3,752 matches
-
acestea, la rândul lor, determină suprastructura. Suprastructura include nu numai ideologia, ci și statul, normele juridice, sistemul de status și un număr de alte fenomene toate acestea reacționând la schimbările care survin la nivelul de bază"83. Ulterior, în teoria marxistă au apărut alte două concepte aflate în relație cu ideologia: cel de "falsă conștiință", care justifica imposibilitatea clasei muncitoare de a-și înțelege scopurile obiective (printre care eliberarea de ideologie, deci de imaginea falsă asupra realității), și cel de "interes
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
atare, de un scop foarte precis: acela de a impune un anumit tip de politică, o anumită formă de dominație. În plus, așa cum am specificat anterior, tot ceea ce nu se supune criteriilor de științificitate elaborate de materialismul dialectic și istoric marxist este ideologie. Prin urmare, ideologia se opune științei (reprezentate numai de marxism), idee ce a atras critici nuanțate din partea unor teoreticieni contemporani: "Prin "știință" (Wissenschaft), Marx desemnează, simplu, gândirea care are ca obiect viața reală. Știința este cunoașterea lumii ca
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
dată în istorie să fie infectată de ideologie. Tranziția de la idealism la materialism înseamnă transcenderea filosofiei și a întregii ideologii înspre "reprezentarea activității practice"; cu aceasta începe adevărata știință pozitivă"84. În pofida criticilor survenite, alți teoreticieni au susținut că înțelegerea marxistă a conceptului de ideologie nu este una negativă, întrucât Marx nu a împrumutat termenul de la ideologii francezi pentru a-l orienta împotriva teoriilor rivale materialismului dialectic. Dimpotrivă, "rolul termenului "ideologie" era cel de a denota toate acele suprastructuri mentale prin
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
dominante, ci indica o analiză critică la adresa culturii moderne și că, din această perspectivă, nu există o disjuncție exclusivă între știință și ideologie, ci doar o excludere a științelor naturii din sfera ideologiei. Prin urmare, ideologia ar avea, în viziune marxistă, o semnificație profund culturală 86, fără a se referi în vreun fel la relațiile sociale ca atare (existente între clasele diferite de care Marx vorbește explicit), la interesul claselor dominante și la rolul de a prezerva identitatea de status a
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
vorbește explicit), la interesul claselor dominante și la rolul de a prezerva identitatea de status a acestora. Din punctul meu de vedere, o astfel de interpretare este foarte dificil de susținut, mai ales în condițiile în care tradiția de gândire marxistă își găsește și astăzi resursele în maniera negativă de înțelegere a ideologiei. Astfel, se susține că examinarea critică extinsă a textelor celor pe care Marx îi numește "ideologi" indică, la modul evident, ceea ce autorul consideră a fi problematic în metodele
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
de dominație ale clasei dominante și, pe de altă parte, ea nu are un caracter științific, din moment ce produce o imagine răsturnată și, prin urmare, falsă asupra realității. Tocmai din această perspectivă, în teoria socială și politică a ultimelor decenii, înțelegerea marxistă a ideologiei apare sub denumirea de concepție negativă asupra ideologiei. Există posibilitatea de a surprinde, în interiorul acestei concepții, trei aspecte diferite. Potrivit lui John B. Thompson, primul aspect pe care îl putem observa în cadrul concepției marxiste asupra ideologiei este cel "polemic
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
politică a ultimelor decenii, înțelegerea marxistă a ideologiei apare sub denumirea de concepție negativă asupra ideologiei. Există posibilitatea de a surprinde, în interiorul acestei concepții, trei aspecte diferite. Potrivit lui John B. Thompson, primul aspect pe care îl putem observa în cadrul concepției marxiste asupra ideologiei este cel "polemic" (Ideologia germană subliniind, într-adevăr, că perspectivele "tinerilor hegelieni" sunt ideologice în măsura în care aceștia supraestimează valoarea și rolul ideilor în istorie și viața socială)88. Viziunea tinerilor hegelieni era aceea că gândurile, ideile, concepțiile și toate
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
concepției negative indică faptul că dezvoltarea capitalismului modern creează condițiile pentru o clară înțelegere a relațiilor sociale și pentru eliminarea antagonismelor de clasă de care ideologia depinde. Ultimul aspect specific concepției negative asupra ideologiei, așa cum se dezvoltă aceasta în gândirea marxistă este, potrivit lui Thompson, cel "latent", acesta atrăgând atenția asupra faptului că relațiile sociale se instituie pe baza difuziunii în plan societal a anumitor construcții simbolice. În această interpretare, ideologia constituie "un sistem de reprezentări care servesc susținerii relațiilor specifice dominației
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
prin orientarea indivizilor spre trecut, iar nu spre viitor, ori înspre imagini și idealuri care mențin relațiile de clasă și distrag atenția colectivă de la scopul unei schimbări sociale"91. Aspectul latent al ideologiei, așa cum apare în cadrul concepției negative de factură marxistă, îndreaptă deci analiza dinspre domeniul ideilor abstracte proprii doctrinelor înspre modurile în care simbolurile sunt utilizate și transformate în contexte sociale specifice. Se insistă așadar asupra felului în care relațiile sociale sunt create și susținute prin intermediul anumitor forme simbolice care
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
circulă în viața socială, oferind indivizilor anumite direcții de acțiune. 1.2.2. Concepția neutră În analizele alocate ulterior conceptului de ideologie, au existat numeroase încercări de a gestiona sau chiar de a depăși semnificația negativă acordată termenului în tradiția marxistă. Această semnificație s-a menținut însă la nivelul a ceea ce este numit "teoria socială critică", care și-a asumat rolul de "gardian" al respectării criteriilor de științificitate proprii cunoașterii sociale a realității, considerându-se că astfel poate fi evitat "riscul
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
reprezentările avansate de către oponentul nostru"102. Posibilitatea existenței unei astfel de concepții în lumea modernă este dată de realitatea emergenței unor diferite grupuri sociale, aflate în opoziție unele cu altele, care conferă interpretări diferite unei aceleiași Weltanschauung. Revenind la concepția marxistă, avem de-a face cu o singură realitate, dar care este distorsionată de diferitele interpretări care i se acordă. În viziunea lui Mannheim, accepțiunea negativă a ideologiei ca distorsionare a realității este eliminată odată cu anularea ideii existenței unei ordini unificate
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
și o mutație epistemologică. Aceasta din urmă e dată de faptul că ideologia nu mai este legată de fenomenul dominației, nu mai apare ca un instrument de "falsificare" a realității pentru menținerea status-quo-ului aferent unei clase (celei burgheze, în interpretarea marxistă), ci apare ca un tip de cunoaștere specific oricărui grup, în funcție de mediul social care îi determină existența. Teza lui Mannheim este deci aceea că, odată cu recunoașterea relației existențiale dintre subiectul și obiectul cunoașterii, devine evident că toate credințele sunt dependente
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
este faptul că, în sublinierea funcției de legitimare pe care ideologia o deține în mod fundamental, Ricoeur urmărește să evite "paradoxul lui Mannheim", rezultat din extinderea erorii epistemologice pe care a lăsat-o moștenire Marx, atunci când a opus ideologia științei marxiste. Așa cum am dezvoltat mai sus, paradoxul poate fi redat, simplu, prin ideea că, dacă orice sistem de idei care nu corespunde criteriilor de științificitate este o ideologie, atunci nu putem avea nicio certitudine că sistemul de idei care acuză ideologia
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
gândirea socio-politică este ea însăși dependentă de situația de viață a gânditorului, nu cumva conceptul de ideologie este absorbit de propriul său referent?"125. Punând în discuție premisele paradoxului, Ricoeur consideră că opoziția fundamentală care poate fi recuperată din gândirea marxistă este cea pe care Marx a analizat-o într-o primă etapă a gândirii sale, atunci când sublinia contrastul dintre ideologie și realitate. Odată recuperată această înțelegere, un alt pas ce trebuie făcut este cel de a o reformula și de
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
denunța poziții considerate ideologice, teoria socială este departe de a deține autoritatea care i-a permis astronomiei să se delimiteze complet de astrologie sau chimiei de alchimie"149. Această situație devine foarte clară fie numai dacă avem în vedere teoria marxistă, cea care, deși a conferit ideologiei un sens negativ, considerând-o iluzorie și acuzând-o de a deforma realitatea, a sfârșit ea însăși în ideologie. Astfel ni se relevă eșecul în încercarea de a explica științific, în conformitate cu teoria adevărului corespondență
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
comunitatea are nevoie? Răspunsul pe care-l sugerez trimite la un element care a fost pus, de asemenea, în directă relație cu ideologia: este vorba despre interes. Acest element a îmbrăcat, de asemenea, o semnificație negativă, întrucât, tot în tradiție marxistă, a fost asociat cu "interesul de clasă". Consider că ne aflăm în situația de a depăși o astfel de înțelegere prin apel la o semnificație alternativă. Este vorba despre cea potrivit căreia interesul (în funcție de care o comunitate decide ce este
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
comportamentului social, ideologice, făcând ca ideile care, până în acel moment, erau ideologice să dispară din spațiul social. Avem de-a face, așadar, cu ceea ce unii critici au numit "construcție teleologică a relației utopie-ideologie"248, rezultată ca urmare a combinării accentelor marxiste ideologia privită ca set de idei căruia nu i se pot aplica standarde științifice, fiind în dezacord cu realitatea cu darwinismul social ideologia ca produs dovedit depășit, caduc, de cursul istoriei, odată cu impunerea ideilor utopice 249. O altă imagine asupra
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
firea oamenilor să prefere să trăiască într-o stare de felul celei a naturii decât în alt mod, adică să se lase conduși de un singur om, cum e Filosoful lui Platon, sau de o singură clasă, de genul Proletariatului marxist. Problema care apare este deci aceea de a nu confunda condițiile sociale în care funcționează societatea cu niște condiții naturale, confuzie care ar putea justifica (și nu numai în teorie) niște atitudini social-politice reprobabile. Popper evidențiază că greșeala care ne
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
capitalismului cu o dictatură a proletariatului. Abandonând ideea neputinței politicului, marxismul a păstrat ideea că puterea de stat nu constituie o problemă, bizuindu-se pe dispariția treptată a statului prin identificarea sa cu societatea. Așa cum arată și Raymond Aron, "planul marxist nu țintea să cucerească statul, ci mai întâi să îl acapareze, pentru ca mai apoi să îl desființeze, desființare care era posibilă deoarece statul nu era nimic altceva decât organizația prin care o clasă își menținea dominația și exploatarea. În consecință
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
nu va mai exista o clasă care să le exploateze pe celelalte, nu va mai fi nevoie nici de stat; după revoluție, statul va dispărea treptat, deoarcece el nu există decât pentru a permite exploatarea"269. Problema istoricismului de tip marxist pus în aplicare în secolul al XX-lea și transformat, astfel, din utopie în ideologie, dacă e să apelăm la termenii lui Mannheim a fost că statul "a uitat" să se dizolve în timp. Așadar, sociologia nu poate oferi legi
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
a conceptului de ideologie ca reprezentare a realității prezente dintr-o societate, configurarea simbolică a acestuia, în sensul unui element-cheie al imaginarului, ce servește proiecției colective asupra socialului, are ecouri importante în teoria contemporană. Aceste ecouri permit ca semnificației negative, marxiste, alocate conceptului în istoria sa intelectuală să-i fie contrapusă o semnificație pozitivă sau socio-culturală, după cum rezultă din tabelul de mai jos: Tabelul 3. Ideologia, de la sensul negativ la sensul pozitiv Semnificația negativă Semnificația pozitivă Definire prin funcțiile de distorsiune
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
-i răspund este dacă, în condițiile relației accentuate dintre putere și ideologie, analiza epistemologică a conceptului în discuție poate proba relevanța sa pentru domeniul cunoașterii politice. Trasând un astfel de obiectiv, devine evident că și cealaltă opoziție pe care tradiția marxistă a statuat-o, adică aceea dintre știință și ideologie, revine în lumina reflectoarelor. Încercând să configurez condițiile de posibilitate pentru înțelegerea ideologiei ca instrument al cunoașterii politice, mă aflu deci, din nou, în situația de a căuta modalități de depășire
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
de Giddens privește necesitatea reformulării conceptului de ideologie în relație cu teoriile puterii și ale dominației, în mod specific cu teoriile referitoare la modurile în care diverse sisteme de semnificare își fac apariția la nivelul diferitelor forme ale dominației. Influența marxistă este, și aici, recognosibilă, din moment ce ideologiei îi este alocată manifestarea care prezintă, la nivelul semnificațiilor, niște interese particulare drept interese ce ar avea un caracter universal. Deși menține înțelegerea marxistă cu privire la relația dintre ideologie și formele dominației, teoreticianul britanic avansează
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
își fac apariția la nivelul diferitelor forme ale dominației. Influența marxistă este, și aici, recognosibilă, din moment ce ideologiei îi este alocată manifestarea care prezintă, la nivelul semnificațiilor, niște interese particulare drept interese ce ar avea un caracter universal. Deși menține înțelegerea marxistă cu privire la relația dintre ideologie și formele dominației, teoreticianul britanic avansează, prin cea de a treia teză, ideea că analiza ideologiei trebuie conectată dezvoltărilor survenite în domeniul filosofiei limbajului și acțiunii, întrucât "(...) aceste dezvoltări marchează tranziția de la o filosofie a limbajului
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
și interesele secvențiale ale diferitelor grupuri, sunt prezente. Dar ideologia nu se manifestă, primordial, ca impunere a unor interese în defavoarea altora și ca instaurare a dominației de clasă. Mecanismele societății democratice contemporane chiar admițând segmentarea acesteia în acord cu logica marxistă a "claselor" deși imperfecte, oferă, cum ar spune Rorty, posibilitatea "acordului neforțat", ceea ce înseamnă că ideologia găsește resurse de legitimare a anumitor valori, atitudini sau practici sociale prin apel la funcția sa integrativă, și nu în mod necesar prin apel
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]