1,725 matches
-
la orice fenomen cultural. Pe de altă parte, a dobândi instrumentele intelectuale a fost întotdeauna considerat a fi ceva de dorit, întrucât numai o minte antrenată putea să sesizeze corect nuanțele și putea întrevedea adâncurile logosului scriptural. De aceea atitudinea bizantinului față de produsele culturii clasice era în esență cu totul alta decât cea a oamenilor Renașterii în Apus. Omul bizantin vedea în cultura elină mai degrabă o arenă de perfecționare și de întărire a capacităților sale mentale. Cu cât cineva reușea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
dialoguri platoniciene, precum Timaios sau Parmenide, urmată de inițierea în practici ascetice riguroase și în cadrele misticii orfice și ale oracolelor caldeene. Lecția aceasta a studiului care nu se oprește la dimensiunea teoretică a spiritualității a fost bine înțeleasă de bizantini, și sancționarea neoplato¬nismului nu a vizat niciodată forma și principiile structurii sale inițiatice. Dificultatea unei analize pertinente a profilului culturii bizantine stă și în întinderea perioadei care trebuie luată în considerare. A pune în discuție peste un mileniu de
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
putut să existe în Bizanț. Idealul omului universal, al omului complet în preocupările și abilitățile sale nu a tentat cultura bizantină, chiar dacă și aici s-a vorbit de o completitudine, care însă a fost înțeleasă ca desăvârșire. Completitudinea căutată de bizantin era tocmai armonioasa împletire a înțelepciunii dobândite prin instrucția oferită de paideia clasică greacă cu înțelepciunea dinlăuntru. Despre acesta din urmă este mai greu să vorbim la modul formal pentru că nu poate fi încadrată în cate¬goriile logicului, lucru sesizat
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
tabloul sau sculptura redau la modul simbolic cel mai potrivit noua vedere adresată lumii. Artistul devine un personaj foarte important, persoana cheie a timpurilor Renașterii, căci el era cel ce a operat subtila și continua schimbare de percepție a lucrurilor. Bizantinii au dezvoltat un alt înțeles al Renașterii, și pentru a descoperi diferențele, rolul jucat în Răsărit de artist este la fel de expresiv. Opera de artă (de altfel sintagma este nepotrivită pentru a descrie felul în care era privită arta) în Bizanț
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
Străduința era în principal de a găsi o cât mai bună manieră de a face accesibil prototipul înfățișat prin mijloacele reprezentării materiale. Artistul era un executant, un lucrător, o verigă într-un lanț ce cuprindea piese cu mult mai importante. Bizantinul nu își făcea nici un merit în a fi specialist. Științele nu aveau un loc aparte ci erau suprapuse filosofiei, fapt ce creează confuzii și dificultăți în interpretările făcute din perspectiva modernă a unui specialist. Avem tendința de a privi această
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
a unui specialist. Avem tendința de a privi această situație ca un moment în istoria culturii europene ce ține mai degrabă de începuturi, de tatonări, de naivitatea unei societăți neîndeajuns de evoluată. Dar trebuie să remarcăm că ceea ce conta pentru bizantin era împlinirea scopurilor fundamentale ale vieții sale, lucru valabil pentru cvasitotalitatea viețuitorilor milenarului Bizanț, și aceste scopuri țineau de o dimensiune fundamental spiritual-mistică. Dintr-o asemenea perspectivă, atât știin¬țele cât și filosofia jucau un rol similar, pregătind individul în
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ca rezultat al unei perioade extrem de zbuciumate care lăsa prea puțin răgaz pentru reflecție. Însă nu doar controversele legate de cinstirea icoanelor, ci și apariția agresivă a islamului cu noua sa doctrină și ideologie au determinat o necesară reacție a bizantinilor în apărarea valorilor propriei spiritualități. Ioan Damaschin, ca și discipolul său Theodor abu Qurra, dovedesc din plin folosirea logicii aristotelice în disputele cu musulmanii. De altfel, o părere larg împărtășită de bizantinii timpului era că islamul nu ar fi prins
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
și ideologie au determinat o necesară reacție a bizantinilor în apărarea valorilor propriei spiritualități. Ioan Damaschin, ca și discipolul său Theodor abu Qurra, dovedesc din plin folosirea logicii aristotelice în disputele cu musulmanii. De altfel, o părere larg împărtășită de bizantinii timpului era că islamul nu ar fi prins dacă cei ce l-au îmbrățișat ar fi cunoscut cultura clasică greacă. La începutul secolului al IX-lea, împăratul Leon V, cel care este autorul încercării de revenire la iconoclasm, va însărcina
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
intelectualitatea bizantină în refugiu să intre într-o stare de fervoare a recuperării și afirmării propriilor valori, în condițiile unui refuz explicit al acceptării oricăror interferențe cu temele culturale ale Apusului. Dominantă devine acum revendicarea identității grecești a Imperiului, și bizantinii se vor considera tot mai mult pe sine eleni. Putem observa aici mai cu seamă faptul că afirmarea acestui gen de identitate reprezenta mai mult un gen de reacție, decât un rezultat firesc al evoluții proprii culturii bizantine. O chestiune
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
spiritualității unui om poate fi măsurată doar de gradul exersării formale și în scris a intelectului său (în mod similar se poate pune problema și în legătură cu ansamblul unei tradiții spirituale). Putem întrezări răspunsul pe care l-ar fi dat un bizantin. Protagoniștii mișcării culturale a epocii niceene a Imperiului, condus de împărații din dinastia Lascaridă, au reluat până la confuzie temele renașterii din secolul IX. Este cazul lui Nichephoros Blemmydes, ce se încadrează în ceea ce se poate numi spirit enciclopedic, și care
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
privată. În această vreme începe să fie studiată în școală în mod regulat teologia, fapt ce trebuie văzut nu ca pe o renunțare la programul paideei clasice, ci ca o nevoie de conștientizare a valorilor propriei spiritualități. În 1261, când bizantinii au recucerit Constantinopolul, cultura era deja repusă pe temelii solide, perioada care a urmat marcând o continuă afirmare a celei mai elevate expresii culturale a Răsăritului creștin, cea care își va găsi desăvârșirea în veacul XIV. Împăratul Mihail VIII refondează
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
în contextul repeta¬telor încercări de unire a bisericilor. Demetrius Cydones va traduce Summa contra gentiles a lui Toma D'Aquino care, deși nu are o circulație foarte largă, era bine cunoscută în cercurile intelectuale din Constantinopol. Mulți dintre umaniștii bizantini ai veacului XIV cunoșteau latina și aveau acces direct la sursele apusene. Din această perspectivă, deși controversa hesychastă a însemnat o dispută ce a antrenat ciocnirea umanismului bizantin de factură raționalistă cu realismul mistic al tradiției spirituale răsăritene, consecințele acestei
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
șir de episoade și mai mulți susținători ai fiecărei poziții. Faptul dovedește situația în care se găsea vârful de lance a umanismului bizantin din acea vreme. Dacă Varlaam era venit din părțile latine, Achindin și Nicephorus Gregoras aparțineau Răsăritului. Umaniștii bizantini nu resimțeau nevoia autonomizării discursului lor de tradițiile consemnate de Biserica Răsăritului, ci ajun¬seseră să facă lectura aspectelor cheie ale dogmei ortodoxe cu instrumente intelectuale noi, mai precis spus cu o terminologie ce însemna o conotare modificată a terme
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
reproșului lipsei autonomiei discursului, nu au putut fi recunoscute și descrise ca atare principalele domenii ale filosofiei în accepțiunea sa apuseană, post- renascentistă, și mai ales contururile unei metafizici. Lipsa a ceea ce spiritul modern recunoaște a fi originalitate în gândul bizantinului a reprezentat un aspect la fel de important, ca să nu mai menționăm nemanifestarea gândirii sistematice, a sistemului, în filosofia Răsăritului. Ceea ce s-a întâmplat atunci când, în secolul IV după Hristos, primii gânditori bizantini au trebuit să dea expresie modului creștin de a
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
clarifice înțelesul folosinței termenului de filosofie în spațiul bizantin, reușindu-se într-o bună măsură să se iasă din fundătura interpretativă la care ajunsese exegeza clasică bizantină. În primul rând trebuie găsită raționalitatea sub care se justifică dubla atitudine a bizantinilor față de filosofie: respingere și în același timp utilizarea căilor și mijloacelor sale expli¬cative. De folos este aici precizarea oferită de Nikos Matsoukas, care observă că această situație își are întemeierea în ceea ce el numește metodologia dublă implicată de bizantini
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
bizantinilor față de filosofie: respingere și în același timp utilizarea căilor și mijloacelor sale expli¬cative. De folos este aici precizarea oferită de Nikos Matsoukas, care observă că această situație își are întemeierea în ceea ce el numește metodologia dublă implicată de bizantini în actul gnoseologic. Spre deosebire de ceea ce s-a întâmplat în Apusul latin, unde a fost pusă în joc o metodă de lucru unică, în Răsărit a fost utilizată o metodă diferită atunci când era vorba de ceea ce Matsoukas numește teologie harismatică, spre deosebire de
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
pe logica aristotelică, Organon fiind de altfel o denumire ce s-a impus în Bizanț pentru scrierile de logică ale Stagiritului. În altă ordine de idei, este de extremă importanță distingerea nuanțelor sub care este înțeles termenul de filosofie de către bizantini. Pe ansamblu, este practicată distincția între esoterike și exoterike în exercițiul filosofic, adică între filosofia exterioară și cea interioară. Prin filosofia exterioară se înțelegea filosofia antică greacă și filosofia păgână din primele secole creștine. Ceea ce interesa pe bizantin din învățarea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
filosofie de către bizantini. Pe ansamblu, este practicată distincția între esoterike și exoterike în exercițiul filosofic, adică între filosofia exterioară și cea interioară. Prin filosofia exterioară se înțelegea filosofia antică greacă și filosofia păgână din primele secole creștine. Ceea ce interesa pe bizantin din învățarea și exercițiul acestei tradiții filosofice necreștine era instruirea minții în gândirea corectă și nuanțată. Accentul era pe cum și nu pe ce. Mult mai complexă era însă înțelegerea filosofiei interioare. Acesta putea să însemne, pe de o parte
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
filosofiei din afară. De la Grigorie de Nyssa și Vasile cel Mare până la ultimii umaniști ai secolului al XV-lea, mereu a fost subliniată importanța propedeutică a învățăturii clasice grecești. De reținut este modul, oarecum neobișnuit pentru interpretul modern, în care bizantinii s-au raportat la gândirea clasică greacă, deoarece nu este de găsit nici o manieră sistematică de prezentare a unei filosofii sau alteia. Ceea ce ar descrie cel mai bine relația bizantinului cu filoso- fiile antichității este maniera de compoziție a Stromatelor
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
reținut este modul, oarecum neobișnuit pentru interpretul modern, în care bizantinii s-au raportat la gândirea clasică greacă, deoarece nu este de găsit nici o manieră sistematică de prezentare a unei filosofii sau alteia. Ceea ce ar descrie cel mai bine relația bizantinului cu filoso- fiile antichității este maniera de compoziție a Stromatelor lui Clement Alexandrinul. Eclectismul dovedit de alcătuirea acestei timpurii lucrări este semnul rolului atribuit de bizantinul de mai târziu filosofiei din afară. Nu interesa atât descoperirea conținuturilor autentice ale filosofiei
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
de prezentare a unei filosofii sau alteia. Ceea ce ar descrie cel mai bine relația bizantinului cu filoso- fiile antichității este maniera de compoziție a Stromatelor lui Clement Alexandrinul. Eclectismul dovedit de alcătuirea acestei timpurii lucrări este semnul rolului atribuit de bizantinul de mai târziu filosofiei din afară. Nu interesa atât descoperirea conținuturilor autentice ale filosofiei lui Platon sau Aristotel, cât mai ales folosirea unor concepte și teme utile în adâncirea înțelesurilor doctrinei creștine. Nu este aici un dispreț față de gândul anticilor
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
în adâncirea înțelesurilor doctrinei creștine. Nu este aici un dispreț față de gândul anticilor, ci doar credința că fiecare a avut o scânteiere, o inspirație divină, dar numai în parte, și niciunul dintre antici nu a avut întreaga revelație. De aceea bizantinul citea în mod selectiv pe filosoful grec. Iar această selecție ținea de cele mai multe ori de accentele pe care cititorul dorea să le descopere în text. Respectul pentru clasicismul grec era oricum enorm, fapt dovedit de adoptarea atât a terminologiei filosofice
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
aceasta ar trebui să îl joace. Eforturile acestei vremi au adus o reală și autentică originalitate a demersului filosofic, așa cum afirmă Constantine Niarchos. Chiar dacă intenția care a stat la baza acestei înnoiri culturale a fost redesco¬perirea textelor clasicilor, gânditorii bizantini ai vremii nu pot fi în nici un caz considerați simpli păstrători ai moștenirii filosofiei antice grecești. Un studiu atent al textelor produse în această vreme relevă o nouă dimensiune distinctă a filosofiei bizantine, combinată cu o folosire cu acuratețe a
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
dobândi adevărul atât în domeniul religios, cât și secular. Ioan Mauropous, accen¬tuează afinitatea între Platon și Hristos, afirmând că Platon a fost creștin în aspectele esențiale ale filosofiei sale. Simptomatic este profilul intelectual al lui Psellos. Platonismul acestui ilustru bizantin se profilează în contextul interpretării textelor lui Dionisie Areopagitul, în condițiile în care filtrele sale interpretative datoresc mult lui Proclus, prin care este considerată cu putință înțelegerea gândurilor adânci ale lui Platon și Plotin. În ceea ce privește neoplatonismul, principala grijă a lui
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
modern să înțelegeagă rațiunile care au animat această spiritualitate este următorul: spre deosebire de atitudinea autorului modern de filosofie, care se străduiește nu doar să își asume la modul personal discursul, dar își consideră valoroasă gândirea în măsura în care aduce ceva original față de antecesori, bizantinul face filosofie doar din perspectiva a ceea ce numim smerenie. Kenosis, un termen central al spiritualității creștine, este modelul absolut sub care trebuie să își rânduiască gândirea și fapta orice adevărat creștin. Arhetipul este Hristos, cel care a părăsit slava Cerurilor
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]