7,832 matches
-
roman (scena generică corespunzătoare genului de discurs). Însă există și o altă scenă, scenografia, prin care opera își definește ea însăși situația de comunicare al cărei produs se pretinde a fi: în romanul lui Balzac, scenografia este cea a unui narator omniscient și invizibil care se adresează unui cititor contemporan înzestrat cu o anumită cunoaștere a lumii. Această scenografie nu este doar un cadru, un decor, ca și cum povestea spusă s-ar derula într-un spațiu deja construit și de sine stătător
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
îl distinge pe La Fontaine de fabuliștii tradiționali este faptul că el construiește o dublă dramatizare: cea a istoriei povestite (prin dialoguri, prin varietatea punctelor de vedere, registrelor...), însă și cea a enunțării. În spatele procesului de narare percepem constant prezența unui narator care își pune în scenă narațiunea implicând în ea naratarul (= destinatarul povestirii): nu pe cititorii reali ai Fabulelor, desigur, ci pe figurile care îi construiesc scenografia. Dativul etic este una dintre multiplele mărci ale implicării naratarului care convertește fabula într-
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
și un fenomen de reluare, însă antecedentul său se găsește în fraza anterioară. Specifică unei povestiri clasice este construirea în text a unei rețele de relații, astfel încât referințele spațiale să nu fie opace: "fântâna" nu desemnează un obiect pe care naratorul l-ar arăta alocutarului său în mediul fizic, ci un grup nominal care a fost deja introdus în narațiune. Acest lucru nu înseamnă că o povestire clasică nu poate conține deictice spațiale. În general, ele sunt rostite de personaje și
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
sau nu se face chiar deloc, în special în romanul contemporan, care uneori își ia mari libertăți față de constrângerile narațiunii tradiționale. Într-o povestire sau într-un fragment de povestire care folosește tehnica "monologului interior" nu se face diferența între narator și personaj. Acest tip de narațiune exclude a priori posibilitatea ca naratorul să expliciteze referentul ambreiorilor. În momentul în care, în Roșu și Negru, Doamna de Rênal îl întreabă pe Julien, pe care îl vede pentru prima dată: "Ce faci
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
uneori își ia mari libertăți față de constrângerile narațiunii tradiționale. Într-o povestire sau într-un fragment de povestire care folosește tehnica "monologului interior" nu se face diferența între narator și personaj. Acest tip de narațiune exclude a priori posibilitatea ca naratorul să expliciteze referentul ambreiorilor. În momentul în care, în Roșu și Negru, Doamna de Rênal îl întreabă pe Julien, pe care îl vede pentru prima dată: "Ce faci aici, copile?", deicticul aici este interpretat prin prisma a ceea ce a fost
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
În momentul în care, în Roșu și Negru, Doamna de Rênal îl întreabă pe Julien, pe care îl vede pentru prima dată: "Ce faci aici, copile?", deicticul aici este interpretat prin prisma a ceea ce a fost spus mai sus de narator (scena are loc "aproape de ușa de la intrare" a casei familiei de Rênal). Însă în cazul în care nu există un narator, textul trebuie să găsească un mijloc pentru a explicita referințele deictice fără a ieși din conștiința subiectului. Acest lucru
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
dată: "Ce faci aici, copile?", deicticul aici este interpretat prin prisma a ceea ce a fost spus mai sus de narator (scena are loc "aproape de ușa de la intrare" a casei familiei de Rênal). Însă în cazul în care nu există un narator, textul trebuie să găsească un mijloc pentru a explicita referințele deictice fără a ieși din conștiința subiectului. Acest lucru obligă uneori textul să recurgă la construcții deloc firești. De pildă, în monologul interior din Les lauriers sont coupés: Seara în
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
cu pământ, cu păienjenișul rădăcinilor de brazi, cu mușchi, cu mirosul scoarțelor de copaci [...]. Toate astea m-au cuprins, m-au acoperit cu miresme, culoare și sunete și s-au topit în noapte spre dreapta mea73. 1.12. Probleme de narator Pornind de la cele câteva elemente pe care le-am prezentat mai sus, putem întrezări deja dificultățile cu care se confruntă naratorul când trebuie să localizeze ceva în text. Îi este deci dificil să-și mențină constant o poziție care ar
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
acoperit cu miresme, culoare și sunete și s-au topit în noapte spre dreapta mea73. 1.12. Probleme de narator Pornind de la cele câteva elemente pe care le-am prezentat mai sus, putem întrezări deja dificultățile cu care se confruntă naratorul când trebuie să localizeze ceva în text. Îi este deci dificil să-și mențină constant o poziție care ar elimina orice reperare deictică, fie că e bazată pe subiectivitatea naratorului, fie pe cea a personajelor. Acest lucru este cu atât
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
mai sus, putem întrezări deja dificultățile cu care se confruntă naratorul când trebuie să localizeze ceva în text. Îi este deci dificil să-și mențină constant o poziție care ar elimina orice reperare deictică, fie că e bazată pe subiectivitatea naratorului, fie pe cea a personajelor. Acest lucru este cu atât mai dificil cu cât localizările aparent obiective și independente de actul enunțării pot conține un punct de reper subiectiv. A scrie, de exemplu, Bărbatul era în spatele copacului nu este posibil
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
în afara unei reperări subiective, copacii nefiind orientați. Localizările efectuate de romane oscilează între o reperare care nu ar implica un punct de vedere aparte și o reperare subiectivă, indiferent dacă aceasta din urmă este raportată la punctul de vedere al naratorului sau al unui personaj. În mod evident, incipitul cărții Antoine Bloyé de Paul Nizan ilustrează primul caz: Aceasta era o stradă pe care nu trecea aproape nimeni, o stradă doar cu case într-un oraș din Vest. Ierburi creșteau pe
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
arăta o mână ce ținea o bilă, ca mâna dreaptă a unui împărat, avea un nod din crep [...]74. De fapt, acest text nu a eliminat orice dimensiune deictică. Demonstrativul din construcția inaugurală aceasta era marchează intrarea în enunțarea narativă: naratorul începe textul desemnându-i cititorului un loc căruia, în realitate, el îi dă naștere prin chiar gestul său. Însă odată pornită pe această cale, povestirea devine într-un fel autonomă, țesându-și propriul joc de trimiteri interne. Această autonomie prezintă
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
nedeterminat, cum se întâmplă în acest text care-i alocă cititorului un punct de observație. Textele narative pot evita alternativa dintre textul fără punct de vedere și textul raportat la punctul de vedere al unui personaj, atribuind elementele deictice unui narator neidentificat. La Milan Kundera, următorul început de roman este ilustrativ în acest sens: Începe toamna coroanele copacilor se îngălbenesc, se înroșesc, ruginesc; mica stațiune balneoclimaterică, așezată într-o vale fermecătoare, pare asediată de flăcări. De-a lungul colonadei mișună femei
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
bazinul afectat tratamentului doamnelor sterile!75 În acest text, nu există un personaj efectiv sau virtual la care să putem raporta cele două ocurențe ale deicticului aici. Mai exact, singurul "personaj" care ar putea susține enunțarea acestor deictice este însuși naratorul care se adresează cititorului. Narațiunea implică într-adevăr o dublă scenă: cea a întâmplării povestite și cea a narării acestei întâmplări 76. Adverbele "aici" nu desemnează stațiunea balneoclimaterică altfel decât așa cum figurează ea pe scena narativă, localizată față de narator și
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
însuși naratorul care se adresează cititorului. Narațiunea implică într-adevăr o dublă scenă: cea a întâmplării povestite și cea a narării acestei întâmplări 76. Adverbele "aici" nu desemnează stațiunea balneoclimaterică altfel decât așa cum figurează ea pe scena narativă, localizată față de narator și cititor. Dacă textul ar fi conținut acolo, în acel loc etc., în loc de aici, ar fi creat un punct de reper pentru stațiune în enunțurile anterioare, fără ca enunțarea să mai intervină în un fel. În ambele cazuri, referentul vizat rămâne
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
anterioare, fără ca enunțarea să mai intervină în un fel. În ambele cazuri, referentul vizat rămâne același, însă procesul de referință cunoaște traiectorii distincte. La Kundera, această alunecare discretă de la un plan la altul nu este făcută pentru a surprinde, deoarece naratorul este constant luat drept martor activ și ironic la aventurile eroului său. De altfel, aceste două ocurențe ale adverbului deictic aici sunt asociate în text cu câteva elemente care implică un subiect evaluator: "pare asediată", "vale fermecătoare", "se spune că
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
internă, care prezintă situațiile prin conștiința unui personaj; focalizarea externă, care descrie din exterior un personaj la conștiința căruia nu avem acces. Însă caracterul deictic sau non-deictic al elementelor localizatoare ține de un nivel diferit de analiză. Nimic nu împiedică naratorul să recurgă, de exemplu, la "focalizarea internă" folosind reperaje non-deictice. Punctul slab în tipologia lui Genette este focalizarea "externă", greu de ilustrat. Alain Rabatel 79 a propus o diferențiere mai realistă, punând în opoziție doar două tipuri de focalizare, pe
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
externă", greu de ilustrat. Alain Rabatel 79 a propus o diferențiere mai realistă, punând în opoziție doar două tipuri de focalizare, pe care el preferă să le numească două tipuri de puncte de vedere: cel al personajului și cel al naratorului. Acesta din urmă are astfel două statuturi: este responsabilul omniscient al firului narativ, însă poate fi și sursa percepțiilor și a aprecierilor subiective. Să analizăm următorul început de roman: În realitate, trebuia să fii un original precum acest minunat doctor
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
pe care un vechi cântec breton o compară cu o unghie roasă de înger. Însă doctorul părea prea blazat de toate aceste detalii ale drumului malaric pe care le cunoștea pe de rost80. Începutul textului implică în mod clar subiectivitatea naratorului. Ea este evidentă în fragmentul pe care l-am pus în italice: spectacolul este impus ca perceput de conștiința naratorului, și nu a personajului, care în mod intenționat nu este deloc atent la ceea ce-l înconjoară. Vom remarca referitor la
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
toate aceste detalii ale drumului malaric pe care le cunoștea pe de rost80. Începutul textului implică în mod clar subiectivitatea naratorului. Ea este evidentă în fragmentul pe care l-am pus în italice: spectacolul este impus ca perceput de conștiința naratorului, și nu a personajului, care în mod intenționat nu este deloc atent la ceea ce-l înconjoară. Vom remarca referitor la acest exemplu (însă acest lucru se întâmplă în general) că, în cazul punctului de vedere, este imposibil să deosebim reprezentarea
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
a eluda faptul că este vorba despre o întâmplare trecută, adverbul atunci, asociat imperfectului, reintroduce decalajul. 1.17. Povestire și situație de enunțare În cazul unei narațiuni literare, se impune analiza relației dintre momentul și locul de unde se presupune că naratorul vorbește (scenografia narațiunii) și momentul și locul evenimentelor pe care le narează (povestirea). În acest domeniu, varietatea dispozitivelor posibile pare nelimitată. Am amintit deja cele mai simple cazuri, diametral opuse: disocierea completă dintre lumea povestită și instanța narativă, care încearcă
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
amintit deja cele mai simple cazuri, diametral opuse: disocierea completă dintre lumea povestită și instanța narativă, care încearcă să șteargă orice urmă a prezenței sale. Este vorba, în special, de textele la perfectul simplu, cu non-persoană, în care nu intervine naratorul (cf. infra, cap. 2: conceptul "povestirii non-ambreiate"); coincidența dintre nivelul narațiunii și nivelul povestirii. Este și cazul monologului interior. Acestea sunt procedee extreme. Cel mai adesea textul înlănțuie dispozitive de compromis. Să luăm în considerare, de exemplu, romanul lui Barbey
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
dintre nivelul narațiunii și nivelul povestirii. Este și cazul monologului interior. Acestea sunt procedee extreme. Cel mai adesea textul înlănțuie dispozitive de compromis. Să luăm în considerare, de exemplu, romanul lui Barbey d'Aurevilly, Un prêtre marié (1865). În Introducere, naratorul, care se exprimă la persoana întâi singular, face o primă povestire, cea a întâlnirii sale cu un anumit Rollon Langrune, care cunoaște povestea unei femei al cărei portret intrigă. Timp de trei nopți, Rollon îi povestește naratorului aventurile acestei femei
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
1865). În Introducere, naratorul, care se exprimă la persoana întâi singular, face o primă povestire, cea a întâlnirii sale cu un anumit Rollon Langrune, care cunoaște povestea unei femei al cărei portret intrigă. Timp de trei nopți, Rollon îi povestește naratorului aventurile acestei femei, aventuri pe care naratorul le transcrie pentru cititor. Iar noi citim această transcriere. Urmărind astfel un procedeu tradițional, naratorul romanului își prezintă transcrierea drept o transpunere, inferioară originalului, povestirea lui Rollon. Astfel, el își asumă responsabilitatea narațiunii
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
la persoana întâi singular, face o primă povestire, cea a întâlnirii sale cu un anumit Rollon Langrune, care cunoaște povestea unei femei al cărei portret intrigă. Timp de trei nopți, Rollon îi povestește naratorului aventurile acestei femei, aventuri pe care naratorul le transcrie pentru cititor. Iar noi citim această transcriere. Urmărind astfel un procedeu tradițional, naratorul romanului își prezintă transcrierea drept o transpunere, inferioară originalului, povestirea lui Rollon. Astfel, el își asumă responsabilitatea narațiunii: Paginile care vor urma vor semăna cu
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]