7,832 matches
-
Personajul trece aici de la statutul de non-persoană la cel de "locutor", discursul direct având calitatea de a introduce în enunțarea autorului enunțările altor subiecți. Însă nu trebuie să uităm că, la un nivel superior, de fapt, aceste opinii devin responsabilitatea naratorului care le raportează, în aceeași măsură cu celelalte elemente ale întâmplării. Acest fenomen de încastrare este recursiv: personajul-"locutor" poate, la rândul său, să raporteze vorbele unui personaj din propria sa povestire, și așa mai departe. Literatura picarescă oferă numeroase
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
din cea mai bună lume care există o nouă sau zece mii de ticăloși care o infectau 159. A doua frază ("pe urmă puștile...") este percepută fără nici o umbră de îndoială drept "ironică". Dacă adoptăm poziția lui Ducrot, putem spune că naratorul lasă să se înțeleagă prin cuvintele sale punctul de vedere al unui "enunțător" care ar găsi de cuviință să producă în mod serios o opinie atât de odioasă. "Enunțătorul" astfel pus în scenă este de altfel definit de context și
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
cuvintelor lui Pangloss în discurs direct, sau "enunțători", în cazul ironiei) par deplasate, dacă nu chiar monstruoase. Grație ironiei, tezele optimiștilor se distrug pe ele însele chiar în momentul în care sunt enunțate. Ceea ce nu face decât să mărească credibilitatea naratorului, care își exprimă distanțarea. Pentru ca ironia să fie percepută întocmai, trebuie să existe indici care să permită perceperea disocierii enunțiative. În cazul fragmentului nostru din Candid, principalul semnal este prezența sintagmei "cea mai bună lume" într-un context care o
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
aproape imposibil să-i compătimești [...]160. În scrisorile de la 4 la 10 din Provincialele lui Pascal, întregul dispozitiv enunțiativ se bazează pe această ambiguitate totală creată de ironie. Ele povestesc o serie de întâlniri fictive (prezentate însă drept reale) între narator, aparent persoană ignorantă în materie de teologie, și un iezuit, adversarul janseniștilor, care are rolul de a rezuma doctrina cazuiștilor. Având în vedere că aceste scrisori au ca destinatar publicul monden, cuvintele pe care naratorul le adresează iezuitului de-a
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
prezentate însă drept reale) între narator, aparent persoană ignorantă în materie de teologie, și un iezuit, adversarul janseniștilor, care are rolul de a rezuma doctrina cazuiștilor. Având în vedere că aceste scrisori au ca destinatar publicul monden, cuvintele pe care naratorul le adresează iezuitului de-a lungul întâlnirilor vizează de fapt doi destinatari, plasați la niveluri distincte: alocutarul imediat, iezuitul, și cititorii scrisorilor. Recurgând la ironie, locutorul poate să producă enunțuri interpretabile pe două planuri în același timp: preotul iezuit le
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
tatălui său) și nu dintr-o ură personală." "O, pater !", îi spusei eu, "ce frumos rod al dirijării intenției. Văd cât se poate de bine ce mare este acest rod al dirijării intenției 161". Cititorul interpretează spontan exclamația finală a naratorului drept ironică. Ceea ce se știe despre integritatea sa morală intră în conflict cu admirația pe care o exprimă față de o decizie cazuistică atât de puțin demnă de admirație, ținând cont de principiile eticii creștine. Cum iezuitul nu are acces decât
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
și deci să-l contrazică violent pe interlocutor, punând astfel capăt acestor întâlniri fictive. Folosirea ironiei permite deci în același timp: menținerea cooperării conversaționale cu iezuitul, cooperare necesară pentru a-l face să vorbească; marcarea unei distanțe față de cazuistică; valorizarea naratorului (capabil să facă apel la ironie); devalorizarea iezuitului (prea naiv și / sau prea corupt pentru a percepe divergența dintre "enun-țător" și "locutor"). Orice teorie a ironiei trebuie să explice de ce enunțul ironic este exprimat în mod direct (nu este un
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
de catifea, această "femeie șic" devenea o grămadă de carne lăsată 171. În exemplul (a), un cititor cunoscător presupune că "a situa" este pus între ghilimele deoarece este un cuvânt caracteristic vocabularului locuitorilor din Combray sau persoanelor mondene, pe care naratorul refuză să și-l asume, un motiv care lasă de dorit. În exemplul (b), enunțătorul pare a pune "femeie șic" între ghilimele, atât deoarece acest cuvânt este prezentat ca fiind necorespunzător pentru referentul său (ea nu este șic în viziunea
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
refuză să și-l asume, un motiv care lasă de dorit. În exemplul (b), enunțătorul pare a pune "femeie șic" între ghilimele, atât deoarece acest cuvânt este prezentat ca fiind necorespunzător pentru referentul său (ea nu este șic în viziunea naratorului) și/ sau deoarece responsabilitatea folosirii lui este atribuită opiniei oamenilor din orășelul în care se derulează povestirea: două interpretări perfect compatibile. Adesea, a pune o unitate între ghilimele înseamnă a o trece efectiv în responsabilitatea altcuiva: a unui grup social
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
La capul patului, bătrâna topea un boț de zahăr într-un păhărel pentru a-i da să bea când avea să se trezească. La picioare, Gillioury își zgrepțăna ușor, ușor, banjo-ul, fredonând în surdină în gaura instrumentului 172. (b) (Naratorul se adresează lui don José: "Dacă nu mă înșel i-am spus ceea ce ai cântat nu e un cântec spaniol. Seamănă cu zorzico-urile pe care le-am auzit în Ținuturi și cuvintele trebuie să fie în limba bască". (Asteriscul de la
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
Guipuzcoa și o parte din Navarra") 173. În (a) autorul pune in italice un cuvânt care în 1881 încă era perceput ca neologism (cuvântul apare în franceză pe la 1860). O atenție specială este acordată aici și culorii locale: prin italice, naratorul subliniază faptul că este vorba despre un cuvânt caracteristic modului de viață al marinarilor bretoni. Astfel, el se poziționează ca mediator. Poziția de mediator se regăsește în exemplul (b), în care naratorul bilingv îl inițiază pe cititorul francofon în lumea
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
este acordată aici și culorii locale: prin italice, naratorul subliniază faptul că este vorba despre un cuvânt caracteristic modului de viață al marinarilor bretoni. Astfel, el se poziționează ca mediator. Poziția de mediator se regăsește în exemplul (b), în care naratorul bilingv îl inițiază pe cititorul francofon în lumea hispanică. De fapt, atitudinea sa nu încetează să surprindă: el pune în italice un cuvânt spaniol total opac pentru un francofon (zorzico) și un cuvânt care există în franceză (Provinces) cu un
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
și un cuvânt care există în franceză (Provinces) cu un sens diferit. Însă termenul explicat de notă este al doilea, explicația făcându-se printr-un nou cuvânt străin în italice, al cărui sens nu este explicat (fueros). În mod evident, naratorul se joacă aici cu cititorul; datorită italicelor, el își permite să insereze cuvinte luate din realitatea hispanică (un efect de autenticitate ce provine din discursul direct), însă fără ca acest lucru să însemne că naratorul se instituie într-un pedagog conștiincios
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
este explicat (fueros). În mod evident, naratorul se joacă aici cu cititorul; datorită italicelor, el își permite să insereze cuvinte luate din realitatea hispanică (un efect de autenticitate ce provine din discursul direct), însă fără ca acest lucru să însemne că naratorul se instituie într-un pedagog conștiincios, care și-ar propune să elucideze totul. El evidențiază în special ethosul relativ dezinvolt al omului monden caracteristic nuvelelor lui Mérimée. Oricum, nu există reguli stricte în acest sens: fiecare autor negociază cu normele
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
pflaf!... stupesc! lung!174 (b) ...strigă cineva! ... pe noi ne strigă din parc... Franzosen! ... franzosen! Chiar pe noi ne vor! ...Eh, să urce!... Dacă n-o fi Hjalmar? La tobă acum! drrrrr! ... Ăsta e el?175 Mai cooperant decât Mérimée, naratorul traduce în trama textuală cuvintele germane (de exemplu "Wirtschaft, cârciuma"); însă prin italice el le pune pe același plan cu onomatopeele, ca și cum cuvintele dintr-o limbă străină și zgomotele ar face parte din aceeași categorie. Regăsim aici obsesia muzicii atât
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
se întâmplă? Unde-am ajuns? 181 ▪ 4.3. Cum este marcată, în textul lui Céline, lipsa de responsabilitate din partea subiectului enunțării referitor la anumite elemente? Putem atribui aceste elemente aceleiași surse de enunțare? Ce probleme pune interpretarea lor pentru cititor? (Naratorul descrie viața societății cosmopolite din Baden-Baden în momentul în care regimul hitlerist este pe punctul de a se prăbuși.) Și nu vă povestesc de Cazinou!... vinovat de uitare!... Cazinoul "locul de întânire al Europei", toate elitele... nobilime, ambasade, teatre... cu
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
cincea fereastră din dreapta este a mătușii Dide. Acolo se află micuțul... Adineauri l-am adus.185 În lipsa datelor complementare furnizate de cotext, acest enunț din discursul direct are deictice care sunt opace pentru cititor. Eventual, doar prin discursul care citează, naratorul îi va permite să identifice persoane, locuri, momente. Referentul deicticelor nu este singurul aspect din discursul citat care trebuie redat prin interpretarea discursului care citează: debitul, intonația, accentul, mimica... sunt supuse aceleiași constrângeri. Fragmentul citat din Zola nu oferă informații
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
sâcâie, că o dată ce vor fi căsătoriți, nu-i va mai revedea și-i va lăsa să zboare cu propriile lor aripi 188. În lipsa ghilimelelor, este imposibil de știut dacă termenii folosiți în discursul indirect sunt ai lui Charlus sau ai naratorului. Ar fi altfel dacă, de exemplu, cititorul ar ști dintr-un pasaj din roman că "a zbura cu propriile aripi" este un tic de limbaj al lui Charlus. 5.4. Introducerea discursului raportat Pentru a fi considerate ca atare, citatele
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
trecerea la un discurs direct, ci pentru a evidenția fragmentele de discurs juridic în cadrul discursului direct. Cititorul trebuie să fie atent ca să înțeleagă faptul că fragmentul "și diploma dumneavoastră?" nu este atribuit judecătorilor, ci unui locutor care-l interpelează pe narator. Aici nu mai este vorba despre o întâmplare adevărată care conține fragmente de discurs raportat, ci despre un fel de meditație interioară a naratorului, în conștiința căruia intervin mai multe voci, inclusiv vocea lui. În textul lui Céline se află
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
că fragmentul "și diploma dumneavoastră?" nu este atribuit judecătorilor, ci unui locutor care-l interpelează pe narator. Aici nu mai este vorba despre o întâmplare adevărată care conține fragmente de discurs raportat, ci despre un fel de meditație interioară a naratorului, în conștiința căruia intervin mai multe voci, inclusiv vocea lui. În textul lui Céline se află și indicii tipografici pentru discursul direct: ghilimelele, liniuța de unire, enunțul introductiv "aud ecouri de la Palat". Dar dacă se renunță la orice indiciu, se
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
Discursul indirect ar pretinde subordonarea și ar exclude frazele exclamative; cât privește discursul direct, el ar fi enunțat cu eu, voi și prezentul deictic... Remarcăm dificultatea gramaticienilor în fața acestei forme de citat pe care nu o putem atribui niciunui singur narator, nici unui singur autor al celor raportate. Chiar dacă, la o primă abordare, ar părea utilă o caracterizare negativă a discursului indirect liber, aici trebuie avut în vedere un mod de enunțare original, care se sprijină exclusiv pe polifonie. Continuând perspectivele lui
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
avut în vedere un mod de enunțare original, care se sprijină exclusiv pe polifonie. Continuând perspectivele lui M. Bahtin 197, se admite, de comun acord, că acest tip de citat face să se audă două "voci" indisolubil amestecate, cea a naratorului și cea a personajului: "În aceeași construcție lingvistică, există accentele a două voci diferite". Adoptând termenii lui O. Ducrot, vom spune că percepem doi "enunțători", puși în scenă prin cuvintele naratorului, care se identifică în persoana unuia dintre ei. Nu
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
să se audă două "voci" indisolubil amestecate, cea a naratorului și cea a personajului: "În aceeași construcție lingvistică, există accentele a două voci diferite". Adoptând termenii lui O. Ducrot, vom spune că percepem doi "enunțători", puși în scenă prin cuvintele naratorului, care se identifică în persoana unuia dintre ei. Nu sunt doi locutori adevărați, asumându-și enunțările, spusele, ci două "voci", două "puncte de vedere" cărora nu li se poate atribui niciun fragment delimitat din discursul raportat. Cititorul nu reperează această
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
deci vocația! Acum ținta existenței lui era limpede și viitorul cert198. În acest text, partea pe care am plasat-o în italice poate fi interpretată ca DIL. Însă există indicii: semnul de exclamare, greu de explicat printr-o emoție a naratorului și distanța ironică din ultimele două fraze: naratorul își poate asuma niște păreri atât de ingenue. În alte texte, discordanța ar fi perceptibilă prin prezența unor cuvinte, a unor turnuri sintactice care nu aparțin neapărat de registrul narativ. Atunci își
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]
-
și viitorul cert198. În acest text, partea pe care am plasat-o în italice poate fi interpretată ca DIL. Însă există indicii: semnul de exclamare, greu de explicat printr-o emoție a naratorului și distanța ironică din ultimele două fraze: naratorul își poate asuma niște păreri atât de ingenue. În alte texte, discordanța ar fi perceptibilă prin prezența unor cuvinte, a unor turnuri sintactice care nu aparțin neapărat de registrul narativ. Atunci își aminti de eroinele din cărțile pe care le
by DOMINIQUE MAINGUENEAU [Corola-publishinghouse/Science/980_a_2488]