2,040 matches
-
interesele tuturor stărilor provinciale, Balș s-a deplasat în toamna anului 1780 în capitala Imperiului habsburgic unde, pe 13 noiembrie, în cadrul unei audiențe a înmânat personal contelui Anton Hadik, președintele Consiliului Aulic de Război, în subordinea căruia se afla districtul bucovinean la acea dată, două memorii foarte importante, întocmite de el, cu rugămintea expresă ca acestea să fie prezentate împăratului Iosif al II-lea. Dorințele țării erau înfățișate sintetic autorităților centrale din Viena, într-o Prea plecată Pro-memorie și, mai ales
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
conțin o serie întreagă de termeni ca: națiune, patrie, fericire, umanitate, cetățean, obiceiuri, ignoranță, luminare, binele public etc., ca și formula bunului monarh, specifici vocabularului politic iluminist, comparabili cu cei ce apar în scrierile românești din Transilvania 124. Totodată, memoriile bucovinene sunt mai deschise aspectelor sociale și acțiunilor de modernizare a structurilor administrative și ecleziastice, fără a neglija însă problematica statutului politic. Ca atare, textul acestor documente, ce se constituie în prima manifestare politică importantă a românilor din Bucovina, după 1775
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
oamenii din epoca de azi se întrec să-și însușească principiile cele mai curate și după cum prin aceasta le este împărtășită puterea de judecată rafinată, care întărește sprijinul societății și fericirea vieții omenești", l-a determinat pe tânărul boier iluminist bucovinean, animat "de un imbold intern", să întocmească memoriul cu doleanțele bucovinenilor și să înainteze autorităților vieneze, "pentru o schimbare de folos obștesc a prosperității patriei"128. Totodată, "perspectiva fericită a unui viitor plin de bucurie" îl determina pe Balș, în numele
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
a suveranului, ci un bun comun, căruia suveranul îi asigură gestiunea în interesul tuturor 131. În conformitate cu schema contractualistă, ce își are originea în ideile politice exprimate în lucrările lui Montesquieu 132, statul, sublimat în persoana împăratului luminat, apare omului politic bucovinean drept un garant al securității colective, fiind sursa de la care emană "bunăstarea supușilor săi"133. Acest memoriu, ca și celelalte scrieri ale sale, lasă să se vadă că sursele gândirii politice românești din Bucovina, în epoca luminilor, își au originile
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
direct mitropolitului de Iași, sub a cărui ascultare se afla și episcopul 140. În ierarhia bisericească, după episcop urmau stareții numeroaselor mănăstiri ortodoxe din zonă, care erau organizate după normele Sf. Vasile. În acord cu ideile iluministe ale epocii, boierul bucovinean condamnă fenomenul cumpărării posturilor în biserica ortodoxă, generat de suzeranitatea otomană și de sistemul fanariot corupt, în care "dezordinea, neștiința și abuzurile făceau parte din totdeauna din sistemul politic al Imperiului oriental și se întindeau asupra tuturor obiectelor și întâmplărilor
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
dețineau. Muncile prestate în folosul stăpânului erau făcute mai ales prin constrângere, iar agricultura practicată era una de subzistență, datorită permanentei incertitudini în privința posibilității păstrării locuinței sale, cât și a predispoziției de a migra de pe o moșie pe alta. Boierul bucovinean considera că vina pentru starea de ruină economică a satelor revenea regimului fanariot corupt, care nu făcea decât să urmărească extorcarea de bani a locuitorilor 146. Pentru ridicarea țărănimii, dar și a agriculturii, din starea de profundă înapoiere în care
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
pentru starea de ruină economică a satelor revenea regimului fanariot corupt, care nu făcea decât să urmărească extorcarea de bani a locuitorilor 146. Pentru ridicarea țărănimii, dar și a agriculturii, din starea de profundă înapoiere în care se afla, memoriul bucovinean din noiembrie 1780 propune o serie de reforme, în spirit iluminist, menite să realizeze și în această provincie, la fel ca în țările ereditare ale coroanei, transformarea prin ordine și legi a țăranului "într-un adevărat membru al statului"147
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
urma să dea o hotărâre definitivă și să stabilească clar hotarele fiecărei moșii 149. Preocuparea, în spiritul ideilor veacului, de a vedea îmbunătățită condiția spirituală și materială a țărănimii, ca și a întregii populații din noua provincie, făcea ca boierul bucovinean să propună, în cadrul memoriului său, înființarea de școli primare publice, din veniturile mănăstirilor, în toată Bucovina, pentru instruirea tineretului, atât sub raport religios, cât și "în științele îndeobște necesare", fapt ce constituia "dorința cea mai arzătoare a compatrioților" săi, chiar
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
etc. Pentru ameliorarea comerțului și a economiei din noua provincie austriacă erau propuse o serie de măsuri ce aveau în vedere interzicerea importului de rachiu din Ucraina și se cerea producerea lui în provincie, reducerea taxelor de export pentru produsele bucovinene și înștiințarea populației asupra dispozițiilor regimului vamal, limitarea dreptului de arendare pentru străini și evrei, desființarea goștinei și a desiatinei, ca dări dăunătoare comerțului 153 etc. Totodată, boierul bucovinean era de părere că interzicerea importului de sare și vin din
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
cerea producerea lui în provincie, reducerea taxelor de export pentru produsele bucovinene și înștiințarea populației asupra dispozițiilor regimului vamal, limitarea dreptului de arendare pentru străini și evrei, desființarea goștinei și a desiatinei, ca dări dăunătoare comerțului 153 etc. Totodată, boierul bucovinean era de părere că interzicerea importului de sare și vin din Moldova și înlocuirea cu produse similare aduse din Transilvania nu putea fi făcută decât cu mare precauție, spre a se evita o emigrare masivă a locuitorilor satelor, pentru care
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
mare precauție, spre a se evita o emigrare masivă a locuitorilor satelor, pentru care sarea gemă moldovenească era un produs absolut necesar creșterii animalelor. În același timp, spre a se putea realiza o înviorare a comerțului și a economiei agrare bucovinene, între altele, se considera necesară îmbunătățirea rasei cabaline din țară, astfel încât aceasta să devină optimă pentru uzul armatei, prin aducerea de armăsari de rasă din provinciile vestice pentru remontă și răspândirea lor în mediul rural, precum și instituirea unui regim forestier
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
-lea, în cunoștință de cauză cu situația internațională a momentului, i-a comunicat că "gelozia puterilor nu îngăduie și nu va îngădui așa ceva"156. În perioada noiembrie 1780 septembrie 1781, cât a stat în capitala imperiului, se pare că boierul bucovinean a fost o figura publică, frecventând diferite cercuri politice, aristocratice și culturale vieneze, cunoscute din perioada anterioară a studiilor. Totodată, el a intrat în legătură și cu unii din românii ardeleni aflați la învățătură la Viena, precum Ion Budai Deleanu
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
a prezentat personal memoriul contelui Anton Hadik, în calitatea sa de șef al Consiliului Aulic de Război din Viena, în a cărui subordine se afla teritoriul anexat de austrieci, la 23 noiembrie 1780, ultimul recomanda călduros memoriul cu doleanțele stărilor bucovinene, bunăvoinței imperiale 158. Rezoluția imperială decidea ca cele cerute în petiție să rămână in suspenso, continuându-se măsurile în vederea alipirii Bucovinei de Galiția, sub un regim civil 159. Totuși, înainte de a hotărî definitiv soarta Bucovinei, Iosif al II-lea s-
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
provinciei rămânea incertă, pe 5 aprilie 1781, Vasile Balș, în calitatea sa de însărcinat cu afacerile Bucovinei, a înaintat un nou memoriu Consiliului Aulic de Război din Viena, în care aducea completări celui din noiembrie 1780. Noua lucrare a boierului bucovinean reliefa autorităților imperiale, în spiritul ideilor iluministe, că starea de înapoiere din provincie se datora fostei stăpâniri turcești, ce a influențat locuitorii, atât în obiceiuri, cât și în felul de a munci. Obiceiurile urâte ale națiunii, iluministul le punea în
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
și faptul că preoții de țară, aflați într-o condiție economică și spirituală precară, nu erau în stare să contribuie la ameliorarea condiției morale și la educarea populației din mediul rural. Pentru ameliorarea acestor realități supărătoare din provincie, boierul iluminist bucovinean, profund mișcat de starea de înapoiere în care se aflau compatrioții săi, propunea luarea unor măsuri reformatoare, a căror punere în practică, cu acordul binevoitor al împăratului, ar fi dat "o nouă viață" celor peste 20.000 de familii din
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
folosite veniturile mănăstirilor, precum și banii destinați mitropolitului din Iași. Din veniturile acelorași mănăstiri, ce urmau a fi reorganizate după prescriptul ordinului Sfântului Vasile, trebuia să se asigure îmbunătățirea stării materiale a preoților de la sate, precum și ridicarea condiției spirituale a clerului bucovinean, ceea ce corespundea și cu dorința episcopului de Rădăuți, Dosoftei 164. Deși ca mare boier, apărând condiția stării căreia îi aparținea, cerea păstrarea privilegiilor boierimii avute sub principiile Moldovei, iluministul Balș, privind cu o oarecare compasiune situația masei țărănești, propunea pentru
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
vedere, propunerile făcute nu erau luate în discuție. Mai întâi urma ca, prin discuții purtate cu mitropolitul din Iași și cu patriarhul din Constantinopol, să fie întreprinși pașii necesari pentru punerea în practică a patentei imperiale de organizare a clerului bucovinean într-o episcopie aparte a provinciei, scoasă de sub ascultarea unui centru ecleziastic din afara monarhiei 166. Un prim rezultat în această direcție se va vedea în scurt timp când, pe 24 aprilie 1781, în urma insistențelor autorităților habsburgice, mitropolitul din Iași a
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
acordarea de pământ și a dreptului de succesiune pentru acesta țăranilor, la îmbunătățirea comerțului, prin revizuirea taxelor vamale și limitarea importului de rachiu din Ucraina etc., adăugând și alte propuneri, rezultate din rapoartele lui generalului Enzenberg, menite să dezvolte economia bucovineană, prin înființarea unor fabrici de postav, sticlă și hârtie, ale căror produse să fie comercializate în Moldova învecinată 170. După discutarea propunerilor făcute în cadrul Consiliului Aulic de Război, generalul Caramelli, în absența contelui Hadik, raporta împăratului Iosif al II-lea
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
necesară trimiterea sa la principii din Moldova 172. Împăratul Iosif al II-lea, dorind să dea o oarecare satisfacție stărilor privilegiate din provincie, hotăra pe 29 august 1781 că boierul Vasile Balș urma să fie folosit în cadrul Administrației militare districtuale bucovinene la rezolvarea tuturor problemelor legate de întocmirea planului de reorganizare a Bucovinei și nu într-o funcție limitată. De asemenea, acesta urma a fi trimis, ca reprezentant special al Monarhiei de Habsburg pe lângă domnul Moldovei, ori de câte ori era nevoie 173. Hotărârea
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
importante, urmând a fi trimis, ori de câte ori era nevoie, ca reprezentant special habsburgic pe lângă domnul Moldovei. Totodată, se cerea ca acesta să indice persoanele ce ar mai fi trebuit îndepărtate din Administrația Bucovinei, în afară de Mihalache 3, chestiune deloc comodă pentru boierul bucovinean. La mijlocul lunii noiembrie 1781, probabil după ce Balș va fi fost ajuns în provincia natală, Administrația militară îi făcea cunoscute ordinele primite referitoare la măsurile de organizare a Bucovinei, cerându-i ca să își spună cuvântul în această privință, făcând observații și
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
nouă direcție de politică externă, cea culturală, importantă în contextul politicii orientale habsburgice de penetrare spre teritoriul românesc de la răsărit de Carpați, rezultată din faptul că "în Moldova lipsesc școlile publice, iar atunci când se va răspândi numele bun al școlilor bucovinene, moldovenii vor trimite copiii lor pentru obținerea instrucției în aceste școli ale Bucovinei"7. Scopul instrucției școlare era "cultivarea minții și a inimii, exterminarea prejudecăților și creșterea spre ascultare", urmând ca cei ce vor frecventa aceste școli să facă dovada
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
permisiunea de a veni la Viena 18. În nota Consiliului Aulic de Război, adresată la începutul anului 1782 cancelarului Kaunitz, fără a se înțelege prea bine substratul chestiunii, se evidenția doar faptul că, datorită caracterului său mândru și bănuitor, boierul bucovinean nu a știut să profite de întrebările ce i s-au pus la Iași și nu a putut obține un extras privitor la daniile făcute boierilor și clerului de foștii domni ai Moldovei. În realitate, credem că un astfel de
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
a acceptat să treacă, la 24 aprilie 1781, pe seama episcopului Dosoftei jurisdicția asupra mănăstirilor și a clerului subordonat până atunci mitropoliei 34. Câteva luni mai târziu, în iunie 1781, se comunica din Viena ordinul împăratului de a suprima legătura clerului bucovinean cu mitropolitul din Iași și de a trece toată jurisdicția asupra episcopului de Rădăuți. Vicarul mitropoliei din Iași, în caz că rămânea în district, urma să fie supravegheat îndeaproape, spre a nu întreține o corespondență dubioasă cu mitropolitul și, mai ales, pentru
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
și, mai ales, pentru a nu răspândi idei ce ar fi putut tulbura populația provinciei 35. Prin hotărârea Consiliului de Stat și rezoluția împăratului Iosif al II-lea, din august 1781, se stabilea maniera viitoare de organizare a bisericii ortodoxe bucovinene, prin înființarea unei episcopii a districtului Bucovinei și a unui consistoriu episcopal 36. După mai multe tratative purtate cu episcopul Dosoftei de Rădăuți, la 12 septembrie 1781, Consiliul Aulic de Război din Viena a trimis patenta imperială de numire a
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]
-
plan dogmatic, disciplinar, juridic și economic, precum și faptul că în subordinea și administrarea acestuia intrau toate proprietățile ecleziastice din Bucovina. Prin proclamație se cerea egumenilor și călugărilor din mănăstirilor, ca și protopopilor și preoților să se supună și întregul cler bucovinean să dea ascultare tuturor poruncilor împărătești ce vor fi primite prin episcop și consistoriu 52. Pe linia reformelor iosefiniste începute în partea vestică a monarhiei 53, ce vizau reducerea numărului de mănăstiri și secularizarea averilor acestora, se stabilea drept sarcină
[Corola-publishinghouse/Memoirs/1474_a_2772]