1,725 matches
-
cunoașterea Creatorului, cu toate că între Dumnezeu și lume există și o neasemănare. Neasemănarea, mai mare decât ceea ce însemnă similaritatea, face posibil să se determine neasemănarea ca diferență cantitativă negativă față de asemănarea analogică, și astfel să se înfățișeze ca mărime inteligibilă analogic. Bizantinii au acordat de asemenea un rol important analogiei în actul de cunoaștere, însă au făcut o altă lectură a lui Aristotel, și aceasta a fost nuanțată prin Dionisie, care întrun pasaj din Despre Numirile Dumnezeiești își prezintă accepțiunea sa asupra
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ce sunt, ca proiectate din El; și având chipurile și asemănările modelelor lor dumnezeiești, urcăm prin putere dincolo de toate, pe calea și ordinea lor, prin negarea și depășirea tuturor, la cauza tuturor?”. Un astfel de text a fost înțeles de bizantini ca nesusținând valabi¬litatea neasemănării analogice ca metodă cognitivă, utilizată de scolastică. Felul în care bizantinii au înțeles raportul între natură și persoană, între ființă și ipostas a avut consecințe directe asupra valorizării analogiei în cunoaștere. Excluderea oricărei putințe ca
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
putere dincolo de toate, pe calea și ordinea lor, prin negarea și depășirea tuturor, la cauza tuturor?”. Un astfel de text a fost înțeles de bizantini ca nesusținând valabi¬litatea neasemănării analogice ca metodă cognitivă, utilizată de scolastică. Felul în care bizantinii au înțeles raportul între natură și persoană, între ființă și ipostas a avut consecințe directe asupra valorizării analogiei în cunoaștere. Excluderea oricărei putințe ca omul să se apropie de cunoașterea naturii divine a avut în plan gnoseologic consecința că analogia
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
Însă un alt aspect dă o dimensiune specifică înțelegerii bizantine a actului cognitiv: dimensiunea personală a oricărei experiențe a celui care cunoaște. Deși formalizându-se, se poate descrie evoluția în cunoaștere a cuiva în treptele și modalitățile indicate mai sus, bizantinul a văzut că în mod concret fiecare are o experiența a sa de fel apofatic sau catafatic, și acest lucru se datorează situării sale existențiale unice în lume. Deoarece cunoașterea are caracterul unei întâlniri personale, fiecare zi aduce ceva nou
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
vederii dincolo de vedere” a divinității tripersonale, ci la fel de mult a însemnat atitudinea sub care a stat orice altă experiență cognitivă. Celălalt., recunoscut ca persoană, poate fi cunoscut în măsura în care se stabilește o relație personală, singura care poate da măsura unicității individului. Bizantinul nu a fost tentat să explice omul prin descrierea sa din perspectiva naturii pe care o asumă. Nici biologia, nici genetica, ori psihologia nu ar fi fost căi privilegiate pentru experiența celuilalt., a aproapelui, chiar dacă ar fi existat în acele
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
acele timpuri. La fel, ceea ce numim în genere natură, lumea cu toate ale sale, a fost înțeleasă în spațiul culturii răsăritene ca taină, fiecare aspect al realității ascunzând dincolo de înfățișarea sa o realitate mai înaltă, un logoi. Experiența pe care bizantinul a făcut-o în fața lumii era aceea a descoperirii unei taine mereu mai adânci, niciodată epuizabile. Putem sesiza aici care este diferența între modelul cognitiv bizantin și ambițiile sub care a stat teoria cunoașterii în modernitatea europeană apuseană, mai ales
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
mereu preocupată de satisfacerea exigențelor pe care raționalitatea vechii filosofii grecești le impunea. Chiar sintagma pe care ne-am permis să o folosim în acest context, cea de „experiență cognitivă”, vrea să dea seama de valoarea pe care o dădeau bizantinii cunoașterii: în același timp, exercițiu al rațiunii care descoperă noutatea, dar și înregistrarea acestei noutăți ca trăire, o asumare existențială a oricărei cunoașteri cu implicații profunde asupra cunoscătorului. Pentru bizantin, cunoașterea nu îl îmbogățește pe om, ci îl face pur
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
vrea să dea seama de valoarea pe care o dădeau bizantinii cunoașterii: în același timp, exercițiu al rațiunii care descoperă noutatea, dar și înregistrarea acestei noutăți ca trăire, o asumare existențială a oricărei cunoașteri cu implicații profunde asupra cunoscătorului. Pentru bizantin, cunoașterea nu îl îmbogățește pe om, ci îl face pur și simplu să devină altul, rămânând același. Formulare contradictorie din punct de vedere al logicii formale, dar care sugerează caracterul pronunțat existențial prin prisma căruia care răsăriteanul se înțelege pe
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
însă că Grigorie de Nyssa nu devalorizează câtuși de puțin rațiunea în cunoaștere, lucru dovedit de folosirea termenului 0s«Qia cel puțin pe trei nivele, cele două inferioare plasând contemplația pe terenul rațiunii: este vorba de cunoașterea științifică, pentru care bizantinul avea o mare prețuire, și de metoda exegetică. Se conturează pe această cale o înțelegere alternativă a naturii cunoașterii pe nivelele supreme ale experienței cognitive. Deși poziția lui Grigorie s-a dovedit a fi mai proprie specificului sub care s-
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
încercării unor soluții noi, cât mai radicale asupra întrebării asupra putințelor umane de cunoaștere, căci aceasta ar fi însemnat mai degrabă o abatere de la subiect. Cele două paradigme, evagriană și capadociană, vor fi rediscutate nu pentru că ar fi lipsit capacitatea bizantinilor de a formula și alte soluții, ci pentru că diferența între cele două opțiuni era cea care dădea seama la nivelul cel mai profund de direcția pe care o spiritualitate de felul celei răsăritene o putea lua. Renașterea și umanismul bizantin
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
și în nici o situație împuținată în vreun fel. Este o comunicare dp>lină a dumnezeirii. Singurul aspect care pune problema gradelor este măsura în care cineva se poate împărtăși din această ieșire din Sine a Treimii. Secolul XIV înseamnă pentru bizantini o vreme de aprinse dispute ce implicau distincția amintită mai sus. Este un răstimp în care cultura bizantină ajunge la un maxim de rafinament, în condițiile în care Renașterea însemnase pentru acest spațiu cultural nu o nostalgie față de clasicismul grec
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
condițiile în care Renașterea însemnase pentru acest spațiu cultural nu o nostalgie față de clasicismul grec ci o reluare atentă a textelor clasicilor cu scopul de a găsi o mai potrivită cale de a răspunde la întrebările vremii. In fond, pentru bizantini, clasicii greci nu fuseseră niciodată cu totul abandonați, ceea ce făcea diferența în aceste veacuri de apogeu cultural era o reluare a lecturii clasicilor cu filtre exegetice de alt gen. Exegeza clasicilor era un exercițiu absolut obligatoriu pentru oricine dorea să
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
diferența în aceste veacuri de apogeu cultural era o reluare a lecturii clasicilor cu filtre exegetice de alt gen. Exegeza clasicilor era un exercițiu absolut obligatoriu pentru oricine dorea să devină un om cu adevărat instruit, însă în acest exercițiu bizantinul își găsea un teren pentru nuanțarea problemelor care îl chinuiau. In acest mediu intelectual și spiritual are loc o confruntare a două înțelegeri ale „vederii”, pornite în ultimă instanță din lectura aceleiași surse, textele areopagitice. Valaam, un calabrez care venise
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
actul mistic ca pe o unire totală și o completă absorbție a sinelui în Dumnezeu, Apusul cunoaște însă o mistică carnală, în care misticul este trupește unit cu Hristos, așa cum precizează Papademetriou. În spatele celor două orientării spirituale, umaniștii veacului XIV bizantin au văzut miza a două antropologii. Situația era destul de delicată din punctul de vedere al taberei palamite, pentru că se punea problema punerii în discurs a unor experiențe spirituale ce aparțineau unor ini¬țiați și care trebuiau trăite și nu exprimate
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
antropologii. Situația era destul de delicată din punctul de vedere al taberei palamite, pentru că se punea problema punerii în discurs a unor experiențe spirituale ce aparțineau unor ini¬țiați și care trebuiau trăite și nu exprimate. Este cunoscută reținerea pe care bizantinii o aveau în a exprima expe¬riențele cele mai înalte, inefabilul raportului celui mai intim pe care omul îl are în trăirea sa personală cu Dumnezeu. Hesychasmul bizantin avea o lungă tradiție, și nu se pusese până în acea vreme necesitatea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
și care sunt personalizate, făcute proprii fiecărei persoane care le experimentează. Deși formularea doctrinară a energiilor necreate aparține unei epoci târzii a istoriei culturale a Bizanțului, ea exprimă o atitudine mai mult sau mai puțin prezentă încă de la începuturile sale. Bizantinii au fost reticenți la orice formă de intelectualism în experiențele cognitive pe care omul le are nu numai în legătură cu suprema Realitate, dar și cu orice alt obiect al cunoașterii, și evoluția spiritualității bizantine a însemnat și o mereu reluată aproximare
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
rol mai puțin important decât intelectul în experiențele ultime de cunoaștere, ba chiar ceea ce le este propriu ca putințe cognitive a jucat un rol major în conturarea unei simbolistici a inefabilului ce însoțește dimensiunea personală a oricărei cunoașteri, care pentru bizantini era așa de importantă. În mod paradoxal, pentru bizantini, teoria cunoașterii are un fundament ce poate primi, cu rezervele de rigoare, numele de empirism. Deși au fost acuzați atât de des de către moderni de o atitudine contemplativă, desprinsă de realitatea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
de cunoaștere, ba chiar ceea ce le este propriu ca putințe cognitive a jucat un rol major în conturarea unei simbolistici a inefabilului ce însoțește dimensiunea personală a oricărei cunoașteri, care pentru bizantini era așa de importantă. În mod paradoxal, pentru bizantini, teoria cunoașterii are un fundament ce poate primi, cu rezervele de rigoare, numele de empirism. Deși au fost acuzați atât de des de către moderni de o atitudine contemplativă, desprinsă de realitatea pragmatică, ceea ce a contat în spiritualitatea bizantină a fost
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
în spiritualitatea bizantină a fost experiența concretă, cea trecută la fel de mult prin simțuri ca și prin intelect. Nu poți să afli nimic despre orice realitate atâta vreme cât nu ai o experiere concretă a acesteia, și această afirmație era la fel de valabilă pentru bizantini și în cazul cunoașterii lui Dumnezeu. De aceea, orice discurs al cugetării filosofice a fost întotdeauna anchetat și din prisma valorii sale din perspectiva expe¬rienței concrete, cu alte cuvinte în ce măsură un discurs reprezintă o expresie textuală a felului concret
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
pur, ca și modularea imaginatorie a posibilităților paradigmatice ale unei teme filosofice nu prezentau nici un interes pentru gânditorul bizantin (un termen până la urmă impropriu pentru cei ce au făcut cultură în Răsărit). Pentru a evalua mai departe consecințele acestui „senzualism” bizantin ne vom permite să facem o licență lingvistică, speculând o folosire diferită a termenului românesc „cunoaștere”, care în perioada interbelică avea forma de „cunoștință”. Se vorbea la noi între războaie de „teoria cunoștinței”. Dacă Apusul european a căutat, mai ales
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
diferită a termenului românesc „cunoaștere”, care în perioada interbelică avea forma de „cunoștință”. Se vorbea la noi între războaie de „teoria cunoștinței”. Dacă Apusul european a căutat, mai ales de la Renaștere încoace, să obțină o cunoaștere, Răsăritul continentului din vremea bizantinilor și până astăzi a fost preocupat să obțină o cunoștință. Goana după cunoaștere a apusenilor, ce a cuprins mare parte a lumii moderne, înseamnă căutarea cu orice preț a adevărului cu caracter de obiectivitate. Informația cu caracter de adevăr trebuie
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ajungi la putința de a face cunoștință. Omul, în întregul său, trebuie să se facă pe sine apt de a face cunoștință, trebuie să își îndrepte și curățească puterile sale pentru a fi în stare să ajungă la cunoștință. Pentru bizantin, depinde la modul esențial, dacă vrei să obții o cunoaștere adevărată, să începi cu o reorientare interioară de ansamblu, cu metanoia. Este o atitudine asemănătoare, până la urmă, cu ceea ce se întâmplă cu cineva atunci când vrea să facă cunoștință cu o
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
face experiența celuilalt înseamnă o dorință de a-l cunoaște, și această nevoie este împlinită și prin contactul cu mediul în care acela trăiește, cu obiectele ce îi aparțin. Aceasta este încărcătura pe care o au lucrurile, lumea întreagă, pentru bizantin: de semne ale modului de prezență a unei persoane. Desigur, aici referința este mai ales la Dumnezeul Tripersonal, care a făcut lumea ca loc și semn al întâlnirii persoanelor, dar nu mai puțin este implicată și relația interumană în dimensiunea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
și relația interumană în dimensiunea sa personală. Astfel poate fi justificată și valoarea pe care evlavia populară, în Bizanț, o acorda locului sau obiectelor care au aparținut unui sfânt. Acele locuri sau obiecte nu aveau ceva magic, ci purtau pentru bizantin semnele și chiar prezența persoanei de care au fost legate. Doctrina cunoașterii așa cum a cunoscut-o spiritualitatea răsăriteană a lăsat urme adânci nu numai în posibilitățile sub care a stat maniera de a face cultură în general, filosofie în special
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
întâmplat în istoria culturală a Apusului, unde Dionisie a fost citit sub o grilă interpretativă ce a exploatat apofatismul naturii, în Bizanț ierarhia a fost o cale interpretativă privilegiată pentru a se articula actul esențial al persoanei: comuniunea, ex-stasisul. Pentru bizantin, dimensiunea participativ ierarhică este esențială ca atitudine în filosofare, consecința fiind că acest spațiu nu a fost cercetat de ispita autonomiei rațiunii. Încrederea exclusivă în puterile raționale proprii, atunci când trebuie să dai o explicație a supra unui aspect al realității
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]