18,324 matches
-
înlocuire a unui model lingvistic, a unei posibilități de expresie, este un act exclusiv mental și, prin urmare, nu poate avea decît determinări finaliste"196. În acest mod, inovația, momentul inițial al schimbării, care poate produce sau nu o schimbare lingvistică (uneori rămînînd numai la stadiul de simplă deviere într-o folosire singulară întîmplătoare), are alt statut decît adoptarea și, s-ar putea spune, este de altă natură, fiindcă nu mai poate avea determinări de aceeași natură. Despre două faze în
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
rămînînd numai la stadiul de simplă deviere într-o folosire singulară întîmplătoare), are alt statut decît adoptarea și, s-ar putea spune, este de altă natură, fiindcă nu mai poate avea determinări de aceeași natură. Despre două faze în schimbarea lingvistică vorbea și Karl V o s s l e r, pentru care inovația individuală reprezintă progresul absolut în limbă, iar răspîndirea inovației, dezvoltarea, reprezintă progresul ei relativ. La Coșeriu însă197, tocmai răspîndirea inovației are importanță pentru limbă, în alte condiții
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
care determină deprinderile articulatorii (aspectul ideal), un alt aspect (cel material) alăturîndu-i-se sau substituindu-l în cele mai multe dintre cazuri. Ceea ce produce, după Coșeriu, majoritatea inovațiilor, care reprezintă abateri de la norma și de la sistemul limbii, este, în primul rînd, slăbirea științei lingvistice, care are loc (mai ales) în epocile de decădere culturală, cînd se produce, prin slăbirea generală a acestei științe, o modificare mai rapidă a limbii, fiindcă inovațiile copleșesc normalitatea în folosirea limbii 202. Dar, dacă decăderea culturală produce decăderea limbii
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
normalitatea în folosirea limbii 202. Dar, dacă decăderea culturală produce decăderea limbii (adică slăbirea cunoașterii și respectării normei limbii), atunci între ele există o legătură cauzală rezultată dintr-o determinare exterioară, indiferent cît de apropiate sînt concepute cultura și știința lingvistică ce fundamentează competența lingvistică. Treapta esențială a schimbării lingvistice, reprezentată de adoptarea inovației prin generalizare intensivă și extensivă, nu mai poate avea însă, după Coșeriu, motivații precum deprinderile de articulare sau conștiința fonologică. Inovația cu asemenea motivații este, potrivit opiniei
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
202. Dar, dacă decăderea culturală produce decăderea limbii (adică slăbirea cunoașterii și respectării normei limbii), atunci între ele există o legătură cauzală rezultată dintr-o determinare exterioară, indiferent cît de apropiate sînt concepute cultura și știința lingvistică ce fundamentează competența lingvistică. Treapta esențială a schimbării lingvistice, reprezentată de adoptarea inovației prin generalizare intensivă și extensivă, nu mai poate avea însă, după Coșeriu, motivații precum deprinderile de articulare sau conștiința fonologică. Inovația cu asemenea motivații este, potrivit opiniei sale, un simplu accident
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
produce decăderea limbii (adică slăbirea cunoașterii și respectării normei limbii), atunci între ele există o legătură cauzală rezultată dintr-o determinare exterioară, indiferent cît de apropiate sînt concepute cultura și știința lingvistică ce fundamentează competența lingvistică. Treapta esențială a schimbării lingvistice, reprezentată de adoptarea inovației prin generalizare intensivă și extensivă, nu mai poate avea însă, după Coșeriu, motivații precum deprinderile de articulare sau conștiința fonologică. Inovația cu asemenea motivații este, potrivit opiniei sale, un simplu accident, în vreme ce schimbarea lingvistică propriu-zisă ține
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a schimbării lingvistice, reprezentată de adoptarea inovației prin generalizare intensivă și extensivă, nu mai poate avea însă, după Coșeriu, motivații precum deprinderile de articulare sau conștiința fonologică. Inovația cu asemenea motivații este, potrivit opiniei sale, un simplu accident, în vreme ce schimbarea lingvistică propriu-zisă ține de esența limbii și nu începe cu această manifestare individuală (de la nivelul vorbirii), care poate rămîne fără nici un efect la nivelul limbii (al normei și al sistemului) dacă acceptarea interindividuală a fenomenului lingvistic nou nu dă inovației statut
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
un simplu accident, în vreme ce schimbarea lingvistică propriu-zisă ține de esența limbii și nu începe cu această manifestare individuală (de la nivelul vorbirii), care poate rămîne fără nici un efect la nivelul limbii (al normei și al sistemului) dacă acceptarea interindividuală a fenomenului lingvistic nou nu dă inovației statut de schimbare efectivă. De aici ar decurge faptul că, în epocile-salt, adoptările se fac mai repede și în număr mai mare, lucru greu de explicat numai prin factori mentali, într-o epocă de decădere culturală
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
pot întruni numai pe terenul limbii literare, pe care însă Coșeriu nu o consideră ca avînd un statut distinct de cel al limbii populare, iar afirmațiile sale vizează numai aspectul popular, care era, prin tradiție, în atenția specialiștilor. În legătură cu schimbarea lingvistică, Eugen Coșeriu precizează că nu se poate admite explicația cauzală de tip naturalist (și, în general, crede el, cauzalitatea de acest tip nu trebuie adusă în discuție în cercetarea limbii), fiindcă în domeniul cultural procesele sînt realizate prin actele intenționale
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
în manieră aristotelică, cu manifestări și conținuturi diferențiate (cauză eficientă, cauză materială, cauză formală și cauză finală), și, în acest caz, finalitatea ar ține, desigur, de cauza finală. Se exclud însă prin aceasta oricare alte posibilități de a explica schimbarea lingvistică altfel decît prin fenomenele de tip mentalist și se evită permanent orice insinuări ale cauzelor materiale, care ar presupune căutarea bazei unui fenomen nou în altul care a existat anterior. În cazul domeniilor culturale, subliniază Coșeriu, acolo unde creativitatea apare
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
se ivesc și se impun fapte noi, iar nu cum sînt înlocuite cele vechi 206. În limbă însă, mai ales atunci cînd se produce o schimbare a limbii și se trece de la o limbă la alta sau de la un tip lingvistic la altul, trebuie avută în vedere și producerea unor înlocuiri. Astfel, dacă latina avea un sistem cazual bine reprezentat de desinențe, avea deseori și posibilități de a exprima valori precum cele de genitiv sau de dativ cu ajutorul prepozițiilor și cu
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
pentru ca, apoi, să rămînă suficientă numai cea pronominală. Din nou se poate constata imposibilitatea de a se evita o perspectivă a trecerii de la ceva vechi la ceva nou. Din aceste motive, dacă este necesară o evaluare a faptului dacă schimbarea lingvistică se produce sau nu prin impulsul unor cauze, s-ar putea lua în atenție încercările de a realiza unele detalieri din perspectiva logicii în acest domeniu. Din perspectiva logicii operaționale (deosebite de logica clasică), Petre B o t e z
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
identificarea mai multor specii de condiționări: 1) condiția necesară (în sens restrîns), 2) condiția suficientă (cauza obișnuită, multiplă), 3) condiția suficientă și necesară (cauza exclusivă, unică)207. Prin raportarea la aceste nivele, s-ar putea admite drept condiții ale schimbării lingvistice toți factorii care produc inovația și adoptarea, fiecare element favorizator al schimbării reprezentînd unul dintre tipurile de condiții. Astfel, inovația ar fi explicată de cele mai multe ori prin condiția necesară, care favorizează producerea fenomenelor întîmplătoare, fără a exclude în cele mai multe cazuri
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de tipar ține însă de condiții sau de cauze care pot să aibă sau nu relație directă cu cele care l-au produs. Problema distincției între condiții și cauze și a determinării în fiecare situație a factorilor generatori ai schimbării lingvistice a stat în atenția lingviștilor de mai bine de un secol și, dacă încă pînă acum ea nu este pe deplin rezolvată, este un aspect ce ține de teoria lingvistică și de filozofia limbii. Elementul principal care poate aduce progres
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a determinării în fiecare situație a factorilor generatori ai schimbării lingvistice a stat în atenția lingviștilor de mai bine de un secol și, dacă încă pînă acum ea nu este pe deplin rezolvată, este un aspect ce ține de teoria lingvistică și de filozofia limbii. Elementul principal care poate aduce progres în acest caz este admiterea existenței unor diferențe de origine, de funcționare și de evoluție între limba populară și limba literară, fapt care ar permite observarea că, pe terenul limbii
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
limba populară și limba literară, fapt care ar permite observarea că, pe terenul limbii populare, acționează în mod deosebit factori întîmplători, inconștienți și comunitari, în vreme ce, pe terenul limbii literare, prevalează factorii volitivi, teleologici, motivați conșient și individuali. Ca atare, schimbarea lingvistică poate fi înțeleasă ca manifestîndu-se în parte diferit la cele două niveluri ale limbii, la nivel popular avînd aplicabilitate teoria dezvoltată de Alexandru Philippide și G. Ivănescu, iar la nivel literar doctrina promovată de Eugen Coșeriu. Există, fără îndoială, și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
fără îndoială, și elemente care unesc cele două direcții de gîndire sau elemente care le fac aplicabile în explicarea schimbărilor de la ambele niveluri ale limbii, dar, ca ches-tiune de principiu, trebuie pornit prin disocierea aspectelor pe care le vizează. Legea lingvistică Legea este un raport relativ stabil între laturile sau între stadiile unei realități, aflarea legilor, adică a normelor după care se produc fenomenele, fiind obiectivul oricărei științe. Conceptul de "lege" a fost introdus în lingvistică de neogramatici, aceștia denumind legi
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
lege", pe care nu l-a mai apropiat, ca neogramaticii, de legea naturală, atribuindu-i un conținut adecvat domeniului lingvisticii. De obicei, se au însă și acum în vedere tot legile fonetice, rareori aplicîndu-se denumirea lege altor tipuri de regularități lingvistice decît cele fonetice. Dar, chiar în domeniul foneticii, s-a constatat că legile nu pot explica toate fenomenele care au loc în istoria limbilor, unele schimbări fonetice fiind accidentale și nesistematice. Luînd în discuție legea lingvistică, Ferdinand de S a
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
altor tipuri de regularități lingvistice decît cele fonetice. Dar, chiar în domeniul foneticii, s-a constatat că legile nu pot explica toate fenomenele care au loc în istoria limbilor, unele schimbări fonetice fiind accidentale și nesistematice. Luînd în discuție legea lingvistică, Ferdinand de S a u s s u r e se întreabă dacă, din statutul de instituție socială al limbii, nu decurge caracterul imperativ și general al ei, adică dacă "ea nu se impune și se extinde la toate cazurile
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
unor corespondențe fonetice care realizează opoziții de funcție, de categorie sau de determinare 211. Legile gramaticale de alternanță nu sînt decît rezultatul schimbărilor fonetice care le-au dat naștere, convertite în opoziții fonice care au primit o anumită valoare, știința lingvistică a vorbitorilor preluînd o diferență materială, atribuindu-i valoare semnificativă și determinînd-o să poarte o diferență conceptuală. În principiu, este vorba, deci, de o opoziție de forme care rezultă din evoluția fonetică. Astfel, din lat. frater (acuz. fratrem, abl. fratre
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
potrivit condițiilor concrete (aceste condiții fiind tocmai mediul social, adică baza de articulație și baza psihologică) într-un anumit mod, iar raportarea rezultatelor acestei schimbări la faza ei inițială, în măsura în care se manifestă sistematic, primește denumirea de lege. Așadar, așa cum cauzalitatea lingvistică se manifestă altfel decît cauzalitatea naturală, tot astfel legea fonetică este altceva decît legea naturală. Schimbările lingvistice nu se manifestă însă numai la nivelul foneticii, deși aici ele sînt cel mai evidente. În înțelesul de "modificare cu caracter regulat", legea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
un anumit mod, iar raportarea rezultatelor acestei schimbări la faza ei inițială, în măsura în care se manifestă sistematic, primește denumirea de lege. Așadar, așa cum cauzalitatea lingvistică se manifestă altfel decît cauzalitatea naturală, tot astfel legea fonetică este altceva decît legea naturală. Schimbările lingvistice nu se manifestă însă numai la nivelul foneticii, deși aici ele sînt cel mai evidente. În înțelesul de "modificare cu caracter regulat", legea se poate aplica la toate nivelurile limbii, încît se poate vorbi de existența unor legi lingvistice care
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
Schimbările lingvistice nu se manifestă însă numai la nivelul foneticii, deși aici ele sînt cel mai evidente. În înțelesul de "modificare cu caracter regulat", legea se poate aplica la toate nivelurile limbii, încît se poate vorbi de existența unor legi lingvistice care au ca specie legile fonetice. În domeniul morfologiei istorice s-ar putea formula legea trecerii treptate de la structura sintetică la structura analitică, fenomen remarcat, în spațiul romanic în evoluția de la latină la limbile romanice, îndeosebi în cazul numelui; la
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
concret în nominație, în evoluția de la latină la limba română. De aceea, de exemplu, latinescul anima, cu semnificația abstractă "suflet, spirit", a devenit în românește inimă, cu semnificația concretă "organ intern care pulsează sîngele în organism". Dar, dacă majoritatea legilor lingvistice privesc anumite fenomene, anumite compartimente sau anumite (grupuri de) limbi, se pot constata și aspecte cu caracter de regularitate care privesc limbile în general. Cu un astfel de caracter regulat, de lege deci, se manifestă, de exemplu, ierarhizarea compartimentelor limbilor
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de aici că norma limbii realizează selecția (preferința pentru forma de plural chibrituri), cînd, de fapt, aici acționează norma legiferată a limbii literare. Trebuie admis deci că există o normă a limbii literare (cutumiară sau legiferată) în paralel cu norma lingvistică de la nivelul limbii populare, aceasta fiind însă baza pentru cealaltă. Așa cum norma lingvistică produce o selecție între posibilitățile sistemului, norma literară produce o selecție a modelelor normei lingvistice, anulînd în primul rînd diversitatea teritorială a acesteia. Norma limbii literare nu
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]