18,324 matches
-
la același glosocosmos. S-ar părea astfel că, de fapt, în chestiunile de detaliu, realitatea este alta nu numai de la o comunitate lingvistică la alta, dar diferă sub anumite aspecte chiar în cazul membrilor aceleiași comunități. Cu toate acestea, tradiția lingvistică a comunității, prin matricea spirituală specifică fiecărei limbi, limitează foarte mult această variabilitate individuală la nivelurile ei de bază, în ciuda diferențelor, încît toți vorbitorii unui idiom trăiesc în aceeași realitate, alcătuită, în ultimă instanță, din suma numelor date componentelor realității
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
realități ce nu mai corespund conținutului originar). S-a pierdut astfel orice relație între forma și conținutul elementelor limbii, tradiția pe care se construiește limba istorică rămînînd singurul aspect coercitiv care determină menținerea legăturii dintre forma și conținutul fiecărui semn lingvistic. Din acest motiv a putut vorbi Ferdinand de S a u s s u r e despre arbitrariul semnului lingvistic, căruia, constatîndu-i lipsa de motivație în raport cu realitatea desemnată, îi atribuie o motivație socială. Aceasta permite, printre altele, fiecărei limbi de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
pe care se construiește limba istorică rămînînd singurul aspect coercitiv care determină menținerea legăturii dintre forma și conținutul fiecărui semn lingvistic. Din acest motiv a putut vorbi Ferdinand de S a u s s u r e despre arbitrariul semnului lingvistic, căruia, constatîndu-i lipsa de motivație în raport cu realitatea desemnată, îi atribuie o motivație socială. Aceasta permite, printre altele, fiecărei limbi de a avea raportări diferite la realitate și de a structura diferit conținutul elementelor ei. Astfel, de exemplu, în unele situații
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de fiecare semn, care se concretizează în discurs sau în text, într-un act de vorbire deci, orientîndu-se spre o realitate individuală sau spre o anumită stare de lucruri fundamentînd sensul. Toată această filieră de prelucrare a realității în conținuturile lingvistice face ca distincțiile realizate de limbă să nu coincidă în mod necesar cu distincțiile obiective, în sensul că uneori coincidențele există, iar alteori sînt eludate. Desemnarea, semnificația și sensul determină relațiile presupozi-ționale, remarcate de John Ly o n s300, adică
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
nu mai îndeplini funcțiile lor de bază. Ca atare, orice poate primi un nume, nu numai lumea materială, iar în cadrele glosocosmosului aceasta nu mai este cea propriu-zisă, lumea obiectelor, ci lumea construcțiilor spirituale. De aceea, arată Eugen Coșeriu, valorile lingvistice sînt valori conceptuale care se definesc prin opozițiile lor și prin funcțiile lor, iar nu prin criterii reale, date de înseși fenomenele realității 301. Din aceste motive, trebuie evitată eroarea confuziei dintre cunoașterea lucrurilor și știința lingvistică. Problema relației limbii
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
Eugen Coșeriu, valorile lingvistice sînt valori conceptuale care se definesc prin opozițiile lor și prin funcțiile lor, iar nu prin criterii reale, date de înseși fenomenele realității 301. Din aceste motive, trebuie evitată eroarea confuziei dintre cunoașterea lucrurilor și știința lingvistică. Problema relației limbii cu realitatea capătă aspecte noi la nivelul vorbirii prin concretizarea limbii în actele de vorbire și prin realizarea efectivă a comunicării. În acest caz, lumea exterioară pătrunde, prin intermediul cunoașterii, în fiecare moment pentru a produce regrupări ale
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
numai a modului în care limba comunică ceva despre ceva, ci și a celui cu care se comunică, acesta aparținînd tot realității, un element căruia de altfel filozofia i-a acordat o atenție deosebită. În raport cu eul filozofic sau cu locutorul lingvistic, non-eul filozofic sau interlocutorul lingvistic nu reprezintă însă un compartiment oarecare al realității obiective, ci unul în funcție de care se structurează însăși comunicarea și, în consecință, actele de vorbire. Pentru a face posibilă comunicarea, adică transferul de cunoștințe, locutorul (eul) trebuie
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
limba comunică ceva despre ceva, ci și a celui cu care se comunică, acesta aparținînd tot realității, un element căruia de altfel filozofia i-a acordat o atenție deosebită. În raport cu eul filozofic sau cu locutorul lingvistic, non-eul filozofic sau interlocutorul lingvistic nu reprezintă însă un compartiment oarecare al realității obiective, ci unul în funcție de care se structurează însăși comunicarea și, în consecință, actele de vorbire. Pentru a face posibilă comunicarea, adică transferul de cunoștințe, locutorul (eul) trebuie să țină cont de ceea ce
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
va comunica în primul rînd normalitatea lucrurilor, adică informații ce aparțin cunoașterii comune și necesare despre realitate. Locutorul selectează în același timp cunoașteri despre un anumit sector al realității, aflat în interesul momentan, a cărui prezentare se face cu mijloace lingvistice adecvate posibilităților de înțelegere ale destinatarului comunicării. În aceste exigențe ale realizării comunicării se relevă aspectul relației realitate vorbire prin concretizarea relației realitate limbă în condițiile limbii funcționale. Ceea ce face posibilă comunicarea sînt însă corespondențele de știință, conștiință și competență
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
adecvate posibilităților de înțelegere ale destinatarului comunicării. În aceste exigențe ale realizării comunicării se relevă aspectul relației realitate vorbire prin concretizarea relației realitate limbă în condițiile limbii funcționale. Ceea ce face posibilă comunicarea sînt însă corespondențele de știință, conștiință și competență lingvistică între locutor și interlocutor, ceea ce face pe locutor să intuiască modul necesar de adresare către interlocutor, iar pe acesta să rezoneze la adresarea locutorului. Considerate din punctul de vedere al conținutului lor, al semnificației, cuvintele dau informații asupra stadiului de
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
iar în lexicologie "sens" sau "semnificație (valorile unui cuvînt polisemantic). Ferdinand de S a u s s u r e303 crede însă că se poate face distincție între semnificația și valoarea cuvîntului, aceasta din urmă, valoarea, fiind dată de ambianța lingvistică ce determină o anumită poziție a semnificației cuvîntului în limbă și în vorbire (sinonime, antonime, paronime, contex-te). De aceea, la acest lingvist, valorile sînt diferențieri pure, definibile negativ, prin raporturile cu alte elemente ale sistemului, iar nu pozitiv, prin
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
gramaticale, în ulti-mă instanță, deci, tot variabile ale semnificației. Cele două cazuri relevă aceeași situație, o evaluare conceptuală din perspectiva sistemului, fiindcă partea conceptuală a valorii este constituită numai din raporturile și din diferențele față de celelalte elemente ale limbii. Valoarea lingvistică are, după Saussure, și un aspect material, realizat tot prin raportarea dintre elementele limbii și concretizat prin diferențele fonice sau grafice. Raportarea limbii la valoare nu privește însă din punct de vedere filozofic aceste situații, valoarea fiind luată aici în
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
privește însă din punct de vedere filozofic aceste situații, valoarea fiind luată aici în perspectiva categorială dată de filozofie și de axiologie. Prima problemă care se pune sub acest aspect este una de logică: valoarea de adevăr conținută de expresia lingvistică. Chestiunea este veche, a fost discutată sub diferite aspecte și a avut rezolvări diverse. Tradiția aristotelică a stabilit însă că problema adevărului nu se poate pune în legătură cu cuvîn-tul, fiindcă acesta nu poate fi nici adevărat și nici fals, acest aspect
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
a limbii naturale, care este aceea de a reda cunoașterea despre realitatea sensibilă, spre un scop derivat, acela al exprimării adevărului, permițîndu-se utilizarea ei în sferele înalte ale culturii, cărora le stimulează dezvoltarea în virtutea unor idealuri sociale și culturale. Libertatea lingvistică Cînd se discută despre "libertate" îndeosebi din perspectivă filozofică sau teologică −problema libertății umane fiind, în primul rînd, una metafizico-teologică− se realizează o confruntare cu determinismul, cu principiul științific potrivit căruia fenomenele sînt rezultatul unor cauze, iar aceleași cauze produc
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
că limba, fiind un instrument foarte necesar pentru viața umană, este acceptată ca atare, cu toate aspectele deterministe limitative, așa cum este acceptat orice rău necesar. Conștiința vorbitorului nu întemeiază însă o asemenea judecată și reține mai degra-bă opinia libertății sale lingvistice în actele de vorbire, pe care le realizează potrivit scopurilor și intențiilor sale, căci există un echilibru între tradiția impusă individului și societății și posibilitatea lor de a se manifesta mereu altfel, conform necesităților sau dorințelor. De aceea, Hans-Georg G
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
elemente. Normele limbii −fie că sînt cutumiare, fie că sînt legiferate− au însă caracter istoric, se pot deci schimba, ele avînd un rol funcțional din perspectivă sincronică și un rol disfuncțional din perspectivă diacronică (fiindcă ele tind să frîneze evoluția lingvistică). Schimbarea limbii se realizează, ca atare, prin schimbarea normelor, în primul rînd a acelora care țin de reglementarea funcționării sistemului limbii. Fiindcă ține cont de normativitate și, prin aceasta, de normalitate, libertatea devine o libertate normală. Poate exista însă și
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
căci trebuie să respecte normele artei 308. Manifestarea efectivă a libertății umane în raport cu limba se produce după modelul oricărei libertăți umane ce presupune, pe de o parte, realizări și, pe de altă parte, virtualități. Realizările în acest caz sînt faptele lingvistice anterioare și regulile după care funcționează limba (care împreună țin de érgon), pentru ca activitatea (enérgeia) să producă actualizarea virtualităților. Dacă se pune deci problema în ce constă totuși, în mod efectiv, libertatea vorbitorului, libertate care îi permite să creeze, răspunsul
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
o largă libertate, orice creație fiind o dirijare a libertății, iar nu o degenerare în liber-arbitru. Așadar, deși există posibilitatea de a se produce schimbări în cadrul sistemului limbii, acesta rămîne totuși destul de stabil, încît principala formă de manifestare a libertății lingvistice rămîne valorificarea virtualităților sistemului iar nu agresarea lui. Numeroase posibilități de inovare se pot naște însă prin depășirea normei limbii, nu a tuturor norme-lor, ci a normelor care funcționează diferit în diviziunile geografice și sociale ale limbii. Stilul beletristic uzează
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
indivizilor realități instituite social (norma limbii sau norma-cutumă), apoi, printr-o activitate volitivă, se creează un aspect sistematizat al limbii, devenite limbă de cultură, care impune reguli realizate prin normare (norma-lege sau norma-legiferată). În raport cu această ordine normativă se manifestă libertatea lingvistică, care nu trebuie înțeleasă numaidecît ca o opțiune pentru abaterea de la norma-cutumă sau de la norma-legiferată prin anumite preferințe lexicale, morfologice, sintactice sau stilistice. Se poate întîmpla de multe ori ca prin creație să nu se producă o abatere de la normă
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
i se impune, așadar, acestuia în mod obiectiv, condiționîndu-i deopotrivă manifestarea sa ca individualitate și statutul de element al comunității. De aceea, vorbitorul își însușește treptat componentele limbii și regulile lor de folosire, formîndu-și și consolidîndu-și știința, conștiința și competența lingvistică. Vorbitorul intuiește însă că atît componentele limbii, cît și regulile lor de folosire sînt relativ fixe dar au și o oarecare mobilitate, situație care îi permite anumite inovații (conștiente sau inconștiente), deși, în mod obișnuit, orientarea sa este de a
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
de folosire a limbii la un moment dat, tendințe care pot avea o geneză subiectivă, dar întrucît i se impun lui ca o necesitate, le apreciază ca ținînd de obiectivitate. Așa se explică, de exemplu, urmarea voită a unui model lingvistic dintr-un centru politic, economic sau cultural, prin imitare. (S-ar putea observa, de altfel, că, în ciuda propensiunii de a fi "cineva", de a se remarca, individul uman are și această latură conformistă de a fi "în rînd cu lumea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
vorbitorul nu recurge la anumite forme din încercarea de a-și impune propria voință sau propriile sentimente, ci pentru că el crede că așa este regula, că așa este bine sau că așa cere autoritatea socială. Faptul că în conștiința sa lingvistică o asemenea credință poate introduce de fapt falsitatea nu înseamnă că el este și conștient de această falsitate. Tipurile de obiectivitate amintite acționează la nivelul limbii populare în proporții relativ constante, cu o evidentă prevalare a tipului social. În limba
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
obiectivitatea de tip social, care este în principiu o construcție subiectivă instituită, încît unele dintre elementele ei (precum discursul repetat) intră în fondul obiectiv al limbii. Caracterul subiectiv este dat și de existența unor elemente de știință, conștiință și competență lingvistică diferite în epoci diferite în arealul comunității pe parcursul existenței sale istorice. Dar, subiectivitatea individuală, care se manifestă și în limba populară, devine evidentă îndeosebi în cazul limbii literare, atunci cînd, prin suspendarea alterității, limba devine ea însăși obiect asupra căruia
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
precum filozofia și poezia), cînd antropocosmosul este rezultatul unei viziuni individuale, subiectivitatea individuală se manifestă, pe de o parte, ca subiectiv ontologic, care marchează desemnarea prin entități-le la care se raportează cuvintele, și, pe de altă parte, ca subiectiv lingvistic, care vizează semnificația prin distribuirea cunoașterilor noționale ale discursului și este particularizată în raport cu stările obișnuite ale limbii. Este evident că desemnarea și semnificația individualizate oferă condițiile unei accentuate individualizări a sensului, care generează un subiectiv discursiv. Atîta timp cît alteritatea
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]
-
precum neconcordanțele dintre limbi sau existența sinonimiei și polisemiei. Laturile obiective existente la un nivel înalt în desemnare și în semnificație se răsfrîng și asupra sensului, asupra întrebuințării concrete și individuale a elementelor limbii, căci individul însuși este supus determinismului lingvistic. Cînd prevalează totuși subiectivitatea se depășește normalitatea și se produce o marcare stilistică a discursului. La nivelul construcției lingvistice, problema raportului dintre subiectiv și obiectiv se relevă în cazul unor determinanți verbali, determinanți actualizabili, desigur, din per-spectiva conținutului verbului. În
Elemente de filozofia limbii by Ioan Oprea [Corola-publishinghouse/Science/1424_a_2666]