5,121 matches
-
interval relativ scurt după lansarea lui de către A. Comte, lucrări de sociologie propriu-zisă apar destul de târziu. Considerații sociologice despre realitatea socială și istorică românească au afirmat N. Bălcescu, M. Kogălniceanu, Ion Heliade-Rădulescu, I.C. Brătianu. Este interesant de amintit reflecțiile unor gânditori români despre sociologie, aflată în câmpul culturii române mai mult ca o posibilitate decât ca o realitate. Titu Maiorescu nu ezită să vorbească despre știința societății, iar în scrupuloasele și incisivile sale articole Eminescu găsește loc, printre atâtea probleme abordate
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
mult ca o posibilitate decât ca o realitate. Titu Maiorescu nu ezită să vorbească despre știința societății, iar în scrupuloasele și incisivile sale articole Eminescu găsește loc, printre atâtea probleme abordate, să expună memorabile aserțiuni despre sociologie. Cu toate acestea, gânditori români dedicați profesiei de sociolog se afirmă mult mai târziu. Și totuși nu ar fi onest să trecem cu ușurință peste efortul extraordinar al unui agronom - Ion Ionescu de la Brad - de aplicare a metodei monografice de cercetare sociologică, aplicată de
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
sociologiei critice sunt amintiți M. Kogălniceanu, I. Heliade-Rădulescu, T. Maiorescu și C. Rădulescu-Motru. O observație avem de făcut: viziunea junimistului este prezentă în teoria formei fără fond, întrucât el nu a scris nicăieri despre forme fără fond. Dintre cei patru gânditori autoarea alocă cel mai mare spațiu lui C. Rădulescu-Motru și apreciem că a procedat corect, întrucât filozoful este autor al unui concept - politicianismul -, cu o carieră publică excepțională, alături de alt concept, cel al formelor fără fond. Din capitolul „Teorii evoluționiste
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
de T. Maiorescu într-o formulare memorabilă, anume aceea a „formei fără fond”. Așa cum demonstrează Schifirneț, teoria construită în jurul acestei sintagme a avut o carieră de excepție în cultura română modernă, fiind preluată, ca instrument metodologic și analitic, de numeroși gânditori care au investigat, din perspective doctrinare adesea opuse, procesul de modernizare a României și interacțiunile complexe, de ordin economic, politic și cultural, dintre spațiul românesc și cel european/occidental. Formulată de Maiorescu și dezvoltată de Eminescu (într-un registru sociologic
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
istorie ce ne-a menținut multă vreme la periferia spațiului european. Deși s-a atenuat cu timpul, prin reformele politice și economice, dezacordul dintre forme și fond a fost o temă reluată și reinterpretată, în chip obsesiv, de mai toți gânditorii care au analizat procesul de modernizare a României. Ea s-a aflat în centrul analizelor și dezbaterilor sociologice, istorice și filozofice și în perioada interbelică, astfel încât putem conchide, împreună cu autorul lucrării, că teoria formelor fără fond și-a dobândit un
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
specialiștii în diverse domenii. Din această perspectivă interdisciplinară, autorul reușește să clarifice aspectele problematice ale teoriei formelor fără fond și să prezinte, într-o manieră echilibrată și nuanțată, pozițiile și interpretările formulate în jurul acestei teme de către un număr impresionant de gânditori români. În primele trei capitole, autorul reface traseul genetic al teoriei, de la „antemaiorescieni” (cei care au reacționat la preluarea necritică a unor idei și instituții din țările occidentale și au semnalat efectele acestui comportament imitativ), până la Maiorescu și Eminescu, personalități
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
trei capitole ce privesc reinterpretările teoriei de către Gherea, Iorga, Rădulescu-Motru, Stere, Ibrăileanu, Lovinescu și Manoilescu, până la Lucrețiu Pătrășcanu. În aceste capitole, autorul face dovada unui efort analitic impresionant, demonstrând că posedă o cunoaștere temeinică, de la surse, a concepțiilor susținute de gânditorii analizați. Remarcabile sunt, de asemenea, interpretările contextuale și evaluările nuanțate pe care le avansează Schifirneț asupra unor probleme delicate și controversate. Ultimele trei capitole sunt dedicate unei abordări sistematice și rezumative, prin care autorul încearcă să pună ordine în accepțiunile
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
socială și politică maioresciană la intersecția curentelor de idei din secolul al XIX-lea, privind-o ca pe o sinteză a raționalismului și empirismului, a liberalismului și conservatorismului, pe fundalul noilor orientări evoluționiste și pozitiviste. Maiorescu este înfățișat ca un gânditor cu o concepție în esență evoluționistă, cu presupoziții și atitudini conservatoare, dar cu deschidere spre ideile de schimbare și progres. Poziția evoluționistă și moderat conservatoare se regăsește în teoria sa privind evoluția organică, treptată, fără salturi, a societății și în
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
al lucrării lui Schifirneț este și capitolul „Formele fără fond în viziunea lui Eminescu”, în care demonstrează profunzimea și clarviziunea unor teze și interpretări ale marelui poet asupra procesului de modernizare a României, dar și actualitatea lor. Apreciat ca „un gânditor profund, un autentic cercetător” (p. 81), Eminescu este cel care, prin studiile și articolele sale din presa vremii, a impus și a consacrat teoria formelor fără fond ca instrument de analiză sociologică, istorică și politică. Pornind de la principiile formulate de
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
de centru, periferie și semiperiferie sunt utilizate de I. Wallerstein „cam în registrul conceptual al lui Gherea” (pp.108-109). Teoria formelor fără fond traversează cultura română modernă, ceea ce-l obligă pe autor să ia în discuție o întreagă galerie de gânditori, fiecare cu perspectiva sa de interpretare. Astfel, în capitolul „Evoluția de la fond la formă” sunt analizate concepțiile lui P.P. Carp, Theodor Rosetti, Nicolae Iorga, C. Rădulescu-Motru și Constantin Stere, iar în alt capitol, „Evoluția de la formă la fond”, sunt prezentate
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
procesului de modernizare”, prin teza că formele anticipează fondul și îl creează treptat. 4. Contradicții ale modernizării românești. După acest excurs istoric, autorul înceară o necesară sistematizare a accepțiunilor conferite conceptelor de formă și fond, care sunt variabile de la un gânditor la altul. Important este însă ce semnificație acordă gânditorii români relațiilor contradictorii dintre aceste două componente ale societății. C. Schifirneț le grupează în cinci tipuri de contradicții: „1) contradicția dintre condițiile interne și instituțiile moderne; 2) contradicția dintre cultura română
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
și îl creează treptat. 4. Contradicții ale modernizării românești. După acest excurs istoric, autorul înceară o necesară sistematizare a accepțiunilor conferite conceptelor de formă și fond, care sunt variabile de la un gânditor la altul. Important este însă ce semnificație acordă gânditorii români relațiilor contradictorii dintre aceste două componente ale societății. C. Schifirneț le grupează în cinci tipuri de contradicții: „1) contradicția dintre condițiile interne și instituțiile moderne; 2) contradicția dintre cultura română și civilizația modernă; 3) contradicția dintre scopurile civilizației moderne
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
explica efectele produse de un eveniment social sau național și nu a elaborat un câmp teoretic prin care să fie prognozată evoluția societății românești. Ideea centrală a autorului este că teoria formelor fără fond a fost o elaborare proprie a gânditorilor români, confruntați cu necesitatea de a înțelege un proces specific de modernizare, diferit de cel produs în spațiul occidental. Această teorie are o valabilitate mai largă, fiind aplicabilă tuturor societăților întârziate, periferiale, aflate în condiția de „dezvoltare dependentă” și de
[Corola-publishinghouse/Science/2358_a_3683]
-
poate părea oarecum surprinzător dacă ne gândim că, în antichitate, etica era centrată pe studiul caracterului și pe ceea ce înseamnă să duci o viață bună. Având ca model etica lui Aristotel, care este o paradigmă a teoriilor centrate pe virtute, gânditorii antici au împărțit principiile morale după cele patru virtuți cardinale: curajul, cumpătarea, înțelepciunea și dreptatea. Pentru Aristotel o persoană nu trebuia să forțeze foarte mult perfecțiunea pentru că se mișca în mod natural înspre atingerea acelei forme perfecte, devenirea întru perfecțiune
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
un rol primordial. Deși filosofii creștini au completat virtuțile cardinale cu virtuțile teologice: credința, nădejdea și dragostea, ei au considerat totuși mai potrivită împărțirea principiilor după cele trei categorii ale datoriei: față de Dumnezeu, față de ceilalți și față de noi înșine. Pentru gânditorii creștini, oamenii sunt motivul pentru care lumea, deși bună, nu mai este așa, oamenii sunt materia rezistentă. Augustin îl transformă pe Dumnezeu într-un legiuitor a cărui menire este să impună perfecțiune unei umanități refractare, recalcitrante, rezistente. De ce sunt oamenii
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
de către copii sau când rezultă dintr-un contract care implică pentru ambele părți mai multe avantaje decât dezavantaje. Legile care impun astfel de obligații sunt bune, iar cele care creează obligații inutile sau mai mult împovărătoare decât utile sunt rele113. Gânditorul francez Auguste Comte (1798-1857), considerat întemeietorul doctrinei pozitiviste, a exercitat o influență majoră asupra filosofiei dreptului pentru mai bine de un secol. El propune înlăturarea din știință a tot ce este speculație nesigură a rațiunii și întemeierea acesteia pe observarea
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
a descoperi felul de a fi al realității, ci numai acela de a prevedea, iar atunci când, prin formularea unei legi, știința reușește să ne dea posibilitatea prevederii, putem spune că și-a îndeplinit menirea. Această concepție l-a determinat pe gânditorul francez să se raporteze într-un mod cu totul deosebit la realitățile juridice. Pentru că nu poate fi ceva material, concret, accesibil simțurilor, dreptul subiectiv nu există. Singurul drept subiectiv pe care îl recunoaște Comte este acela de a-ți face
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
ele devin mult mai puternice. Pentru că dreptul uman se circumscrie legii naturale, concluzia lui Locke este că normele edictate de oameni nu pot fi bune și valabile atunci când sunt contrare legii naturale 198. Rousseau a susținut imposibilitatea legilor injuste. Potrivit gânditorului francez, legile naturale sunt simple deziderate raționale, lipsite de forța de a se impune, care consacră binele pentru omul rău și răul pentru omul drept, pentru că acesta respectă regulile față de toată lumea, fără ca ceilalți să le respecte față de el199. De aici
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
în celebra sa lucrare A Theory of Justice tratează chestiunile privitoare la justiție sub denumirea de fairness (echitate, imparțialitate). Continuator al teoriei contractului social, al cărei adepți au fost și Hobbes, Locke, Rousseau sau Kant, Rawls se distinge de acești gânditori prin instituirea a două principii ale justiției care au menirea de a asigura egalitate de tratament pentru toți indivizii. Pentru Rawls indivizii contează din punct de vedere moral nu pentru că își pot face bine sau rău unul altuia, ci pentru că
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
de superficialitate sau de profunzime al gândirii lor morale. Cei care susțin că există conflicte irezolvabile între datorii sunt cei a căror gândire despre morală a rămas la nivel intuitiv. Un exemplu celebru de datorii conflictuale este cel propus de gânditorul francez Benjamin Constant. Criticându-l pe Kant pentru "rigorismul moral" al teoriei sale etice, care ridică la rang de principiu convingerea că datoriile morale sunt absolute, el vrea să arate că în realitate oamenii nu se comportă astfel și se
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
Clarke și Price, de Prichard, Moore și Ross, dar poate fi regăsit și în operele realiștilor contemporani, cum ar fi Thomas Nagel. Samuel Clarke a fost primul susținător al realismului care a arătat că există anumite greșeli în perspectiva voluntaristă. Gânditorul englez a observat că Hobbes încearcă să derive obligația din contractul social, din convenția noastră de a respecta legile unui suveran. Dar de ce suntem obligați să respectăm un contract social? Dacă nevoia de a stabili un sistem de cooperare ne
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
lucru se aplică atât pentru pedepsit cât și pentru cel care pedepsește.91 Teoriile lui Kant și Hegel cu privire la pedeapsă constituie nucleul retributivismului clasic, un important punct de reper în cadrul doctrinelor referitoare la justificarea pedepsei. Ideile enunțate de cei doi gânditori continuă să suscite un puternic interes, multe dintre ele fiind preluate de teoriile retributiviste moderne. În lucrarea sa Metafizica moravurilor, Kant aduce importante argumente în sprijinul ideii pedepsei ca retribuție, respingând totodată orice interpretare utilitaristă a acesteia. Opera kantiană referitoare
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
la consecințele ei. În acest sens, se spune despre teoria utilitaristă este o teorie consecințialistă, o teorie care consideră că doar consecințele bune sau rele ale unui act au valoare morală. Izvoarele concepției utilitariste pot fi găsite în antichitate, unde gânditori precum Platon sau Cicero erau preocupați de natura și scopul pedepsei. Platon credea că pedeapsa trebuie aplicată pentru a preveni, prin puterea exemplului, săvârșirea altor infracțiuni, iar Cicero afirma că fundamentul pedepsei îl constituie interesul statului și considera că aceasta
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
ar trebui aleasă una dintre aceste variante, iar pedeapsa ar deveni astfel nejustificată. Infracționalitatea este percepută ca o stare negativă, iar utilitariștii, urmărind obținerea unui grad cât mai înalt de fericire, sunt preocupați de reducerea acestui fenomen. În mod tradițional, gânditorii utilitariști s-au concentrat pe trei modalități prin care, prin instituirea pedepselor, criminalitatea poate fi redusă: intimidarea, împiedicarea și reeducarea. În primul rând, adepții utilitarismului consideră că amenințarea cu pedeapsa poate intimida potențialii infractorii. O persoană, care intenționează să săvârșească
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]
-
mult sau mai puțin stângace, de a le combina astfel încât să se evite conflictele, încercând să demonstreze că cele două teorii se află doar într-un dezacord aparent și propunând diferite argumente pentru soluționarea acestei dispute. Metoda adoptată de cei mai mulți gânditori a fost confruntarea celor două teorii, reținerea părților bune ale acestora și eliminarea părților slabe. În acest demers, criticile formulate deja de alți autori anteriori au fost benefice, ambele părți dispunând de argumente care demonstrează atrocitatea consecințelor teoriei rivale. Teoriile
Filosofia sistemelor normative: dreptul şi morala by Raluca Mureşan [Corola-publishinghouse/Science/1443_a_2685]