măcar ar trebui să tindă
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
constată că, dimpotrivă, construcțiile filozofice nici nu se continuă prin adăugare, ca în cazul construcțiilor științifice, și nici nu tind să se armonizeze dacă sînt contemporane. Rămîne în această situație posibilitatea de a admite că, deși este o alcătuire rațională, filozofia nu reprezintă o dezvoltare liniară și continuă pe aceleași principii, cu metode, premise și scopuri generale sau cu o evaluare din aceeași perspectivă a obiectelor, proceselor și fenomenelor. În consecință, din universalitatea fundamentelor gîndirii nu decurge și universalitatea actelor de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
cu o evaluare din aceeași perspectivă a obiectelor, proceselor și fenomenelor. În consecință, din universalitatea fundamentelor gîndirii nu decurge și universalitatea actelor de gîndire și, în nici un caz, universalitatea construcțiilor personalizate intens, realizate prin asemenea acte. Pe de altă parte, filozofia nu întrunește numai afirmații (ce se deduc unele din altele) pe baza desfășurării unor raționamente, ci și atitudini 334, care, deși întemeiate rațional, reprezintă puncte de vedere singulare, diferite de la un gînditor la altul. Aceasta contribuie în mod evident la
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
determinate și extinse sau nu asupra altora, interpretările voit nuanțate, precum și forța originalității fiecărui cugetător conduc la o diversificare aproape nelimitată a concepțiilor care explică fundamentele lumii, cu mijloacele limbii naturale. S-ar putea spune, de aceea, că, asemenea artei, filozofia este o construcție individuală care se propune ca ceva universal. Gînditorul filozof este marcat, desigur, și de ambianța comunitară (națională) și de specificul epocii în care trăiește, chiar dacă încearcă uneori să se prezinte ca fiind detașat de asemenea determinări. Acești
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
filozofare este formația intelectuală a gînditorilor, înțelegînd prin aceasta cultura lor filozofică, științifică și artistică, dar și orientarea socială, religioasă sau morală și, întrucît toate aceste elemente se combină diferit și sînt prelucrate diferit în cazul fiecărei conștiințe creatoare de filozofie, fiecare gînditor își alcătuiește o viziune singulară și o operă marcată de individualitatea sa, atît din punctul de vedere al conținutului, cît și din punctul de vedere al formei. De aceea, se poate admite că geniul și talentul filozofului sînt
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
evident rutina și clișeele în alcătuire. Dacă, în cazul științei, obiectivitatea este o condiție esențială, rezultată dintr-o "absență a trăirii" (fără ca aceasta să presupună o anulare a manifestării personalității autorului) printr-o preeminență a faptelor prezentate ca atare, în filozofie, singurul criteriu al obiectivității este respectarea exigențelor structurale argumentative ale discursului, care presupune mereu evaluarea și confruntarea (dialogul implicit)336. De aceea, de mai mult de un secol (mai evident începînd cu Fr. N i e t z s c
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
structurale argumentative ale discursului, care presupune mereu evaluarea și confruntarea (dialogul implicit)336. De aceea, de mai mult de un secol (mai evident începînd cu Fr. N i e t z s c h e) s-a acreditat ideea că filozofia este de fapt o "trăire" (sau "o formă de viață"), care este fie exprimată în textul filozofic, fie disimulată. Din acest motiv, Tudor V i a n u considera că filozoful poate manifesta două atitudini în demersul său speculativ: o
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
argumentativ care antrenează resorturile individuale ale filozofului, atît sub aspect rațional, cît și sub aspect sentimental-participativ, încît ambele au reflexe însemnate în forma pe care o primește discursul în care se dezvoltă gîndirea filozofică. Dacă este o realizare voit individuală, filozofia este în mod evident redarea unui punct de vedere propriu, atitudinea fiind o formă de manifestare conștientă prin afirmarea și susținerea (fermă) a unei opinii, a unei poziții. În acest mod, cel care comunică și transmite ceva, transmite (implicit sau
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
existenței sau nonexistenței sufletului și a eternității lui, deși una care ține de metafizică și se dezbate la nivel intelectual, cuprinde de fapt o problemă ce preocupă și omul obișnuit, din punct de vedere afectiv, în legătură cu destinul lui. Ca atare, filozofia se realizează printr-un "elan subiectiv", generator de maniere filozofice de interpretare, așa cum un elan subiectiv stă și la baza poeziei, de data aceasta producător de maniere poetice de sensibilizare prin limbajul poetic. În speculația filozofică, există de aceea și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
poetice de sensibilizare prin limbajul poetic. În speculația filozofică, există de aceea și un element artistic (sau, mai degrabă, specific creației artistice), care poate fi cultivat și dezvoltat 338, și, din acest motiv, în epoca romantică (îndeosebi prin Fr. Schelling), filozofia a putut fi considerată ca un principiu dinamic și spiritual al artei, menit să dea acesteia fundamentarea de esență și consistența comprehensivă. Pe de altă parte, filozofia însăși trebuia să se apropie de poezie, împrumutînd de la ea elemente care să
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
dezvoltat 338, și, din acest motiv, în epoca romantică (îndeosebi prin Fr. Schelling), filozofia a putut fi considerată ca un principiu dinamic și spiritual al artei, menit să dea acesteia fundamentarea de esență și consistența comprehensivă. Pe de altă parte, filozofia însăși trebuia să se apropie de poezie, împrumutînd de la ea elemente care să-i desăvîrșească capacitatea inovatoare în construcția textuală, la nivel sintagmatic. Se explică în acest mod de ce operele care conțin idei filozofice sînt particularizate intens din punctul de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care să-i desăvîrșească capacitatea inovatoare în construcția textuală, la nivel sintagmatic. Se explică în acest mod de ce operele care conțin idei filozofice sînt particularizate intens din punctul de vedere al modului de alcătuire a discursului, deși fundamentarea rațională a filozofiei nu-i impunea acest lucru. Cercetînd problema printr-o interpretare a textelor unor înaintași iluștri, în mod deosebit a textelor lui Aristotel, Paul R i c o e u r339 consideră construcția filozofică drept proiectul unei lumi realizate prin vorbirea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
neonimii < fr. neonymie), care însă nu afectează constelația teoretică tradițională a locutorului, discursului și obiectului, dar care instituie analogic (= metaforic) o altă realitate 340. Individualul ca generalitate Una dintre chestiunile importante care trebuie avute în vedere în explicarea relației dintre filozofie și poezie rezultă din două direcții comparative, una care vizează celelalte arte și una care vizează celelalte genuri literare. Fiind "artă a cuvîntului", literatura în general (care cuprinde și poezia) are posibilitatea desfășurării liniare, în timp, a unui discurs ce
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
poartă în acest mod o succesiune ideatică și de imagini, în vreme ce celelalte arte, chiar dacă pot presupune uneori un discurs implicit, nu-l pot realiza ca atare, cele mai multe dintre ele manifestîndu-se prin construcții ce presupun o receptare simultană (precum artele figurative). Filozofia realizează și ea un discurs compus din secvențe verbale succesive, încît mijlocul de exprimare literară și mijlocul de exprimare filozofică este cel care furnizează permanent afinități de dialog. Discursul literar îmbracă forme foarte variate, atît din punctul de vedere al
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
antrenarea eului propriu, trăirea, sentimentul fiind prin excelență fenomene individuale. O problemă care se naște în acest caz este dacă totuși prin faptul că se realizează în această manieră singularizantă poezia poate accede la generalitate, fiindcă altfel raportarea ei la filozofie s-ar face în condițiile unei distanțe deosebit de mari, chiar dacă prin filozofie manifestarea raționalității se produce tot într-o manieră intens singularizată 342. Trebuie constatat însă că, pe de o parte, dacă este o construcție ce antrenează sensibilitatea, poezia nu
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care se naște în acest caz este dacă totuși prin faptul că se realizează în această manieră singularizantă poezia poate accede la generalitate, fiindcă altfel raportarea ei la filozofie s-ar face în condițiile unei distanțe deosebit de mari, chiar dacă prin filozofie manifestarea raționalității se produce tot într-o manieră intens singularizată 342. Trebuie constatat însă că, pe de o parte, dacă este o construcție ce antrenează sensibilitatea, poezia nu este arațională și cu atît mai puțin irațională 343, și că, pe
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
tendința (inconștientă) a omului spre imortalitate și, ca atare, deși trăit singular, acest sentiment este general uman și etern. S-ar putea spune de aceea că, în poezie, iubirea este un paliativ la răspunsul în legătură cu nemurirea, problemă frecventă pe terenul filozofiei, și din acest motiv creația lirică merge pînă la a sacraliza iubirea sub aspectul ei de atracție către sexul opus. Foarte puțin loc își găsește în aceste împrejurări iubirea pentru aproapele, care privește umanitatea în general (aceasta fiind o problemă
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
din acest motiv creația lirică merge pînă la a sacraliza iubirea sub aspectul ei de atracție către sexul opus. Foarte puțin loc își găsește în aceste împrejurări iubirea pentru aproapele, care privește umanitatea în general (aceasta fiind o problemă a filozofiei practice și a teologiei). Chestiunile care țin de filozofia practică pot apărea și ele în operele literare, dar nu în cele lirice. Astfel, de exemplu, conflictul dintre datorie și dorință a reprezentat deseori tema lucrărilor dramatice, înde-osebi în antichitate și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
sacraliza iubirea sub aspectul ei de atracție către sexul opus. Foarte puțin loc își găsește în aceste împrejurări iubirea pentru aproapele, care privește umanitatea în general (aceasta fiind o problemă a filozofiei practice și a teologiei). Chestiunile care țin de filozofia practică pot apărea și ele în operele literare, dar nu în cele lirice. Astfel, de exemplu, conflictul dintre datorie și dorință a reprezentat deseori tema lucrărilor dramatice, înde-osebi în antichitate și în clasicism, dar și a unor construcții epice. La
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
dar dobîndește "plenitudine intuitivă"347 numai prin corpul cuvintelor și prin îmbinarea lor, încît să se poată realiza prin acest corp și prin această îmbinare intuiția ideatică, iar prin conținutul exprimat o structură ideatică. Poezia este, deci, la fel ca filozofia, dincolo de realitate și mai presus de realitate, fiindcă realitatea nu este nici poetică, nici filozofică, ci devine astfel numai cînd este prelucrată de spiritul creator al poetului sau al filozofului. Altfel spus, și în filozofie (metafizică), și în poezia lirică
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]