2,751 matches
-
întregii nobilimi. De aceea șleahta se va situa permanent în opoziție cu marea nobilime bene natus. Regele Ioan Albert (1492-1501) va considera, ca și predecesorul său de altfel, că alianța cu șleahta este indispensabilă pentru a se apăra contra marii nobilimi. Acțiunea sa va urmări, de aceea, realizarea dezechilibrului dintre stările reprezentate în Seim, contând pe interesele divergente care se manifestau în viața socială și politică. Regele a acordat favoruri, privilegii și noi prerogative șleahtei în Seimul din anii 1493 și
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
favoruri, privilegii și noi prerogative șleahtei în Seimul din anii 1493 și 1496. Adunarea stărilor de la Piotrkow, din 1496, a acceptat regula puterilor absolute pentru mandatari, hotărând să interzică accesul burgheziei la înaltele demnități ecleziastice, pe care și le rezervase nobilimea poloneză 444. Urcarea pe tron a regelui Alexandru I (1501-1506) a avut loc în condițiile unor intense lupte interne. Dacă alegerea lui Ioan Albert poate fi considerată liniștită, cea a lui Alexandru I reprezintă primul modus eligendi regis 445. Deputații
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
Alexandru I reprezintă primul modus eligendi regis 445. Deputații s-au prezentat cu puteri depline, impunând alegerea cu unanimitate. Profitând de slaba autoritate a regelui și de îndelungata lui absență (era Mare duce al Lituaniei, unde stătea mult timp), marea nobilime a impus Privilegiile de la Mielnik, prin care guvernarea trecea în mâinile Senatului, iar funcționarii erau responsabili doar în fața Tribunalului acestuia. Alexandru I trecea sub tutela stărilor. Marea nobilime încerca să monopolizeze întreaga putere executivă și să aducă șleahta sub ordinele
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
lui absență (era Mare duce al Lituaniei, unde stătea mult timp), marea nobilime a impus Privilegiile de la Mielnik, prin care guvernarea trecea în mâinile Senatului, iar funcționarii erau responsabili doar în fața Tribunalului acestuia. Alexandru I trecea sub tutela stărilor. Marea nobilime încerca să monopolizeze întreaga putere executivă și să aducă șleahta sub ordinele sale. Cele mai importante probleme au fost hotărâte în Dieta de la Radom (1505), în special adoptarea Constituției Nihil Novi. Aceasta statua că în viitor niciodată nu se va
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
țării. În secolul al XVI-lea noi "cuceriri" ale șleahtei vor îngrădi puterea regală 447. În scopul restabilirii autorității monarhice, începând de la Sigismund cel Bătrân (1506-1548) lupta dusă de regalitate contra șleahtnicilor se va sprijini tot mai mult pe marea nobilime. Cu toate acestea, opoziția stărilor, manifestată puternic și sub diferite forme, va adopta frecvent modelul rezistenței colective a unor provincii întregi: în anul 1506 Marea Polonie se abținea în totalitate de la participarea în Dieta de la Lublin 448, fără a lua
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
a doua oară la înțelegere din partea stărilor. Dar cele două adunări au adoptat separat legea, după care apărarea țării va fi asumată pe rând de fiecare din cele cinci provincii, cu precizarea că hotărârea lor nu poate obliga pe celelalte. Nobilimea din Cracovia, prima care a primit sarcina apărării, s-a reunit în Dietină la Proszowicze protestând împotriva hotărârii celor două adunări. Se crea în acest fel un precedent periculos în problema apărării regatului. Principiul unanimității, astfel cum fusese consacrat la
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
Dietelor și Dietinelor, de a căror activitate și voință depindea soarta regatului. De aceea el a declarat încă de la începutul domniei "război" Dietinelor și mandatului imperativ. Aproape fiecare volum din Acta Tomiciana începe cu scrisori de convocare prin care cere nobilimii să trimită deputați cu puteri depline (facultas plena) și nelimitate (non limitata)450. De altfel, pentru bunul mers al deliberărilor Dietei procedase la fel și regele Alexandru I. Pentru a cunoaște starea de spirit a Dietinelor, Sigismund cel Bătrân recomanda
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
pentru bunul mers al deliberărilor Dietei procedase la fel și regele Alexandru I. Pentru a cunoaște starea de spirit a Dietinelor, Sigismund cel Bătrân recomanda senatorilor să participe și să conducă aceste adunări. Regele se plângea de libertatea absolută a nobilimii și, în acest fel, de limitarea puterii monarhice. Pe măsură ce creștea nesupunerea magnaților, Sigismund va încerca să atragă de partea sa șleahta, făcând apel la aceștia să trimită "deputați serioși". Perioada domniei lui Sigismund al II-lea August (1548-1572) va fi
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
cel de-al doilea modus eligendi regis 456. Dieta de la Varșovia a ales rege pe Henric de Valois (1573-1574), fratele regelui Franței, cu condiția respectării "Constituțiilor electorale". Cunoscute sub denumirea Articolele lui Henric (pacta conventa)457, documente caracteristice ale puterii nobilimii, ele semnifică, evident, capitularea regelui cu prilejul încoronării. Articolele lui Henric au definitivat principiile sistemului politic al Poloniei și Lituaniei. Formula de jurământ a regelui elibera supușii de credința datorată, dacă "după părerea lor" monarhul devenea infidel jurământului prestat la
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
și Lituaniei. Formula de jurământ a regelui elibera supușii de credința datorată, dacă "după părerea lor" monarhul devenea infidel jurământului prestat la alegere și putea fi depus. Regele renunța la ereditatea tronului, recunoștea principiul liberei alegeri (libera electio) și privilegiile nobilimii, admițând totodată un Consiliu de șase seniori pentru a supraveghea permanent actele sale de politică externă. Suveranul nu putea declara război sau încheia pacea, nici crește impozitele fără acordul unanim al stărilor reunite în Dietă. Era în aceeași măsură obligat
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
mai mult decât un "președinte al republicii regatului Poloniei"461, Ștefan Báthory a reușit o politică de echilibrare a raporturilor cu Adunările reprezentative ale stărilor privilegiate: a refuzat șleahtei dreptul de alegere a funcționarilor în Dietine și a supus marea nobilime. Una din formele de întărire a puterii regale a fost crearea Tribunalului de apel (1578). 5.3. Liberum veto462 În timpul domniei lui Sigismund al III-lea Wasa (1587-1632) șleahta va reveni în forță, recuperându-și privilegiile și vechea poziție în
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
de veto, raporturile monarhiei cu stările au atins punctul critic. Prin intermediul șleahtei acest "simbol" părea a deveni etern. Deja prin Pactul de la Kosice (1374) șleahta poloneză a fost scutită de prestațiile personale și de impozitele extraordinare. De atunci, pentru această nobilime s-a născut dreptul de a se impune: Privilegiul de la Cracovia (1433) îi garanta libertatea personală, celebrul Statut de la Nieszawa (1454) și cele de la Piotrkow (1496) și Radom (1505) îi conferă inviolabilitatea proprietății funciare, putere legislativă în Dietă cu participarea
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
1205-1235). Monarhia a ieșit slăbită din aceste lupte. Dacă la începutul secolului al XIII-lea puterea regală manifesta semne slabe ale dezorganizării, la sfârșitul acestuia declinul va fi pronunțat, suveranul nemaifiind decât un primus inter pares 472. Acțiunea protestatară a nobilimii regatului maghiar s-a amplificat în timpul domniei lui Andrei al II-lea. Ea a dezvăluit criza de autoritate a monarhului, silit să acorde sub presiunea propriilor servientes regis Bula de Aur (1222)473. Supus ulterior unei acțiuni manevrate de Biserică
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
să acorde sub presiunea propriilor servientes regis Bula de Aur (1222)473. Supus ulterior unei acțiuni manevrate de Biserică, regele a confirmat și extins în anul 1231 Bula de Aur474. În Ungaria se instaura un regim senioral-provincial și hegemonia marii nobilimi. Marcând o etapă decisivă în constituirea stărilor, Bula fixa și dreptul nobilimii de a se opune regelui care și-ar fi încălcat angajamentele (ius resistendi et contradicendi). Acest drept a rămas în vigoare până în 1687, ca un drept special al
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
Supus ulterior unei acțiuni manevrate de Biserică, regele a confirmat și extins în anul 1231 Bula de Aur474. În Ungaria se instaura un regim senioral-provincial și hegemonia marii nobilimi. Marcând o etapă decisivă în constituirea stărilor, Bula fixa și dreptul nobilimii de a se opune regelui care și-ar fi încălcat angajamentele (ius resistendi et contradicendi). Acest drept a rămas în vigoare până în 1687, ca un drept special al natio Hungarica 475. Deși a sperat că prin fundamentarea, în acest fel
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
se opune regelui care și-ar fi încălcat angajamentele (ius resistendi et contradicendi). Acest drept a rămas în vigoare până în 1687, ca un drept special al natio Hungarica 475. Deși a sperat că prin fundamentarea, în acest fel, a privilegiilor nobilimii și asociind ordinele la rezolvarea problemelor regatului prin convocarea lor anuală a descoperit formula de reorganizare a propriei puteri, suveranul s-a înșelat. Este eroarea codificării dreptului la rezistență în Ungaria, cunoscută de altfel și în alte țări europene, anume
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
și a guvernat-o cu puteri depline, deschizând seria războaielor "dintre tată și fiu" pentru putere (1228-1233). Ajuns ulterior rege al Ungariei, Bela al IV-lea (1235-1270) a eșuat în încercarea de a restabili formula anacronică a raporturilor monarhiei cu nobilimea. Solidaritatea stărilor privilegiate, care au adoptat formula rezistenței colective pentru a contrabalansa puterea monarhică, a accelerat criza ce cuprinsese regatul și sistemul instituțional 476. Acesteia i se adăuga, chiar cu note mai grave decât propriile raporturi pe care el le-
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
în numele tatălui său ci ca un deplin suveran 477. El exercita puterea în stat și vorbea de teritoriul său ca despre o țară separată. Pentru a scăpa de tutela regelui și a-și crea organizarea proprie, un regnum Transilvaniae 478, nobilimea voievodatului s-a asociat acțiunilor tânărului rege. Distanțarea de curtea regală va fi impusă prin forță, într-un război care a durat, cu intermitențe, 12 ani (1257-1269). Pacea din 23 martie 1266 s-a încheiat de pe poziții de egalitate, ca
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
puterii un caracter dualist. Procesul decăderii puterii regale a fost însoțit de creșterea celei nobiliare, fiind și urmare a transformării comitatelor regale în comitate nobiliare (nemesi megye)481. Stările vor condiționa "sfatul și ajutorul" de extinderea privilegiilor. Paralel cu formarea nobilimii, denumirea "baron" va indica doar categoria cea mai puternică și mai puțin numeroasă a marilor privilegiați. În sens restrâns, va desemna persoanele care exercitau o înaltă funcție în stat (barones regni), iar în sens larg, marii seniori. Biserica dispunea de
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
nu se pot face însă afirmații asemănătoare: evoluția urbană în Ungaria, caracterul "german" al orașelor, nu au oferit condiții de reprezentare în Diete decât în secolul al XV-lea și fără o frecvență respectată. Bula de Aur consfințea privilegiile marii nobilimi: toate proprietățile se întăreau cu titlul ereditar; scutirea de obligații, mai puțin serviciul militar; excluderea posibilității de a fi condamnați la pedeapsa capitală și confiscarea averii fără o judecată legală etc. Garanții asemănătoare se acordau micii nobilimi și clerului. Dacă
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
consfințea privilegiile marii nobilimi: toate proprietățile se întăreau cu titlul ereditar; scutirea de obligații, mai puțin serviciul militar; excluderea posibilității de a fi condamnați la pedeapsa capitală și confiscarea averii fără o judecată legală etc. Garanții asemănătoare se acordau micii nobilimi și clerului. Dacă regele viola Constituția, arhiepiscopul de Gron trebuia să-i amintească legea și, dacă refuza să i se supună, îl putea excomunica 482. Sfârșitul domniei regelui Ladislau al IV-lea Cumanul (1270-1290) și domnia lui Andrei al III
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
trebuia să-i amintească legea și, dacă refuza să i se supună, îl putea excomunica 482. Sfârșitul domniei regelui Ladislau al IV-lea Cumanul (1270-1290) și domnia lui Andrei al III-lea (1290-1301) delimitează începutul unei alte etape. Asigurând privilegiile nobilimii și consfințind dreptul de rezistență (ius resistendi) al nobilimii contra regelui, Bula de Aur constituie expresia luptei monarhiei cu stările. Caracterul dualist al puterii se va manifesta prin alternarea perioadelor de predominare a stărilor cu cele de consolidare a puterii
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
i se supună, îl putea excomunica 482. Sfârșitul domniei regelui Ladislau al IV-lea Cumanul (1270-1290) și domnia lui Andrei al III-lea (1290-1301) delimitează începutul unei alte etape. Asigurând privilegiile nobilimii și consfințind dreptul de rezistență (ius resistendi) al nobilimii contra regelui, Bula de Aur constituie expresia luptei monarhiei cu stările. Caracterul dualist al puterii se va manifesta prin alternarea perioadelor de predominare a stărilor cu cele de consolidare a puterii monarhice, ceea ce a ușurat procesul de centralizare instituțională, și
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
dejucată de invazia mongolă din 1241. De fapt, stările privilegiate au ales permanent, pentru limitarea puterii regale, momente profitabile propriilor interese. Războaiele se circumscriu acestora. Astfel regelui Andrei al II-lea, care reușise într-o primă etapă să înfrângă opoziția nobilimii, i s-a impus la scurt timp după revenirea din cruciadă (1217) Bula de Aur. Bela al IV-lea a fost nevoit să acorde noi concesii nobilimii după invazia mongolă: dreptul de a ridica cetăți pe domeniile lor și întreținerea
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]
-
Andrei al II-lea, care reușise într-o primă etapă să înfrângă opoziția nobilimii, i s-a impus la scurt timp după revenirea din cruciadă (1217) Bula de Aur. Bela al IV-lea a fost nevoit să acorde noi concesii nobilimii după invazia mongolă: dreptul de a ridica cetăți pe domeniile lor și întreținerea unei armate permanente. Acaparând dreptul de alegere a monarhului și cel de legiferare, tutelând regele, stările și-au accentuat supremația. În timpul domniei lui Ladislau al IV-lea
Europa monarhiei stărilor by Gheorghe Bichicean [Corola-publishinghouse/Science/1436_a_2678]