5,121 matches
-
pozitivarea" ideologiei să se regăsească în critica utopiei. Voi lua aici în discuție analiza raționalist-critică realizată de Karl Popper la adresa gândirii utopice de tip istoricist, pentru a încerca să delimitez modalitatea în care interpretarea ideologică a teoriilor social-politice concepute de către gânditori precum Platon sau Marx poate conferi un sens pozitiv conceptului însuși de ideologie. Apropierea dintre explicația epistemologică și înțelegerea interpretativă 204 va fi relevată, în acest context, ca o modalitate de situare ideologică în raport cu proiecțiile utopice. Partea a doua își
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
înțelegeri dobândite individual și transpuse în motive. Iluminismul contrazice mitul și se sustrage astfel autorității acestuia"216. Cu toate acestea, așa cum arată Habermas atunci când explică modul în care se realizează "împletirea dintre iluminism și mit" în opera filosofică a unor gânditori precum Horkheimer și Adorno, "specia umană (...), în procesul istoric al iluminismului, s-a îndepărtat din ce în ce mai mult de origini, fără a se elibera totuși de constrângerea mitică la repetiție. Lumea modernă complet raționalizată este doar în aparență dezvrăjită; asupra ei planează
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
este dificil de susținut, câtă vreme miturile revin, cu aceeași forță, și în societățile contemporane, fiind chiar uneori elemente de bază ale discursului ideologic 226. În acest context, problema care intervine este aceea a raportului dintre mit și ideologie. Pentru gânditorii sociali neomarxiști, spre exemplu, problema "demitologizării" pe care o implică "procesul iluminismului" atrage după sine problema "criticii ideologiei". Aceasta din urmă este absolut necesară în condițiile în care "rațiunea instrumentală" este pusă în relație cu fenomenul puterii, ceea ce o face
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
e vorba de standardul ce privește potențialul de realizare. În acest punct, Mannheim apreciază că determinarea concretă a diferenței este extrem de dificilă, implicând participarea directă a observatorului, ceea ce poate reprezenta, potrivit anumitor exegeți ai scrierii mannheimiene, un indicator al plasării gânditorului în miezul dezbaterilor intelectuale specifice epocii sale, în care ideologii diferite încercau să-și impună principiile. Ceea ce putem constata este că Mannheim nu opune utopia realității "în sine", ci unei realități socio-istorice concrete, reprezentată de ideologia ordinii existente. Criticând această
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
o imagine concretă asupra modului în care se desfășoară acest proces dialectic în istoria modernității socio-politice, și punându-l astfel în legătură cu ceea ce teoria socială de astăzi înțelege prin sintagma de imaginar social, Mannheim introduce ideea de "mentalitate utopică"236. Potrivit gânditorului, pot fi identificate patru etape sau faze ale mentalității utopice în perioada modernă, pe care le consideră a fi ideal-tipuri, ele neavând, prin urmare, statutul unor construcții epistemologice sau metafizice, ci, mai curând, pe acela al unor proiecții metodologice. Ca
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
fi obținute numai dacă prezentul este înțeles în lumina împlinirii sale concrete în viitor"243. Pentru acest motiv, istoria poate fi experimentată ca un fenomen controlabil în manieră rațională. Prezentarea și analiza acestor stadii ale mentalității utopice îl conduc pe gânditorul maghiar la concluzia că utopiile liberală, conservatoare și socialistă reușesc să fie, fiecare în parte, aproximări ale proceselor socio-istorice. Faptul că ele se află în opoziție în spațiul social ar putea determina un conflict reciproc a cărui finalitate să fie
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
s-au îndepărtat de chiliasm, a fost cel făcut de socialism, care a "demascat" celelalte forme de utopie ca fiind ideologii. Problema utopiei socialiste este, potrivit lui Mannheim, aceea că nu și-a chestionat propriul statut, astfel încât să înțeleagă și aici gânditorul maghiar revine la teza sa esențială că orice gândire este determinată socio-istoric și trebuie înțeleasă în conformitate cu acele caracteristici ale contextului în care a apărut. Din acest punct de vedere, așa cum exegeza scrierilor mannheimiene a arătat, e foarte probabil că noi
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
care a apărut. Din acest punct de vedere, așa cum exegeza scrierilor mannheimiene a arătat, e foarte probabil că noi înșine trebuie să înțelegem analiza sa raportând-o la contextul epocii în care a fost gândită 244. O epocă în care gânditorul aprecia că "dispariția utopiei va aduce o situație statică, în care omul însuși va deveni nimic mai mult decât un lucru"245. Chiar luând în serios avertismentul necesității încadrării socio-istorice a analizei lui Mannheim, consider că e interesantă relaționarea emergenței
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
Comentariile contemporane referitoare la această problematică descoperă însă, punând în legătură aserțiunile din Ideologie und Utopie cu cele proprii scrierilor ulterioare ale lui Mannheim, că putem vorbi de trei modalități diferite ale înțelegerii relației dintre utopie și ideologie în opera gânditorului maghiar, dintre care una vizează realizarea utopiei prin afirmarea individualității desprinse de orice formă de loialitate sau spunere față de normele specifice grupului social 247. Astfel, prima imagine oferită de Mannheim cu privire la gândirea sau mentalitatea utopică este aceea care o opune
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
orice formă de loialitate sau spunere față de normele specifice grupului social 247. Astfel, prima imagine oferită de Mannheim cu privire la gândirea sau mentalitatea utopică este aceea care o opune ordinii existente reprezentate de ideologie. Într-o astfel de situație iar raportarea gânditorului la epoca sa e evidentă în acest context stilurile diferite de gândire coexistă în același spațiu social, fiind incomensurabile, problema fiind aceea de a identifica modalitatea prin care o sinteză a lor ar deveni posibilă. În acest cadru, criteriul care
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
de transformarea și controlul istoriei în interesul libertății, democrației și raționalității"251. În fine, cea de a treia imagine cu privire la relația dintre ideologie și utopie apare atunci când Mannheim pune utopia în legătură cu ceea ce el numește "problema extazului"252. În acest punct, gânditorul încearcă să depășească viziunea gândirii determinate existențial, creditând posibilitatea utopiei individuale, care este asigurată de existența unui spațiu social democratic. Această ultimă imagine asupra utopiei îndreaptă atenția spre "(...) noi forme ale socialității, substanțial eliberate de restricțiile și prejudecățile conformismelor de
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
un ideal asumat ca utopie a cărei principală cauză s-ar regăsi în nevoia umană de a întrerupe, "din când în când", toate conexiunile pe care individul le are cu existența socială. Baza de configurare a acestui ideal este, potrivit gânditorului, societatea democratică, care face posibilă "transcendența tuturor categoriilor sociale", atingerea extazului individual prin distanțarea radicală de relațiile sociale și transformarea acestuia într-o "formă de experiență universal împărtășită"254. În mod evident, o astfel de teză este departe de cele
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
este interesantă tocmai pentru că, în gândirea neomarxistă contemporană, și alți autori au încercat să atribuie utopiei înțeleasă, de această dată, în mod evident ca parte a ideologiei un caracter pozitiv. Exemplară în acest sens este teoria lui Ernst Bloch, un gânditor ce regăsește utopia ca element emancipator al ideologiei 255. Utopia este latura sau dimensiunea "anticipativă" a ideologiei, care, atunci când se exprimă, produce imagini ale unei lumi mai bune. Cu alte cuvinte, ideologia poate fi înțeleasă ca o formă a imaginarului
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
este necesar să iau în discuție modul în care aceasta a fost exercitată. În acest sens, apreciez că analiza întreprinsă, de pe pozițiile raționalismului critic, de către Karl Popper la adresa utopianismului poate fi lămuritoare 262. Incluzând gândirea de tip utopic a unor gânditori marcanți din spațiul filosofiei într-un curent pe care îl numește "istoricism", Popper urmărește să "deconstruiască", printr-o atitudine rațională, logică, marile utopii prezente în istoria gândirii social-politice, pe care el le consideră a fi cele aparținând lui Platon, Hegel
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
eluda datele sale fundamentale, anume cele epistemologice, prin care filosoful își argumentează concepția de mai târziu. Ceea ce face Popper, atunci când pune sub lupă problema istoricismului utopic, este o încercare de a opri "jocul de-a istoria" practicat de imaginația multor gânditori, dintre care cei mai importanți par să fie Platon, Hegel și Marx, după cum argumentează autorul lucrării Societatea deschisă și dușmanii ei. În acest context, istoricismul este considerat a fi o doctrină conform căreia ar exista un scenariu după care se
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
pentru ca monismul naiv să evolueze spre un dualism critic care să ducă la formarea societății deschise, nu înainte însă ca această trecere să se afle, așa cum aminteam, sub semnul unor etape intermediare. Acestea din urmă, susține Popper, au dat unor gânditori precum Platon sau Marx posibilitatea de a propovădui întoarcerea la o societate închisă socotită perfectă (așa cum procedează Platon în dialogul Republica, dar și în Legile) sau de a prezice evoluția istorică a umanității spre un nou tip de societate, spre
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
astfel, la concepția lui Paul Ricoeur, potrivit căreia cauza fundamentală a apariției ideologiei ca figură centrală a imaginarului decurge din necesitatea integrării sociale pe care orice societate o resimte. Ne întoarcem deci la o înțelegere socio-culturală a ideologiei, pe care gânditorul francez o invocă pentru a identifica aspectul pozitiv, socialmente necesar, pe care conceptul îl implică. Ca figură-cheie a imaginarului social susține Ricoeur ideologia este inseparabilă de utopie. Din punctul său de vedere, așa cum am arătat în capitolul anterior, ideologia trebuie
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
un cerc imposibil de "rupt", întrucât vorbim despre "cercul structurii simbolice a acțiunii"281 în spațiul social. Astfel, pare că însuși imaginarul social devine, ca urmare a analizei lui Ricoeur, o victimă a "paradoxului lui Mannheim", ceea ce-l face pe gânditor să susțină că, deși nu putem rupe cercul imaginarului social, "trebuie să încercăm vindecarea bolii utopiei prin ceea ce este esențial în ideologie prin elementul său de identitate (...) și să încercăm să vindecăm rigiditatea, pietrificarea ideologiei prin elementul utopic"282. O
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
asta face ca, din punct de vedere moral-politic, riscul ca elementele "patologice" ale ideologiei și utopiei să reapară în diferite momente și ipostaze istorice să fie în continuare prezent. Poate tocmai de aceea, încercarea de a depăși limitarea indicată de gânditorul francez se anunță ca o reală provocare intelectuală. Este, prin urmare, momentul să enunț întrebarea pe care această provocare o conține implicit: cum putem "rupe" cercul simbolic al imaginarului social, cel al dialecticii ideologie-utopie, ceea ce ar atrage după sine, la
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
Locke a fost cel care a reușit să evite ideea de supunere a guvernaților față de guvernanți (proprie contractului politic) și să impună ideea unei societăți de indivizi egali în drepturi ce se autoguvernează prin intermediul unui consimțământ reciproc 297. Pentru acest gânditor, "proprietatea privată nu apare ca o instituție socială, ci ca o implicare logică a noțiunii de individ suficient lui însuși"298. Deși punctul său de plecare a fost ființa umană particulară, individuum-ul uman, Thomas Hobbes a rămas tributar ideii dependenței
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
capabil să suporți prezența celorlalți, presiunea preocupărilor lor, haosul și zgomotul vieții publice și incompatibilitățile dintre Sine și Celălalt"318. Cât privește individualismul cognitiv, așa cum apare în scrierile lui Descartes, acesta este interpretat ca o expresie a solitudinii intelectuale, din moment ce gânditorul își exprimă credința de a nu-și putea împărtăși convingerile cu ceilalți și refuză, ca atare, orice formă de cooperare 319. În fine, și individualismul politic, așa cum apare în gândirea contractualistă, și mai ales în gândirea lui Hobbes, nu este
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
filosofia politică a alunecat înspre ideologie"352. Pe aceste considerente, ideologia poate fi definită ca reprezentând "un ansamblu de convingeri și de expresii cu caracter simbolic, ce permit prezentarea, evaluarea și interpretarea lumii în funcție de un anumit nivel, preferat de către un gânditor, o clasă socială, un regim, o cultură sau o epocă istorică"353. Mannheimiană în esența sa, o astfel de definiție denotă totuși, dincolo de rezerva manifestă față de ideologie, și o raportare negativă la aceasta, realizată de pe poziții obiectiviste. E ca și cum ideologia
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
sau rigide, deliberate sau neintenționate, prin care indivizii și grupurile construiesc și înțeleg lumea politică în care ei sau cei care le preocupă gândurile trăiesc, și care acționează asupra acestei înțelegeri"401. Ca și filosofia politică, ideologia este inclusă de gânditorul britanic în cadrul teoriei politice, fiecare având însă un domeniu delimitat de studiu, în contextul căruia sunt produse asumpții ce dețin o validitate egală. Revenind, în scrierile mai recente asupra acestei idei, Freeden identifică prin ideologie o "practică de gândire" care
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
conceptului, atât teoreticienii sociali, cât și cei politici au ratat o serie întreagă de subiecte de cercetare care ar fi putut produce nu doar răspunsuri la întrebările de natură normativă, ci și soluții pentru problemele de natură practică. În viziunea gânditorului britanic, teoreticienii politici s-au mulțumit fie să renunțe la conceptul de ideologie, fundamen-tându-și opțiunea pe un pozitivism a cărui marcă este dihotomia adevăr-eroare, fie să anunțe "sfârșitul ideologiei", pe baza limitării semnificației conceptului la reprezentările obervabile ale realității sociale
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]
-
ideile cu privire la organizarea politică a societății nu trebuie distanțate total de realitatea politică și de fenomenele care au marcat apariția lor. Conștientizarea acestui lucru poate fi interpretată și ca o datorie profesională a cercetătorilor din acest domeniu, întrucât, așa cum specifică gânditorul britanic, "(...) sarcina noastră, ca teoreticieni politici, nu este numai aceea de a predica nobilitatea; este și aceea de a înregistra, înțelege, interpreta și explica "dificultățile" în contextul unui set particular de credințe politice, și de a face acest lucru în
by Daniel Şandru [Corola-publishinghouse/Science/1033_a_2541]