1,725 matches
-
filosofare, consecința fiind că acest spațiu nu a fost cercetat de ispita autonomiei rațiunii. Încrederea exclusivă în puterile raționale proprii, atunci când trebuie să dai o explicație a supra unui aspect al realității, este lipsită nu doar de sens, dar pentru bizantin duce la o evidentă îndepărtare de calea pe care se poate obține adevărul. Adevărul este ceva ce se poate obține numai în comuniune, în împărtășirea pe care o primești de la ceilalți, și în primul rând de la revelația Evangheliei și a
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
poate obține adevărul. Adevărul este ceva ce se poate obține numai în comuniune, în împărtășirea pe care o primești de la ceilalți, și în primul rând de la revelația Evangheliei și a Tradiției. Venirea lui Hristos pe pământ, Întruparea, este văzută de bizantin și ca întemeierea unei ierarhii pământești, stabilirea unei filiații participative prin care se poate face cunoscut Adevărul. De altfel, schema dionisiană a fost amendată în mai târziu prin ceea ce s-a numit „corectivul hristologic”, adică prin precizarea unei participări în
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
doar rolul de argument al autorității, ci mai mult, de înscriere pe o cale, sau mai precis pe calea care înseamnă autentica transmitere a veridicității. Pe de altă parte, orice explicare a articulării realității create nu poate ocoli în explicațiile bizantinului referința la dimensiunea partici- pativierarhică, întrucât pentru spațiul cultural răsăritean numai astfel se poate vorbi de cosmos. În mod paradoxal, cu cât transmiterea ierarhic participativă a Adevărului trece prin mai multe „relee”, prin mai multe experiențe personale de mediere, ceea ce
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
a conturat treptat, și abia în vremea lui Heraclius putem vorbi de o deplină metanoia, de schimbarea completă de atitudine în această problemă. Ba chiar, în anumite chestiuni, precum statutul administrației imperiale, observăm o evoluție conceptuală până în vremea secolului XIV. Bizantinii s-au confruntat din aceste motive cu o necesitate de conștientizare a felului în care era hotărât rolul fiecărui aspect al modului de exercitare al puterii și, mai mult decât aceasta, să teoretizeze satisfăcător motivația sub care stătea acțiunea fiecărei
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
propagande ar face cu greu cunoscută o ideologie în deplinul înțeles al cuvântului. Si totuși această propagandă a existat în forme specifice și cu o reală eficiență. Este vorba de două simboluri care, așa cum dovedesc documentele, erau prezente în conștiința bizantinului de rând și chiar și pentru străini: Palatul imperial (care era mai degrabă un oraș în oraș) și Marea Biserică, Sfânta Sofia. Erau practic simbo¬lurile dimensiunii sacre și celei seculare ale modului de viață bizantin. În ceea ce privește palatul imperial, putem
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
În ceea ce privește palatul imperial, putem aici indica două chestiuni: acesta era locul prin excelență în care era prezent împăratul și apoi era locul din care acesta exercita puterea, mai precis este vorba de două seturi de simboluri care au marcat conștiința bizantinului. Se concretizează un cod simbolic al instituției imperiale ce își găsea în primul rând expresia în ceremonialul audiențelor, apoi de ritualul ce însoțea obligatoriu împăratul în orice deplasare a sa. Celălalt cod simbolic era în legătură cu administrația împăratului, care dincolo de funcțiunea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
i te poți adresa familiar, întrucât el, ca imagine a lui Dumnezeu, trebuie să fie accesibil oricui. Ideologia conturată în jurul figurii împăratului nu se manifesta doar ca o propagandă de sus în jos, ci devenise un model prezent în mintea bizantinului de rând, astfel că ajunsese să fie și un comportament ideologic de jos în sus. Pierderea unor bătălii, o serie de cataclisme ori o sărăcie generalizată erau puse pe seama incapacității împăratului de a-și îndeplini menirea sa de icoană a
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
de o parte, o libertate supremă de decizie, care, pe de altă parte, este sever limitată de spiritul în care trebuie luată o anume decizie. Atunci când Basileul, întruchipare a legii, lua o decizie ce nu era în spiritul legilor Scripturii, bizantinul ce se considera rob al împăratului, nu se vedea cu nimic obligat să îi dea ascultare. Sunt elemente de care trebuie să se țină seama atunci când este descrisă o istorie a teoriilor despre interpretare, sau o clasificare a modelelor hermeneutice
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
împăratului în vreuna din theme. Insă elementul cel mai semnificativ în această descriere a administrației este că, asemenea instituției imperiale, ea avea în spate o precisă justificare ideologică, ce poate fi circumscrisă în mod esențial conceptului de ierarhie. Însă pentru bizantin ierarhia avea un alt înțeles decât pentru modern, și putem înțelege definirea răsăriteană a concep¬tului identificând textele care au fundamentat-o. De fapt, pe această cale se poate depista principalul suport teoretic a ceea ce numim ideologie bizantină. Să ne
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
funcționarea socială a ierarhiei, precum imitare, împărtășire, participare, măsură, unire. Ideea centrală este că nimeni nu se poate uni nemijlocit cu Dumnezeu, ci este necesară o mediere. În plan secular, medierea este la fel de necesară, întrucât binele social nu înseamnă pentru bizantin nimic altceva decât posibilitatea participării la transcendență, prin cea mai bună cale cu putință. Această viziune socială se vroia, în fapt, o împli¬nire creștină a idealului platonician de orânduire comunitară exprimat în dialogul Republica.) Împăratul nu este nici el
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
Deși, începând cu textele renascentiste, omul este pus în centrul preocupărilor filosofiei, această schimbare nu a însemnat însă o ruptură esențială de perspectiva antropologică a scolasticii, punctul comun fiind acela al căutării a ceea ce reprezintă constituția esențială, grundul ființării umane. Bizantinii nu numai că nu au avut preocupări de acest gen, dar au accentuat că omul, așa cum este lumea de după căderea adamică, nu este într-o situație de autenticitate, așa că discursul antropologic trebuie să fie circumspect atunci când este vorba de a
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
dar probabil că cea mai interesantă implicare și interpretare după Maxim, el o primește în atmosfera creată de Renașterea bizantină târzie, care a pus față în față două modele antropologice într-o evidentă contradicție: cel hesychast și cel al umaniștilor bizantini din tabăra lui Varlaam, Achindin și Gregoras. Pentru a clarifica atitudinea antropologică bizantină, să urmărim calea interpretativă pe care s-au cercetat semnificațiile sintagmei „haine de piele”. Căderea, potrivit Sfântului Maxim Mărturisitorul, este urmarea încercării adamice de a se crea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
mod de supraviețuire a omului, un mod de a-și confecționa haine pentru a-și împlini nevoile interioare ce nu mai erau suplinite de vederea harului paradisiac. Putem astfel să găsim semnele de multe ori ascunse și nemărturisite ale atitudinii bizantinilor față de cultură, chiar față de propria cultură. Faptul că omul face cultură, filosofează, nu este atât un semn al superiorității sale oferite de statutul de ființă rațională, cât o expresie a nevoii sale de supraviețuire. Idealul uman pentru bizantin nu îl
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ale atitudinii bizantinilor față de cultură, chiar față de propria cultură. Faptul că omul face cultură, filosofează, nu este atât un semn al superiorității sale oferite de statutul de ființă rațională, cât o expresie a nevoii sale de supraviețuire. Idealul uman pentru bizantin nu îl reprezintă în consecință omul cultivat, omul de cultură, ci acela care dobândește simplitatea minții, acea stare de „goliciune pentru simpli¬tate” pe care o aveau protopărinții înainte de cădere. Totuși cultura este interpretată prin grila „dublului caracter” sub care
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
din întâia sa natură, în același timp aceasta reprezintă și șansa unei ascensiuni și a recâștigării pierdutei simplități. Se poate descoperi aici o semnificativă diferență între idealul sub care a stat producția culturală răsăriteană și cea a spațiului occidental european. Bizantinul face cultură în măsura în care vede în aceasta nimic altceva decât un vehicul lipsit de importanță în sine, dar valoros prin aceea că aduce putința câștigării stării metaculturale a minții, cea a unirii ei cu sine într-o stare de desăvârșită simplitate
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
sine, dar valoros prin aceea că aduce putința câștigării stării metaculturale a minții, cea a unirii ei cu sine într-o stare de desăvârșită simplitate. „Fericiți cei săraci cu duhul” este o frază ce avea o semnificație foarte precisă pentru bizantini, dar atingerea acestei fericite stări nu era apanajul prostiei, inculturii, ci al exersării celei mai subtile a minții. Într-un mod asemănător cu afirmațiile lui Pitagora din antichitate, a filosofa nu este altceva decât exprimarea năzuinței spre înțelepciunea pe care
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
adică vederea lui Hristos dezbrăcat de „tunica de piele”, de înfățișarea Sa trupească. Pe această cale, Origen va accentua în chip, lipsa, inabilitatea în a reda cu adevărat Arhetipul, și mai puțin funcția acestuia, de a fi revelare a Arhetipului. Bizantinii, începând cu secolul al IV-lea, vor trebui să dea un răspuns la dilemele care apăreau din perspectivă creștină în precizarea relației între chip și proto-tipos. Așa cum a dovedit istoria spiritualității bizantine, deși discuțiile asupra valorii și însemnătății reprezentării au
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
felul în care este o exprimare dinamică a asemănării fără de asemănare. Icoana își dezvăluie însemnătatea sa esențială, aceea de chemare la relație personală, la experimentarea inefabilului deschiderii persoanei în ek-stasis către Persoana sau persoanele (sfinții) zugrăvite. Icoana nu rămâne pentru bizantini în sfera esteticului, deși iconoclasmul propunea o asemenea accepție, ci depășește chiar și modalitatea conceptuală de înțelegere a adevărului, către contemplare. O atitudine contemplativă în fața reprezentării iconice ce însemnă mai degrabă o experiență participativă supra- rațională. A privi o icoană
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
ci în ceea ce poartă numele de contemplație, în sensul de experiere a înfățișării prin sim¬țuri și minte, dar dincolo de simțuri și minte, a persoanei. Atitudinile contrare în privința putințelor de reprezentare ale icoanei, ale imaginii în genere, deși depășite de bizantini în secolul IX, nu au încetat în istoria culturală europeană să fie prezente și să influențeze, uneori decisiv, traseele formative ale mentalului colectiv. Să menționăm doar consecințele Reformei lui Luther, cu refuzul său al imaginilor, asupra culturii occidentale, vizibile mai
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
doar consecințele Reformei lui Luther, cu refuzul său al imaginilor, asupra culturii occidentale, vizibile mai ales în frământările culturale ale epocii moderne ce au cuprins aspecte pornind de la morală, până la estetică. 12. Iarăși și iarăși... Maniera sub care au produs bizantinii filosofia sub aspectul scriiturii este nu tocmai lesne de înțeles pentru interpretul contemporan. Dacă intențiile unui text clasic bizantin, cum este cazul celor reunite sub numele de Filocalia, sau al unei lucrări ce aparține umanismului târziu, par a fi inteligibile
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
astăzi la serviciul liturgic să fie încercat de ispita plictiselii. Ispită nu mai puțin insistentă și în fața multor texte de filosofie scrise în Bizanț. A ? Întrebarea care trebuie pusă însă este care ar fi rostul nevoii reluării în contextul mentalului bizantin. Probabil că cel mai elocvent exemplu este rugăciunea inimii, practica centrală a hesychasmului bizantin. Se ajunge, pe măsura înaintării în practică, la câteva mii de repetări pe zi, și în cele din urmă la ceea ce este numită a fi rugăciunea
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
a ecteniei liturgice menționată mai sus, la fel ca și exersarea minții în necontenita rostire a rugăciunii inimii. Astfel că atât scriitura cât și actul de trăire, filosofia ca și teologia, se supun în spațiul bizantin unei instanțe comune. Atunci când bizantinul scrie filosofie nu poate să o facă decât reluând ceea ce e cu neputință de repetat. De aici și caracterul de multe ori ambiguu și „încâl¬cit” al autorilor de filosofie bizantină. Atunci când se face în acest spațiu cultural filosofie, rosturile
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
raționale, căci mintea surprinde direct și simplu, adevărul despre cele ce sunt. Acest ideal, afirmat explicit ca scop în practica hesychaști- lor, a produs un efect surprinzător asupra manierei de a scrie filosofie. A accede la înțelepciune era identic pentru bizantin cu a dobândi simplitatea minții, dar a minții tale, cu caracterele ei unice și personale. Și atunci a scrie este în fapt o exersare pe temele pe care filosofia predecesorilor le-a dovedit ca fiind de folos în această tentativă
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
astăzi ca plin de repetiții, de ambiguități și mai ales de complicații inutile. Exegeții moderni care au trecut în revistă ansamblul sau părți ale istoriei filosofiei bizantine fac nu rareori aceste gen de remarci. Nu-i vom înțelege pe acești bizantini care s-au aplecat asupra filosofiei decât dacă avem în vedere ce s-a căutat printr-un asemenea exercițiu, care a însemnat, mai peste tot, o paradoxală reluare a ceea ce se considera a fi semn al unei irepetabile experiențe. 13
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]
-
simbolice stă o accepțiune profund diferită în ceea ce privește temeiul întru care este posibil actul „vederii”. Dacă pentru neoplatonicieni, înțelegi ceea ce vezi cu mintea și te împărtășești din această vedere pentru că vouq-ul tău este de aceeași natură cu Realitatea contemplată, Zeul, pentru bizantin actul contemplației este cu neputință să poată fi un rezultat al lucrării facultăților umane, căci între om și Dumnezeu se deschide abisul diferenței între creat și necreat. Putința contemplației este, pentru creștin, un dar pe care Dumnezeu îl face omului
Dan CHIŢOIU by Repere în filosofia bizantină () [Corola-publishinghouse/Science/91598_a_92852]