17,249 matches
-
nici nu se impune prin forță. Le seduce prin prestigiul său, ca un adevărat hipnotizator. 5) Propaganda (sau comunicarea) are o bază irațională credințele colective, și un instrument sugestia, de aproape sau de la distanță. Majoritatea acțiunilor noastre derivă din credințe. Inteligența critică, lipsa de convingere și de pasiune sînt două obstacole în calea acțiunii. Sugestia le poate surmonta; tocmai de aceea propaganda care se adresează maselor trebuie să utilizeze un limbaj alegoric, activ și bogat în imagini, cu formule simple și
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
ca la comandă" exercită o presiune exorbitantă, căreia nu i se poate rezista. Infinit mai numeroși decît cei vii, spune Le Bon, morții sînt și infinit mai puternici. Ei stăpînesc imensa împărăție a inconștientului, acest regat invizibil care controlează manifestările inteligenței și ale caracterului... Generațiile atinse nu ne impun doar constituția lor fizică, ci ne impun și gîndurile lor. Morții sînt singurii stăpîni necontestați ai celor vii"155. Ei sînt și cimentul limbajului celor vii. Așadar, ei sînt cei evocați prin
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
toți. Autorii intrigilor savante au fost măturați de mașina simplă pe care ei înșiși o puseseră în funcțiune. Iar cazul lui Hitler nu este deloc singular în istoria recentă. A doua calitate a conducătorului se manifestă în superioritatea curajului asupra inteligenței. Dar cum s-ar putea defini aceste perechi de termeni, cum ar fi sănătate și nebunie, forță și slăbiciune, care se explică unul prin celălalt? Să ne menținem așadar în zona simțului comun, a obscurităților confortabile ale semnificațiilor moștenite pe
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
de a antrena oamenii, de a se așeza în fruntea lor. Or, tocmai curajul e calitatea care transformă o posibilitate în realitate, un raționament în acțiune. În lucrurile importante, la momentele decisive, curajul caracterul, așadar are cîștig de cauză asupra inteligenței, avînd ultimul cuvînt. El face din consilier, conducător e cazul lui Pompidou, din general împărat, și avem exemplul lui Napoleon, din primul dintre semeni, stăpîn al semenilor: Stalin. Această calitate dovedește o bună stăpînire a voinței, după cum subliniază și Goethe
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
să îngenunchieze pentru a săruta pămîntul lagărului de concentrare, asemenea cancelarului Brandt, sau să proclame, ca președintele Kennedy, "Eu sînt berlinez". Problema curajului este întotdeauna în centrul guvernării, acolo unde forțele aliate sînt nesigure iar cele ostile, virulente. În comparație cu curajul, inteligența pare mai curînd un handicap decît un atu: "Conducătorul, observă Le Bon, poate fi uneori inteligent și instruit. Dar în general acestea mai mult îl încurcă decît îl ajută. Demonstrînd complexitatea lucrurilor, permițînd explicarea și înțelegerea lor, inteligența favorizează indulgența
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
În comparație cu curajul, inteligența pare mai curînd un handicap decît un atu: "Conducătorul, observă Le Bon, poate fi uneori inteligent și instruit. Dar în general acestea mai mult îl încurcă decît îl ajută. Demonstrînd complexitatea lucrurilor, permițînd explicarea și înțelegerea lor, inteligența favorizează indulgența și afectează puternic intensitatea și violența convingerilor necesare apostolilor. Marii conducători ai tuturor veacurilor, mai ales cei ai revoluțiilor, au fost extrem de limitați, dar au exercitat o mare acțiune"197. Avem de-a face cu o teză constantă
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
ai tuturor veacurilor, mai ales cei ai revoluțiilor, au fost extrem de limitați, dar au exercitat o mare acțiune"197. Avem de-a face cu o teză constantă: nu avem niciodată suficient caracter, care înseamnă forță, dar putem avea prea multă inteligență, care înseamnă slăbiciune, anemiere a curajului și risipire a orbirii atît de necesare acțiunii. Dictonul popular afirmă: "A înțelege totul, înseamnă a ierta totul". Regăsim ideea în Poezie și adevăr de Goethe: "Ei nu sînt întotdeauna superiori prin inteligența ori
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
multă inteligență, care înseamnă slăbiciune, anemiere a curajului și risipire a orbirii atît de necesare acțiunii. Dictonul popular afirmă: "A înțelege totul, înseamnă a ierta totul". Regăsim ideea în Poezie și adevăr de Goethe: "Ei nu sînt întotdeauna superiori prin inteligența ori talentul lor (anume stăpînii mulțimilor, n.n.); arareori se pot recomanda prin bunătate sau blîndețe; emană în schimb o forță prea puțin obișnuită și exercită o putere incredibilă asupra tuturor ființelor și chiar elementelor; și cine oare ar putea spune
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
ai vremurilor noastre: Stalin și Hitler. În comparație cu alți îndrumători ai partidului comunist rus, cu mari oratori de talia lui Zinoviev și Troțki, cu teoreticieni sclipitori, cum a fost un Bukharin, Stalin ar putea fi considerat o personalitate ștearsă și o inteligență mediocră. Avea doar cîteva rudimente de cunoștințe istorice, literare și marxiste. Scrierile lui erau prea puțin originale și teribil de indigeste, relevînd îngustimea sa de spirit; în plus, îi lipsea cu desăvîrșire darul polemicii. Într-o mișcare obișnuită cu cele
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
chiar și cuvîntul paranoia"199. Hrușciov face caz de același diagnostic în faimosul său raport despre cultul personalității. El îl confirmă, și nu fără temei probabil, de vreme ce a fost unul dintre cei mai apropiați colaboratori ai lui Stalin. Numai că inteligența sclipitoare și vastitatea cunoștințelor au constituit un handicap, e adevărat, dar nu pentru Stalin, care nu le avea, ci pentru Troțki, care era binecuvîntat din aceste puncte de vedere; de aceea a și ezitat în momente cruciale, pierzîndu-se în compromisuri
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
într-o credință? Dar e un mare atu, și e tocmai atuul conducătorului, acela de a concilia ambiția cu credința. Un alt apanaj al conducătorului este de a avea, mai mult decît majoritatea, curajul care mobilizează oamenii, deși în dauna inteligenței care, s-a văzut, dezarmează voințele. Fără curaj nu s-a întîmplat niciodată nimic cu adevărat grandios. Fără el nici un gînd nu a devenit realitate, nici un om nu a stîrnit admirația. În realitate, acest portret se nuanțează: nu întîlnim, în cadrul
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
nu recunoaște decît un singur individ, supunîndu-se personalității lui fermecate, un Robespierre, un Napoleon ori un Mahomed. Ce o atrage către el? Care este diferența specifică ce separă conducătorul de omul obișnuit? În mod cert nu darurile oratorice, forța fizică, inteligența, frumusețea sau tinerețea. Mulți conducători sînt cu totul lipsiți de aceste calități. Da, ei domină și fascinează în ciuda unui fizic disgrațios, a unui discurs jalnic, a unei inteligențe mediocre. Trebuie să existe un semn al aleșilor, un stigmat aparte care
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
conducătorul de omul obișnuit? În mod cert nu darurile oratorice, forța fizică, inteligența, frumusețea sau tinerețea. Mulți conducători sînt cu totul lipsiți de aceste calități. Da, ei domină și fascinează în ciuda unui fizic disgrațios, a unui discurs jalnic, a unei inteligențe mediocre. Trebuie să existe un semn al aleșilor, un stigmat aparte care să facă dintr-un om banal, un stăpîn al mulțimilor. Elementul care depășește în strălucire credința și curajul, trăsătura indefinibilă, dar eficientă, se numește prestigiu. Cum l-am
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
ridică o dificultate majoră. După psihologii mulțimilor, ele ar fi incapabile de creativitate intelectuală, de inițiativă istorică, și niciodată nu se așează în fruntea revoluțiilor în arte, științe sau politică. Și cum ar putea să o facă de vreme ce, o dată reunite, inteligența indivizilor care le alcătuiesc scade iar simțul realității se estompează?! Totuși, dacă privim instituțiile, armatele, întreprinderile și așa mai departe, observăm că ele progresează. Au fost inventate arte, științe, tehnici. Au fost concepute noi mijloace de producție, au fost descoperite
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
schimbărilor, invențiilor, a tuturor formelor sociale care fac istoria. Sugestionați, majoritatea indivizilor îi copie și îi urmează. Ei sînt subjugați, așa cum subjugați sînt și copiii de către tată, ucenicii de către maestru și artiștii de duzină de către un artist de geniu. În măsura în care inteligențele și descoperirile acestor personalități de vîrf progresează unele în raport cu celelalte, prin urmare sînt superioare celor ale trecutului, mulțimile care le imită progresează și ele și se ridică deasupra mulțimilor trecutului. Iată cîteva exemple: elevul zilelor noastre rezolvă o problemă care
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
nimic, nu inventează nimic, nu diferențiază nimic, ea nu face decît să coordoneze și să propună invenții"245. De aici provine și avantajul pe care îl prezintă înlocuirea maselor spontane cu masele organizate, transformare întotdeauna însoțită de un progres al inteligenței generale. În fond, după cum prea bine se știe, mulțimile spontane, amorfe, diminuează facultățile de raționament ale indivizilor pînă la cel mai coborît nivel. Or, cele organizate, în care o anumită disciplină domnește, obligă inferiorul să imite superiorul. Ele augmentează așadar
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
un anumit nivel aceste facultăți, nivel ce poate fi chiar mai înalt decît acela al mediei indivizilor. Dar de ce? Răspunsul e simplu: pentru că toți membrii unei mulțimi artificiale imită și trebuie să imite șeful care a creat-o. Rezultă că inteligența lui devine și a lor. "S-a remarcat pe bună dreptate, scrie Tarde făcînd aluzie la Le Bon și la discursul lui despre mulțimi, că în general ele sînt inferioare în inteligență și moralitate mediei membrilor lor. Aici compusul social
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
imite șeful care a creat-o. Rezultă că inteligența lui devine și a lor. "S-a remarcat pe bună dreptate, scrie Tarde făcînd aluzie la Le Bon și la discursul lui despre mulțimi, că în general ele sînt inferioare în inteligență și moralitate mediei membrilor lor. Aici compusul social nu este numai neasemănător elmentelor sale, cum se întîmplă de obicei, el fiind mai curînd produsul combinației, nu suma acestora din urmă; ci de obicei are o valoare mult mai mică decît
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
ca, sub geniul unui mare organizator, compusul să fie superior elementelor sale actuale"246. La fel cum orice logician, învățînd regulile lui Aristotel, poate raționa asemenea marelui filosof, și orice membru al unui partid, orice ofițer al unei armate dobîndește inteligența politică ori militară a conducătorului care a întemeiat partidul, care a ridicat armata, fie el Lenin sau Napoleon. Altfel spus, totul se întîmplă ca și cum indivizii, după ce au regresat, după ce și-au pierdut propriile facultăți intelectuale în mulțimile naturale, o dată ce sînt
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
comunist etc. De aceea Universitatea, Biserica și partidul vor avea întotdeauna dreptate. Ca să rezumăm: ceea ce distinge mulțimile este prezența sau absența unei organizări. Unele, cele naturale, se supun legilor mecanice; celelalte, artificiale, se conformează legilor imitației sociale. Primele scad nivelul inteligenței individuale; celelalte, îl ridică la nivelul unei inteligențe sociale pe care conducătorul o împărtășește cu toți. Extraordinara superioritate a mulțimilor artificiale, a corporațiilor așadar, vine din aceea că ele sînt întruparea și lucrarea unui om superior, ieșit din comun. Ele
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
vor avea întotdeauna dreptate. Ca să rezumăm: ceea ce distinge mulțimile este prezența sau absența unei organizări. Unele, cele naturale, se supun legilor mecanice; celelalte, artificiale, se conformează legilor imitației sociale. Primele scad nivelul inteligenței individuale; celelalte, îl ridică la nivelul unei inteligențe sociale pe care conducătorul o împărtășește cu toți. Extraordinara superioritate a mulțimilor artificiale, a corporațiilor așadar, vine din aceea că ele sînt întruparea și lucrarea unui om superior, ieșit din comun. Ele reproduc în sute de mii sau milioane de
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
neglijat în acest inventar: nici problema timpului afectat conversației, nici diferențele de la o clasă la alta, nici sporovăiala femeilor și așa mai departe. Toate explicațiile sînt susținute în profunzime de două laitmotive. Pe de o parte, conversațiile îmbogățesc limbajul și inteligența unei societăți. Pe de altă parte, ele sînt antidotul puterii absolute. Există o strînsă legătură, apreciază Tarde, între funcționarea conversațiilor și schimbările de opinie, de care depind vicisitudinile puterii. Acolo unde opinia se schimbă prea puțin, greoi, rămînînd aproape imuabilă
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
mijloacelor de comunicare răspund întru totul previziunilor sale. Mai rămîne să vedem și de ce. II Organizarea transformă mulțimile naturale în mulțimi artificiale. Mijloacele de comunicare fac din ele mai multe tipuri de public. Diferențele sînt ușor de sesizat. Organizarea augmentează inteligența indivizilor cufundați în masă. Mijloacele de comunicare o diminuează, determinîndu-i să se dizolve în masă fără a-și părăsi căminul. Semnificația acestui fapt e cît se poate de limpede: indiferent dacă sîntem dispersați sau concentrați, reuniți pe un stadion, adunați
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
grupurile secundare mult mai vaste, cărora le aparținem orbește, fără a ne vedea între noi, vocile nu pot fi decît numărate, nicidecum cîntărite. În ciuda voinței sale, presa a contribuit la crearea puterii numărului și la împuținarea celei a caracterului, a inteligenței chiar"305. În cursul acestei evoluții ce duce la victoria numărului, cărțile și ziarele au înlăturat barierele spațiale, temporale și de apartenență la o anume clasă socială. Scriitorii și ziariștii, acționînd ca niște moderne pompe care aspiră și ridică apa
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]
-
cei din urmă uită cu totul de acea libertate în fața constrîngerilor sociale, de indiferență senină în fața judecăților celor vii, pe care spiritele înalte le dobîndesc în proximitatea morții. Mereu, la toate vîrstele se realizează un fel de echilibru între puterile inteligenței și forța morală de a rezista presiunilor societății. Cu cochetăria bătrînilor care se știu egalii celor mai tineri decît ei, Freud se plîngea de îngroșarea arterelor sale științifice. Dar înainte de toate, vîrsta i-a furnizat o eliberare. El a repetat
Epoca maselor: tratat istoric asupra psihologiei maselor by Serge Moscovici [Corola-publishinghouse/Science/1426_a_2668]