5,121 matches
-
pesimism", "egoism", "atomism", și va declara necesitatea faptului ca dialectica să traverseze negativitatea și "nihilismul", așadar "sentimentul că Dumnezeu a murit", recunoscându-l în același timp ca un simplu moment în viața spiritului, care trebuie depășit. Faptul că și un gânditor important ca Hegel folosește în sens filozofic termenul "nihilism", chiar dacă numai în etapa de tinerețe a gândirii sale, este un episod extrem de semnificativ pentru reconstrucția istoriei conceptului și a problemei. Ca urmare, mai ales prin intermediul confruntării critice cu Schelling, problematica
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
și politic și originea sa franceză În fervoarea de a-și regăsi îngerii pierduți, omul urmărește umbre infernale. Noua accepție a conceptului, folosit pentru a descrie o stare a societății care trebuie depășită, poate fi detectată în opera singurului mare gânditor romantic de confesiune catolică, Franz von Baader. Mai mult decât din discuțiile idealist-romantice, Baader preia conceptul de nihilism din cultura franceză, mai cu seamă de la Joseph de Maistre, și îl folosește în două scrieri: în articolul Despre catolicism și protestantism
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
Stirner Un singur lucru nu este zadarnic: perfecțiunea senzuală a clipei. Prima teoretizare în adevăratul sens al cuvântului a unei poziții filozofice care poate fi definită ca nihilism, chiar dacă în absența utilizării explicite a conceptului, apare odată cu Max Stirner. Un gânditor rebel care iese din rând și care îi deconcertează pe istoricii filozofiei. Un personaj excentric, inclasabil, incomod. Un damnat. Cenzura prusacă și-a arătat surprinderea, cu mult înaintea istoricilor filozofiei, față de opera sa capitală, Unicul și proprietatea sa (Der Einzige
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
a concepe acțiunea revoluționară, cel al lui Neceaev, care a fost respins de Aleksandr I. Herzen și împărtășit în schimb de Mihail A. Bakunin. Unii susțin chiar că acesta din urmă a fost inspirator și coautor al Catehismului. Acești doi gânditori personifică de fapt moduri opuse de a concepe viziunea asupra lumii nihilisto-revoluționare: extremism radical și rebel la Bakunin, moderație și pragmatism la Herzen. Bakunin se proclama "fondator al nihilismului și apostol al anarhiei" și declara: Ca să învingem dușmanii proletariatului trebuie
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
cu conștiință de sine", creând prin analogie cu Existenz neologismul Nihilenz 58, și mai ales pentru "metafizica entropiei" a lui Philipp Mainländer, care concepe creația lumii și evoluția universului ca pe un fel de "autocadaverizare a lui Dumnezeu". Acești trei gânditori au format o adevărată "școală a pesimismului" și au transformat conceptul respins inițial ca "intuiția barocă a unui diletant original" în desemnarea unei "forțe vii" a culturii vremii, într-o Weltanschauung demnă de luat în seamă. În acești termeni s-
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
considerat în continuare ca pe un mit care trebuie privit cu emulație: Gide, Strindberg, von Hofmannstahl, George, Musil, Broch, Klages, Thomas și Heinrich Mann, Benn, Jünger sunt numele care se disting dintre atâtea altele. Chiar și în domeniul strict filozofic gânditori din domeniile cele mai diferite i-au receptat doctrina: Vaihinger, Simmel, Spengler, Scheler, Jaspers, Heidegger și alții. Chiar și Carnap, în celebrul eseu din 1931 în care își propunea să demoleze orice metafizică trecută, prezentă și viitoare cu ajutorul analizei logice
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
o raportare mai responsabilă la politică. Declară însă că și-a schimbat ideile, dar nu propriul mod de a simți, și nici măcar pasiunea sa pentru Nietzsche, avertizând cu toate acestea asupra primejdiei sale explozive. Pentru Thomas Mann, Nietzsche era un gânditor care a trăit filozofia nu ca "abstracție rece", ci ca "experiență, suferință, sacrificiu pentru umanitate", în acest mod simțind și prevestind ceea ce este nou. Figura sa tragică, hamletiană, îi apărea "înconjurată de strălucirea fulgerelor unei lumi care se reînnoiește"130
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
și Kant, și care prin forța lucrurilor devine ambivalentă, întrucât aproprierea implică preluare și asimilare, dar și eliminare și transformare. Momentul de cotitură În ciuda unui asemenea efort de apropriere, în perioada lucrării Ființă și timp Nietzsche nu este încă un gânditor decisiv. Dar va deveni foarte curând, chiar Heidegger fiind cel care ne va spune în ce clipă. În prezentarea celor două volume despre Nietzsche, Heidegger afirmă că această operă, care include texte concepute între 1936 și 1946, oferă o idee
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
din Ființă și timp. În consecință, cu cât renunță mai mult la intențiile fondatoare urmărite până atunci, cu atât mai mult se schimbă punctele de referință alese de acesta în istoria filozofiei occidentale. Până în acel moment se dedicase confruntării cu gânditori fondatori precum Aristotel și Kant, dar și Descartes și Leibniz încercând, cu ajutorul destrucției fenomenologice, să-și aproprieze doctrina acestora în scopul unei construcții mai radicale. Când, pe de altă parte, concepe ideea că metafizica poate fi depășită doar abandonând-o
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
scopul unei construcții mai radicale. Când, pe de altă parte, concepe ideea că metafizica poate fi depășită doar abandonând-o sieși, fără a mai dori să schimbe nimic din aceasta, apelează mai ales la exponenții sfârșitului metafizicii: așadar Nietzsche și gânditorii ce reprezintă o alternativă fie pre-metafizică (presocraticii), fie post-metafizică (Hölderlin). Ridicarea lui Nietzsche la rangul de gânditor decisiv își are prin urmare motivația sa filozofică precisă. Celebrul studiu Doctrina lui Platon despre adevăr (Platons Lehre von der Wahrheit, conceput la
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
doar abandonând-o sieși, fără a mai dori să schimbe nimic din aceasta, apelează mai ales la exponenții sfârșitului metafizicii: așadar Nietzsche și gânditorii ce reprezintă o alternativă fie pre-metafizică (presocraticii), fie post-metafizică (Hölderlin). Ridicarea lui Nietzsche la rangul de gânditor decisiv își are prin urmare motivația sa filozofică precisă. Celebrul studiu Doctrina lui Platon despre adevăr (Platons Lehre von der Wahrheit, conceput la începutul anilor '30, dar publicat abia în 1942), o arată cu claritate: Nietzsche este definit aici drept
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
pe care le întreprinde pentru a gândi ființa în sustragerea și refuzul său și să examinăm centralitatea determinărilor de Entzug (sustragere) și Verweigerung (oprire) care sunt introduse în tentativa de a tematiza structura ființei. Dar ceea ce ne interesează aici sunt gânditorii cu care Heidegger se confruntă: Hegel apare ca un model care trebuie ținut la distanță, deoarece nu ar fi gândit negativitatea într-un mod suficient de radical, iar aceasta ar fi prin urmare depășită mult prea rapid (de exemplu la
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
unei simple interpretări. După cum se declară în deschiderea operei, aici numele lui Nietzsche "intenționează, ca titlu, să indice lucrul în chestiune din gândirea sa", și o astfel de chestiune este pentru Heidegger cea a ființei, căreia Nietzsche, asemenea tuturor marilor gânditori, îi dă un răspuns propriu. Abordarea pe care Heidegger o pune în joc este, în mod corespunzător, cea a unei confruntări vaste și strânse pe toate fronturile pe care el o desemnează ca Aus-eindander-setzung: acest termen înseamnă "faptul de a
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
sfârșitul esențial și ineluctabil al metafizicii occidentale, gândită riguros până la ultimele sale consecințe. De aceea, interpretarea lui Nietzsche ca moralist și psiholog este reducționistă și insuficientă, oricât de importante ar fi cuceririle psihologico-morale care îi sunt recunoscute (Klages); sau ca gânditor politic și critic al civilizației, oricât de lucid și clarvăzător ar fi proiectul care i se atribuie (Baeumler); sau ca filozoful existenței ale cărui afirmații provoacă scandal, dar nu sunt determinante și nu cer să fie luate în serios (Jaspers
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
pe Nietzsche însuși, să ne punem întrebări împreună cu el, prin intermediul său și astfel în același timp împotriva sa, însă prin singurul lucru intim și comun aflat în chestiune în filozofia occidentală"165. Din această perspectivă, Nietzsche este unul dintre acei gânditori care nu sunt nici adevărați, nici falși, ci numai vii sau morți. Acum, pentru Heidegger, lucrul aflat în chestiune în gândirea lui Nietzsche este pus în lumină nu atât în opera publicată, care rămâne "vestibul" sau "preambul", ci în însemnările
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
gândirea facticității și finitudinii existenței, tocmai din punctul de vedere al absurdității care derivă din lipsa principiilor care să le explice și să le dea un sens. În această perspectivă, fuziunea dintre existențialism și nihilism de exemplu în opera unor gânditori ca Jean-Paul Sartre și Albert Camus a adus o contribuție decisivă la tematizarea și înțelegerea existenței umane. În scrierile lui Sartre, de exemplu, unde conceptul de nihilism nu este folosit ca atare, se remarcă pretutindeni prezența unei atitudini nihiliste explicite
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
mai curând cu putință sfârșitul peregrinării sale terestre. Capitolul 13 Nihilism, teologie politică, secularizare: Carl Schmitt Profanul ia în râs soluțiile filozofului pentru că nu îi cunoaște problemele. Spre deosebire de ceea ce s-a întâmplat în cultura franceză, cel puțin în cazul unor gânditori precum Camus, Bataille și mai ales Cioran, care se complac în spleen-ul lor nihilist, nu putem spune același lucru despre gânditorii de pe celălalt mal al Rinului. Desigur, marii teoreticieni germani ai nihilismului Benn, Jünger, Heidegger s-au aplecat atât
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
pentru că nu îi cunoaște problemele. Spre deosebire de ceea ce s-a întâmplat în cultura franceză, cel puțin în cazul unor gânditori precum Camus, Bataille și mai ales Cioran, care se complac în spleen-ul lor nihilist, nu putem spune același lucru despre gânditorii de pe celălalt mal al Rinului. Desigur, marii teoreticieni germani ai nihilismului Benn, Jünger, Heidegger s-au aplecat atât de mult asupra experienței nihiliste încât adesea această propensiune le-a fost reproșată ca o vină. De fapt, gândirea lor este determinată
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
cercetare care apare cu atât mai lipsită de iluzii și prejudecăți cu cât este mai înverșunată aversiunea pe care Schmitt, în numele unei profesiuni de credință catolico-gnostice, o nutrește față de efectele devastatoare ale secularizării. Cum se întâmplă adesea în cazul unor gânditori care fac să vibreze forța elementarului, Schmitt a fost extrem de discutat, iar tezele sale au format obiectul unor controverse exacerbate. Pentru unii, el a întruchipat un decizionism politic care amenință principiile parlamentarismului și ale democrației, cu alte cuvinte cei doi
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
interpretarea sensului istoriei universale. Un astfel de conflict nu este pentru Schmitt o chestiune academică, ci o problemă vitală. Modernitatea este pentru el câmpul acestei confruntări grandioase, din care o dată cu secularizarea, evreii ar ieși învingători. Schmitt era convins că marii gânditori evrei din secolul al XIX-lea au înțeles că, pentru a învinge pe planul istoriei universale, vechea rânduire creștină a lumii trebuia eliminată adică trebuia favorizată secularizarea și distrugerea acelei rânduiri. Într-adevăr, odată cu ei, intră în circulație conceptele fundamentale
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
a timpului a fost scos din joc de stagnarea la care au dus evenimentele istorice. Intelectuali de dreapta și de stânga au folosit conceptul de posthistoire dându-i sensuri diferite în fiecare caz. Merită aici să menționăm mai ales doi gânditori care, independent unul de altul, au făcut uz de același concept: Alexandre Kojève și Arnold Gehlen. Kojève, născut la Moscova, nepotul lui Kandinski, se ocupase în tinerețe de mesianismul rus. Ampla sa teză de doctorat, prezentată la Heidelberg sub conducerea
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
s-a înregistrat o adevărată înflorire a literaturii nihiliste, apărută concomitent cu gândirea lui Nietzsche și Heidegger. Așa s-a născut o amplă dezbatere în care s-a afirmat exigența unei critici filozofice a actualității și în care au intervenit gânditori de diferite orientări precum Pareyson, Caracciolo, Severino, Sini, Vitiello, Ruggenini, Vattimo, Givone, Cacciari, pentru a nu cita decât câteva nume. Meritul de a atrage atenția asupra nihilismului ca orizont pentru un diagnostic critic al prezentului, și de a furniza o
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
Severino, Sini, Vitiello, Ruggenini, Vattimo, Givone, Cacciari, pentru a nu cita decât câteva nume. Meritul de a atrage atenția asupra nihilismului ca orizont pentru un diagnostic critic al prezentului, și de a furniza o primă elaborare filozofică a aparținut unor gânditori precum Alberto Caracciolo și Luigi Pareyson, precum și școlilor respective de gândire. În operele amândurora, chiar dacă din perspective teoretice și cu argumentări diferite, analiza nihilismului ocupă o poziție centrală. Nihilismul este înțeles de amândoi ca o experiență decisivă a secolului XX
by FRANCO VOLPI [Corola-publishinghouse/Science/1116_a_2624]
-
apă și în obiectele cu suprafața compactă, netedă și strălucitoare [...]". Astfel, se observă importantă apei/ oglinzii ca suport de reflecție, dar și ca un prim pas către deformare și, în consecință, catre modificare (către minciună) în cadrul procesului de reprezentare. Mulți gânditori din domeniul artei au fost influențați de neîncrederea lui Platon că arta este un vehicul pentru a afla adevărul. Faptul că realitatea surprinsă în picturi este considerată imaginea unor umbre a condus către o reprezentare a acestei realități drept o
by Camelia-Mihaela Cmeciu [Corola-publishinghouse/Science/1056_a_2564]
-
economice. 29 Gareth Morgan (1986), apud Vlăsceanu, Mihaela (1999), Organizațiile și cultură organizării, București: Editură "Trei", pp. 41-55. 30 În cartea Fear The History of a Political Idea, Corey Robin (2004) oferă o interesantă perspectiva diacronica asupra conceptului frică. Dacă gânditorii premoderni credeau că frica trebuie să fie cultivata deliberat și susținută de o înțelegere morală temeinică a ceea ce reprezintă bărbații și femeile și a modului în care aceștia trebuie să se comporte ca ființe etice, astăzi, într-o perioadă guvernată
by Camelia-Mihaela Cmeciu [Corola-publishinghouse/Science/1056_a_2564]