1,725 matches
-
discursivă. La o mai atentă investigație se observă însă că ceea ce pare a fi o simplă repetiție se dovedește a fi de fapt o reluare, o asu¬mare proprie a temelor filosofice care i-au preocupat pe cei dinainte. Ceea ce bizantinii numeau filosofia din afară nu a devenit un discurs autonom, preocupat doar de datele sale, ci a fost întotdeauna practicată din perspectiva dorinței de a dobândi și filosofia interioară, ori această înțelepciune dinlăuntru este mai ales un fapt al spiritualității
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
în spatele acestei înțelegeri a filosofiei o atitudine diferită de modernitate în ceea ce privește conceperea libertății. A gândi liber în modernitate înseamnă a gândi dezlegat de constrângeri, a te situa în afara oricărei căi spirituale ce te-ar limita prin rigoarea sa, ceea ce pentru bizantin ar fi fost împotriva ideii sale despre filosofie. Dacă există o libertate în gândire, și ideea era susținută de bizantini, această libertate echivala cu putința adâncirii, nuanțării, precizării temelor ce străbat de la un cap la altul spiritualitatea bizantină. A fi
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
gândi dezlegat de constrângeri, a te situa în afara oricărei căi spirituale ce te-ar limita prin rigoarea sa, ceea ce pentru bizantin ar fi fost împotriva ideii sale despre filosofie. Dacă există o libertate în gândire, și ideea era susținută de bizantini, această libertate echivala cu putința adâncirii, nuanțării, precizării temelor ce străbat de la un cap la altul spiritualitatea bizantină. A fi liber înseamnă a fi tu însuți, iar autenticitatea interioară, adân¬cirea caracterului personal al experienței este rodul apro¬pierii de
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
și la autori diferiți obsesiva manieră de imitarea și reluare a clasicilor ori a Părinților, acest act stă sub conștiința imposibilității de a repeta experiența interioară a celor dinainte. În perspectiva cadrelor hotărâte și precizate de cei vechi, în conștiința bizantinului se petrecea o experiență nouă și originală. Acest fapt este trădat, de asemenea, de o folosire neobișnuită și schimbată a cuvintelor. În repetate rânduri, criticii moderni au semna¬lat o importantă dificultate interpretativă provenită dintr-o folosire mereu schimbată și
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
în mod esențial înseamnă aceeași dispunere a gândirii valabilă în esență și în veacul al IV-lea, un autor al acestui timp al începuturilor spiritualității bizantine conota altceva prin noțiunea de tradiție. A descoperi originalul și noul în gândirea unui bizantin înseamnă mai ales să cercetezi cu atenție felul în care acesta înțelege să se folosească de cuvinte, să observi modalitățile particulare de prezență a cuvântului în context. O asemenea situație poate fi ilustrată de texte precum cele puse sub numele
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
rând un înțeles textual facil și direct. Dar asemenea muzicii bizan-tine, fraza complicată și neobișnuit de lungă pentru regulile moderne trădează altceva decât dorința de a transmite un simplu mesaj. Ceea ce lasă să indice o scriitură așa cum au articulat-o bizantinii este meditația din spatele unei teme ce nu este nouă sau originală. Repetiția sau zăbovirea pe o idee este o modalitate comună în scriitura bizantină, la care se mai adaugă o aparentă lipsă de preocupare pentru coerența de ansamblu a textului
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
este nouă sau originală. Repetiția sau zăbovirea pe o idee este o modalitate comună în scriitura bizantină, la care se mai adaugă o aparentă lipsă de preocupare pentru coerența de ansamblu a textului. Multe din lucrările de filosofie ale umaniștilor bizantini dau impresia de eclectism din această cauză. Unde noi vedem eclectism și gândire disparată se indica, din perspectiva acestui model cultural, modalitatea personală a autorului de experiere a temelor și ideilor la care au meditat cei dinaintea sa. 4. Platonism
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
reprezentat un puternic argument pentru mulți dintre exegeții moderni de a crede că nu a existat o adevărată viață intelectuală în Bizanț, ci s-ar putea mai degrabă vorbi de un mediu propice doar supraviețuirii și conservării clasicismului grec. Meritul bizantinilor ar consta, în această perspectivă, în aceea de a fi putut oferi Renașterii apusene un prilej de elan spiritual nemaiîntâlnit din Antichi¬tate, prin contactul cu operele pierdute (pentru apuseni) ale clasicilor. Consecința a fost că nu a putut să
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
spiritualitate. Chiar și o istorie a filosofiei bizantine așa cum a prezentat-o Basile Tatakis cu greu și prea puțin poate dovedi că în Bizanț a existat o meditație filosofică activă. În multe cazuri, atunci când Tatakis analizează gândirea filosofică a unui bizantin, remarcile sale privesc de fapt ceea ce reprezintă preocupările de ordin teologic sau științific ale acestuia. Această situație poate fi întâlnită în mai toate portretele făcute de acest exeget tradiției filosofice bizan¬tine. În cele din urmă, o astfel de prezentare
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
atunci când Aristotel sau Platon au devenit autorii predilecți ai exercițiului intelectual în tradiția culturală bizantină. A fost vorba însă de o altă folosire decât cea conceptuală a termenilor, pentru că acest fapt a fost resimțit mai degrabă ca un pericol, pentru bizantin. Un termen în dimensiunea de concept mai degrabă ar fi blocat accesul la ceea ce trebuia în mod esențial să vizeze orice expresie: relatarea și nuanțarea unei experiențe spirituale. Nu putea fi vorba decât de rolul de semn pentru cuvinte, căci
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
modificare a cuvintelor filosofiei pe cale speculativă ar fi compromis grav putința de comunicare a experienței spiri¬tuale, care și așa stătea sub semnul unei extreme dificultăți. Posibilitatea nuanțării celei mai subtile a expresiei trăirilor sale stătea, în mod paradoxal pentru bizantin, într-o uzanță mai degrabă simplă și clară a termenilor. Ceea ce conta în comprehensiunea relatării unei experiențe spirituale era, din punctul de vedere al celui cărui i se adresa discursul, nu concentrarea pe înțelesul termenilor implicați, pe aproximarea definiției sub
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ca beție trează. Claritatea minții trebuia să fie un apanaj obligatoriu al oricărei trăiri, și acest fapt era verificabil prin putința de a exprima, în limitele posibilului, în mod limpede cel puțin tipologia acelei trăiri. Acesta era motivul pentru care bizantinii nu au pus niciodată la îndoială valoarea filosofiei clasice și târzii a grecilor. Rolul de formare a minții era hărăzit unui învățământ centrat pe discursul filosofic al platonismului și aristotelismului, și cu cât era mai bine antrenată mintea în datele
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
până la vârsta de optsprezece ani. Menționarea acestui aspect biografic în mod repetat este în sine o dovadă a importanței pe care o avea perioada de pregătire și formare a minții pentru trăitorul bizantin. Alternanța preferințelor pentru Platon sau Aristotel, a bizantinilor în scrierile lor filosofice, în mod special, dar și în cele de ordin mai general, trebuie judecată din această perspectivă. Platonismul a jucat un anume rol pentru bizantin, iar aristotelismul un altul. Platon era căutat și citat, sau de multe
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
a minții pentru trăitorul bizantin. Alternanța preferințelor pentru Platon sau Aristotel, a bizantinilor în scrierile lor filosofice, în mod special, dar și în cele de ordin mai general, trebuie judecată din această perspectivă. Platonismul a jucat un anume rol pentru bizantin, iar aristotelismul un altul. Platon era căutat și citat, sau de multe ori implicit folosit, pentru capacitatea termenilor săi de a exprima realitățile ultime și tot ceea ce ține de mistică. Aristotel era prețuit în mod special pentru modul în care
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
împlinită nevoia de ortodoxie, de dreaptă atitudine în trăirea mistică, autorul bizantin lasă să se trădeze propria și irepetabila sa experiență spirituală, în măsura în care strecoară propriile nuanțe în folosirea simbolică a termenilor filosofici. Dacă este prea evidentă pentru hermeneutul contemporan constanța bizantinului în reluarea și imitarea textelor clasicilor greci, se pune întrebarea dacă nu cumva în spatele acestei permanențe în mentalitatea filosofică a Răsăritului nu poate fi regăsită totuși schimbarea sau evoluția. Desigur că, luând în considerare cele spus până acum, noutatea și
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
nu o mai putem încadra sub acest nume, ci ar trebui să o considerăm mai degrabă un rudiment de producție spirituală. Cel puțin așa gândim astăzi. Și este dovedibil că într-o formă asemănă¬toare înțelegea actul cultural și un bizantin care era instruit în cadrele unei culturi clasice grecești, ce punea preț pe gândirea activă. Numai că terenul pe care era căutat dina¬mismul, chiar și evoluția (într-o altă dimensiune decât monotona înțelegere modernă ca trecere de la inferior la
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
simplu la complex), nu era cel al speculației conceptuale, artistice ori de alt fel, ci planul a ceea ce am putea numi viață, însă într-un sens care în Răsărit ține de ceea ce poartă numele de duhovnicesc. Tradiția vie era pentru bizantin recapitularea celor mai semnificative acte spirituale ale istoriei spiritului creștin de până la el, și asta purta pentru el numele de filosofie. Suma filosofiilor de până la un timp al istoriei, ca însumare a celor mai revelatoare acte spirituale concretizate în tradiția
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
primelor secole creștine a venit din eșecul de a înțelege implicațiile unei asemenea înfățișării a divinității, atât din perspectiva raționalității grecești sau a religiozității ebraice, formulările, pe care diferitele postulate eretice de la nestorianism la gnosticism le-au făcut, dovedind aceasta. Bizantinii, chiar la originile culturii pe care au întemeiat-o, au simțit ca pe o nevoie majoră precizarea modului în care trebuie înțeleasă Realitatea Ultimă, cât și a consecințelor ce decurg de aici. În formulările pe care Sfinții Vasile cel Mare
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
celei occidentale, și nici o filosofie a naturii. Pentru acest spațiu, natura sau esența în sine sunt inaccesibile. Ceea ce în ochii unui comentator apusean ar părea că este un text de morală, mistică ori pur și simplu de teologie, însemna pentru bizantin un discurs despre modul de manifestare ipostatic al existenței. Adâncirea meditației în istoria tradiției filosofice bizantine a însemnat mai ales o nuanțare progresivă a ceea ce înseamnă modul personal de experiere a lumii și de realizare a comuniunii între persoane. 6
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
lucrarea de desăvârșire a părților ei componente. Secolele care urmează și care consemnează acea serioasă reluare a lecturilor și interpretărilor din clasicii greci, nu au însemnat mai puțin și o altă manieră de reaproximare a dialecticii atât de sensibile pentru bizantini a raportului între Unu și multiplicitate. Se impun și alte teme care implică acest raport, cum ar fi unitatea lumii, sau unitatea sufletului ori a intelectului. Ca exemplu, Theodorus II Lascaris, împărat al Niceei (1254-1258) scrie Șase discursuri asupra comuniunii
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
monade inteligibile, pentru a ne apropia de o oarecare noțiune a divinului), trecând prin „sinteză” sau „poziție” (cunoașterea Cauzei prime în efectele ei) către „analogie”sau „eminență” (ce reprezintă încercarea de a face inteligibil pe Dumnezeu care este dincolo de orice). Bizantinii au fost puși în situația de a găsi o altă formulare a putinței cunoașterii ultimei Realități, căci Întruparea aducea o noutate absolută în înțelegerea Dumnezeului cel transcendent. Marea dificultate sub care stătea încercarea bizantinului de a găsi o precizare satisfăcătoare
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
pe Dumnezeu care este dincolo de orice). Bizantinii au fost puși în situația de a găsi o altă formulare a putinței cunoașterii ultimei Realități, căci Întruparea aducea o noutate absolută în înțelegerea Dumnezeului cel transcendent. Marea dificultate sub care stătea încercarea bizantinului de a găsi o precizare satisfăcătoare a aspectelor legate de gnoseologie era găsirea unei formule de echilibru între ceea ce reprezintă theologia și oikonomia divină. Teologia are referință la ceea ce se poate spune despre Dumnezeu considerat în El însuși, aspectul iconomic
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
atentă lectură a textelor bizantine din posteritatea lui Dionisie dovedește că apofatismul nu a fost la modul singular cheia de boltă a teoriei despre cunoaștere în spiritualitatea bizantină. Dimpotrivă, raționalitatea sub care putem descoperi calea cunoașterii așa cum au înțeles-o bizantinii trebuie înțeleasă ca o formulă de echilibru și de compensare reciprocă între apofatism și catafatism. Deși este recunoscută de bizantin privilegierea apofazei în obținerea cunoașterii, acest fapt nu înseamnă nici o suspendare a valabilității căii pozitive în cunoaștere, nici stabilirea unui
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
boltă a teoriei despre cunoaștere în spiritualitatea bizantină. Dimpotrivă, raționalitatea sub care putem descoperi calea cunoașterii așa cum au înțeles-o bizantinii trebuie înțeleasă ca o formulă de echilibru și de compensare reciprocă între apofatism și catafatism. Deși este recunoscută de bizantin privilegierea apofazei în obținerea cunoașterii, acest fapt nu înseamnă nici o suspendare a valabilității căii pozitive în cunoaștere, nici stabilirea unui raport de la superior la inferior între cele două, ci trebuie să vedem o complementaritate necesară între mersul negativ și cel
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
care spiritualitatea bizantină le-a dat dialecticii apofatic-catafatic în continua lor completare reciprocă pe calea cunoașterii, este necesară discutarea rolului pe care analogia, ca metodă de cunoaștere l-a jucat. Știm că rolul analogiei în actul de cunoaștere reprezenta pentru bizantini o moștenire venită de la Aristotel. Stagiritul a vorbit despre analogia entis, analogia ființei, pentru a caracteriza ființa ca unitate sau rațiune de diferențe. Analogia este astfel înțeleasă ca relație potrivit rațiunii ascendentă sau descendentă, ce presupune asemă¬nări sau deosebiri
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]