20,716 matches
-
pentru sarcina diseminării cunoștințelor. Cu alte cuvinte, pentru ceea ce Pierre Bourdieu și alții denumesc „reproducere”. Astfel de soluții alternative au fost propuse atât în vremuri când sistemul național de învățământ funcționa cu mult succes, cât și în condițiile dure ale comunismului de stat, când organizarea unui mecanism conspirativ de transmitere a culturii era perfect justificată ca modalitate de a salva prețioasele tradiții umaniste ale studiului și cercetării libere, însă constituia înaltă trădare. Intelectualii autodidacți alcătuiau o specie destul de rară și excentrică
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
pedagogi și didacticieni sau de manageri ai sistemului de învățământ sunt în mod tipic urmate de universitari de nivel modest; proiectele etnopedagogice par să-și fi pierdut elanul și prestigiul. Până și demagogii politici abordează rareori astfel de probleme. Sub comunism, majoritatea personalităților care dezvoltaseră programe de educație națională au fost strivite. Unii au murit în Gulagul românesc, iar alții au reușit să-i supraviețuiască, dar nu au mai izbutit să-și reia activitatea lor temeinică, alții au emigrat ori au
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
nici învățături, nici întrebări; mai degrabă s-ar fi împărtășit experiențe spirituale, iar principalul țel ar fi fost să se recunoască faptul că totul poate fi cuprins, subsumat de cultură 11. Paradoxal, proiectul lui Noica a fost realizat abia sub comunism, ba chiar pe fundalul minirevoluției culturale începute de Ceaușescu în 1971 (după o călătorie de documentare în China și Coreea de Nord, dar plănuită mai dinainte), cu cvasimaoistele „teze din iulie”, și relansată în vara lui 1982 prin nu mai puțin odioasele
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
fără consimțământul tacit al regimului comunist. Jurnalul, susține Borbély, a dezlănțuit în România o „bătălie canonică” în sânul înaltei culturi naționale, care a înlocuit supremația canonului literar ca expresie a excelenței culturale prin cea a canonului filozofic, altminteri marginal în comunism atunci când nu era integral substituit prin dogme ideologice pseudofilozofice 12. După părerea mea, schimbarea produsă de publicarea cărții a avut o anvergură mult mai mare, pentru că a marcat punctul de cotitură decisiv în dezbaterea endemică privind relația dintre cultură și
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
pradă ușoară pentru Ministerul român al Adevărului. Comparat (în mod implicit) cu stalinismul românesc înfățișat în literatura „obsedantului deceniu”, regimul lui Ceaușescu părea o înfloritoare democrație. Oricum, noul mutant literar-propagandistic adăuga cel puțin o tușă de umanitate chipului crud al comunismului. Ca „valoare de adevăr”, i-am preferat întotdeauna literatura stalinistă autohtonă, primitiv realist-socialistă, deoarece de multe ori conserva funcția sociografică a ficțiunii, pe care o prețuiesc la fel de mult ca literaritatea pură, arta pentru artă. Astfel, romanul Bărăgan poate fi citit
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
uneori să genereze o falsă memorie socială aparent subversivă, în realitate un produs al „inginerilor sufletului omenesc”. Tacticile național-comuniste de acest tip au culminat în ideologia culturală a protocronismului, care a înlocuit practic după 1974 marxism-leninismul ca doctrină oficială a comunismului românesc. Protocronismul reprezintă sinteza mai multor discursuri endemice în cultura și politica românească, de la esențialismul latinist al școlii Ardelene până la naționalismul de tip Risorgimento al anilor 1840, estetica metafizică a istoriei din anii 1860 (o critică a imitării Occidentului, susținută
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
fost cei care au inventat, descoperit, inițiat sau imaginat aproape tot ce e omenesc. Era o experiență catarctică într-o cultură istoric saturată de autostigmatizare: părea un excelent mod de a reconcilia trecutul cu prezentul, de a amalgama naționalismul și comunismul, cu ajutorul celui mai mic numitor comun al lor, resentimentul antioccidental 14. În manifestările sale cele mai vulgare și vehemente, protocronismul acuza deschis Occidentul de a-i fi furat României cele mai mari realizări intelectuale și artistice și de a organiza
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
22, nr. 87, toamna 1999). Cronica pătrunzătoare a lui Besanșon este intitulată „Traité de recomposition”, aluzie la titlul cărții lui Emil Cioran Précis de décomposition. Besanșon scrie că, în pofida celor ce știm de la autori pesimiști precum Aleksandr Zinoviev, transformarea prin comunism a speciei umane a eșuat; Jurnalul ne relatează istoria rezistenței față de contrarevoluția antropologică operată de comunism, iar acum vedem cum natura umană își revine rapid după prăbușirea sistemului comunist. În opinia mea, Jurnalul ne demonstrează că atât Zinoviev, cât și
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
la titlul cărții lui Emil Cioran Précis de décomposition. Besanșon scrie că, în pofida celor ce știm de la autori pesimiști precum Aleksandr Zinoviev, transformarea prin comunism a speciei umane a eșuat; Jurnalul ne relatează istoria rezistenței față de contrarevoluția antropologică operată de comunism, iar acum vedem cum natura umană își revine rapid după prăbușirea sistemului comunist. În opinia mea, Jurnalul ne demonstrează că atât Zinoviev, cât și Besanșon au dreptate: în general, în timp ce masele au fost într-adevăr transformate de comunism, elitele intelectuale
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
operată de comunism, iar acum vedem cum natura umană își revine rapid după prăbușirea sistemului comunist. În opinia mea, Jurnalul ne demonstrează că atât Zinoviev, cât și Besanșon au dreptate: în general, în timp ce masele au fost într-adevăr transformate de comunism, elitele intelectuale au luptat să-și păstreze umanitatea și uneori chiar au reușit. Jurnalul a fost tradus în 2001 în poloneză de Ireneusz Kania la Editura Pogranicze, colecția Meridian. 2. Romanul lui Hesse a fost tradus în limba română de
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
din Gândirea captivă e cel al lui Mißosz însuși: ketman-ul hegelian sau istoriozofic. Se poate să fi fost o omisiune „tactică” (vezi ed. rom.: Gândirea captivă. Eseu despre logocrațiile populare, traducere de Constantin Geambașu, Humanitas, București, 1999). Despre disimulare sub comunism, vezi Ken Jowitt, New World Disorder. The Leninist Extinction, University of California Press, Berkeley, 1992 (capitolele despre cultura politică, neotradiționalism și moștenirea leninistă). Pentru cazul particular al ketman-ului în România în contextul unei dure analize a natalismului ceaușist, vezi Gail
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
in Ceausescu’s Romania, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Londra, 1998, mai cu seamă pp. 13-16, 35-41, 116-118 (ed. rom.: Politica duplicității. Controlul reproducerii în România lui Ceaușescu, traducere de Marilena Dumitrescu, Humanitas, București, 2000). Despre intelectuali sub comunism, vezi György Konrád, Ivan Szelenyi, The Intellectuals on the Road to Class Power, Harcourt, Brace, Jovanovich, New York, 1979. 7. „Criterion” a fost un grup eterogen de intelectuali care a avut o existență scurtă și a publicat o revistă având același
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
pe modelul coloniei (penitenciare). Deloc surprinzător, paradigma educațională a „instituției totale” (Erving Goffman) a lui Makarenko avea să devină doctrina pedagogică oficială a stalinismului (exceptând ultimii ani ai lui Stalin) și avea să fie exportată pretutindeni unde s-a instalat comunismul de stat. 11. Constantin Noica, Jurnal filozofic, Publicom, București, 1944. Referințele mele sunt la pp. 7-8 și 88. După 1990 cartea a fost reeditată de Humanitas. Într-un dialog cu Dan Petrescu, care a fost inclus inițial în manuscrisul Epistolarului
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
o considera insuficient de radicală... Polemicile în jurul „rezistenței prin cultură”, al protocronismului și naționalismului pot fi acum mult mai bine înțelese, grație excepționalei serii de articole ale lui Mircea Martin apărute în 22 în 2002 și 2003, „Cultura română între comunism și naționalism”. 18. Pentru o introducere în această spinoasă problemă, vezi Vladimir Tismăneanu și Dan Pavel, „Romania’s Mystical Revolutionaries: The Generation of Angst and Adventure Revisited”, East European Politics and Societies, 8, 3, 1994, pp. 402-438; vezi, de asemenea
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
-se în comuna lor umanitate, sub semnul adevărului. Eliade pierduse deja multe prilejuri în care se mai putea confesa și optase pentru tăcere, pentru minciuna prin omisiune. Iar împrejurarea că stabilirea sa în străinătate putea fi explicată convenabil prin instalarea comunismului de stat în țara sa natală a servit tuturor supraviețuitorilor dreptei (și extremei drepte) ajunși din Europa de Est în Occident. Când a fost propus de Georges Dumézil (de dreapta și el) pentru un post în cercetare la Paris, matematicianul Simion Stoilov
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
demonstrând că inteligența superioară și curajul civic se pot exprima în ambele registre. Chiar dacă unii dintre discipolii începuturilor, spre deosebire de Aron însuși, au sucombat temporar „iluziei” comuniste în tinerețe - Franșois Furet, Alain Besanșon, Claude Lefort -, opoziția liberalilor neotocquevillieni (sau aronieni) față de comunism a fost, timp de mai multe decenii, cea mai convingătoare respingere a tentației iliberale în Occident. Relativa lipsă de impact a gândirii liberale asupra mediului politic din Occident este un fapt: partidele liberale sunt mici, cele mai puternice obținând în
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
liberală - multă, puțină - nu se explică decât printr-o teorie a conspirației. Astfel, s-a afirmat că liberalismul postbelic nu a fost decât o mașinațiune a serviciilor secrete americane, pentru a stăvili trecerea în masă a intelectualilor la socialism și comunism, chiar și cei mai aprigi propagandiști ai liberalismului - până și Raymond Aron - lucrând la ordinele și în solda americanilor, în sensul cel mai strict al termenului. Dacă acuzațiile sunt întemeiate - și, până la un punct, sunt -, mai multe aspecte se cer
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
multe aspecte se cer clarificate. Există un colaboraționism bun, care merge în sensul libertății, și un colaboraționism rău, care merge în sensul tiraniei? Era mai bine să se lase lucrurile în voia unei evoluții firești, de la antifascism, prin socialism și comunism, către - eventual - o Stângă nonmarxistă, apoi una antimarxistă, care să treacă prin „a treia cale” spre vreo formă de liberalism? A dat „terapia de șoc” rezultate durabile? Ce credibilitate are un liberalism cu simbrie? Se putea face altfel în Europa
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
și 1945, parte din ele exacerbate de stalinism, dar împărțirea lumii la Yalta și Potsdam s-a făcut în mod oarecum surprinzător în avantajul lor net: nici Stalin, care forțase mereu nota, nu era mai puțin uimit. Logica mesianică a comunismului și calculele mult mai reci de oportunitate i-au făcut pe sovietici să îndrăznească mai mult: campania de propagandă și de infiltrare a Occidentului, niciodată cu totul suspendată de Kremlin, a fost relansată spre sfârșitul anilor ’40, în paralel cu
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
la rațiune a unor adulatori inițiali ai Uniunii Sovietice după descoperirea pe cont propriu a adevăratei fețe a „societății fără clase”, inclusiv cu prilejul războiului civil din Spania, precum și alte asemenea revelații nu reușiseră să submineze decisiv fascinația exercitată de comunismul de stat asupra intelectualilor și artiștilor occidentali. Bine finanțați și sprijiniți logistic de Moscova, „tovarășii de drum” aveau după război un avantaj moral nesperat, un alibi etic greu de demontat: antifascismul. Mulți dintre intelectualii occidentali și est-europeni fuseseră actori sau
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
Leader, care inițiase cu un deceniu înainte, alături de mentorul său, John Dewey (primul filozof american original, s-ar putea spune, inventatorul pragmatismului, mai cunoscut printre nespecialiști pentru reformismul său educativ și activismul civic), un Committee for Cultural Freedom, opus deopotrivă comunismului și nazismului. Hook a format la iuțeală un nou grup, Americans for Intellectual Freedom, în care i-a înrolat pe criticii Dwight Macdonald și Mary McCarthy, compozitorul Nicolas Nabokov - vărul lui Vladimir - și comentatorul Max Eastman. Folosindu-și contactele din
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
intelectual al Planului Marshall, cum i s-a mai spus Congresului, a relansat spectaculos liberalismul în Europa postbelică, dându-i o orientare riguros anticomunistă, deschizând astfel calea reapariției unei drepte liberale pe un continent devastat de extrema dreaptă și de comunismul stalinist. Pe acest tablou luminos, o singură umbră: Congresul pentru Libertate Culturală avea strânse legături cu CIA. Dacă mulți dintre intelectualii și artiștii de frunte ai mișcării își puteau susține inocența, aparatul organizatoric era indubitabil controlat, îndrumat de serviciile secrete
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
în locul „foștilor” de toate orientările ajunși pe diverse căi în Vest și alături de revizioniștii marxiști rămași după Cortina de Fier, tinerii militanți pentru democrație - numiți „disidenți” chiar când nu trecuseră prin Partid - foloseau tot mai mult strategii de subminare a comunismului de stat devenite posibile grație „destinderii”, acordului mai mult sau mai puțin machiavelic privind „convergența sistemelor” și „moartea ideologiilor”. Conferința de la Helsinki din 1975, boicotată numai de Coreea de Nord europeană, Albania, a consfințit printr-o declarație comună paradigma drepturilor omului, printr-
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
of America și Radio Free Europe/Radio Liberty, luau act de marea mutație de mentalități, începând să difuzeze programe speciale pentru tineret, practic apolitice, mergând până la emisiuni de educație sexuală, modă, jazz și muzică pop. Tinerii est-europeni născuți în lumea comunismului de stat, cei care aveau să devină până la urmă „groparii” ei, mergând în multe cazuri - ca în România anului 1989 - până la sacrificiu, erau atrași spre Occident de „banalitatea binelui” (dacă pot spune astfel, cu un ecou din Hannah Arendt), nu
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]
-
supliment la Gândirea captivă”. Lilla își pune în același loc întrebări și mai chinuitoare, încercând să înțeleagă ce i-a determinat pe intelectualii trăitori în democrații să aleagă tirania. Mißosz - care i-a inspirat și pe alți critici occidentali ai comunismului, ca Alain Besanșon și discipolii acestuia (de pildă, Franșoise Thom) - scria despre Polonia stalinistă, așadar despre o tiranie pe care o cunoscuse din interior înainte de a „alege libertatea”. Biografiile prezentate de Mißosz parabolic formează o tipologie a itinerariilor individuale de
[Corola-publishinghouse/Science/2145_a_3470]