20,716 matches
-
cu nostalgie. Mulți oameni din Europa de Est - Îndeosebi cei trecuți de 40 de ani - se plângeau cu amărăciune de schimbările negative În materie de siguranță materială, cost al vieții și serviciilor, ceea ce nu Însemna neapărat că tânjeau după o reîntoarcere la comunism. După cum le explica jurnaliștilor străini o ingineră din armata rusă, pensionară În vârstă de 51 de ani care trăia Împreună cu soțul ei, și el pensionar, din 448 de dolari pe lună: „Ce ne dorim noi e o viață la fel de ușoară
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
se Înregistrase, practic, nici un regres. Aceste statistici sugerează o legătură directă Între prosperitate și dispoziția de a merge la cinema și confirmă explicația oferită de un sondaj de opinie din Bulgaria pentru declinul numărului de spectatori la cinema: după căderea comunismului, oferta cinematografică se Îmbunătățise... dar oamenii nu Își mai permiteau costul biletelor. În situația dată, transformarea economică a Europei de Est, dificilă și incompletă, prilejuiește observația johnsoniană: poate nu a fost făcută cum trebuie, dar este surprinzător că a fost
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
furt, exista temerea că democrația - În absența unor limite convenite și Înțelese care să guverneze retorica publică și competiția politică - putea aluneca În demagogie concurențială. Temerea nu era lipsită de fundament. Concentrând puterea, informația, inițiativa și responsabilitatea În mâinile partidului-stat, comunismul crease o societate ai cărei indivizi nu numai că se priveau reciproc cu suspiciune și erau sceptici față de orice afirmație și promisiune oficială, ci nu erau familiarizați cu inițiativa colectivă sau individuală și lipsiți de o bază solidă În funcție de care
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
reculul provocat de greutățile economice și de inevitabilele dezamăgiri i-a avantajat pe foștii comuniști, reciclați acum sub masca naționalistă. Această transformare a vechii nomenclaturi este mai puțin bizară decât părea din exterior. Naționalismul avea mai multe În comun cu comunismul decât cu democrația: ambele foloseau o aceeași „sintaxă” politică, În vreme ce liberalismul era un limbaj complet diferit. Chiar și fără similarități, comunismul sovietic și naționaliștii tradiționali aveau un dușman comun - capitalismul sau „Vestul” -, iar succesorii lor au manipulat cu măiestrie egalitarismul
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
transformare a vechii nomenclaturi este mai puțin bizară decât părea din exterior. Naționalismul avea mai multe În comun cu comunismul decât cu democrația: ambele foloseau o aceeași „sintaxă” politică, În vreme ce liberalismul era un limbaj complet diferit. Chiar și fără similarități, comunismul sovietic și naționaliștii tradiționali aveau un dușman comun - capitalismul sau „Vestul” -, iar succesorii lor au manipulat cu măiestrie egalitarismul generalizat al invidiei („Măcar pe vremea aia eram toți săraci”), punând problemele perioadei postcomuniste pe seama imixtiunilor străinătății. Prin urmare, nu era
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
maghiare și afișa un antisemitism deschis. În alegerile prezidențiale din decembrie 2000, unul din trei votanți români a optat pentru Tudor; singura alternativă era fostul aparatcic Ion Iliescu 18. Chiar și politicienii naționaliști care Își Începuseră cariera În calitate de critici ai comunismului - cazul mișcării „național-patriotice” ruse Pamiat („Memorie”) - au alunecat cu destulă ușurință spre o simpatie simbiotică pentru trecutul sovietic, Îmbinând resentimentul naționalist cu nostalgia pentru moștenirea sovietică și monumentele ei. Același amalgam de retorică patriotardă și regret pentru lumea dispărută a
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
atât natura președinției lui Vladimir Putin, cât și larga lui susținere populară, În pofida (și din cauza) politicii lui interne tot mai neliberale. Din motive evidente, cetățenii fostului imperiu rus din Europa Centrală nu Încercau astfel de nostalgii. Însă lumea dispărută a comunismului Își păstra un oarecare farmec chiar și În Germania de Est, unde sondajele de opinie de la mijlocul anilor ’90 reflectau opinia generală că, În afară de călătorii, mijloace electronice de informare și libertatea de expresie, calitatea vieții fusese mai bună Înainte de 1989
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
singura autoritate pe aceste teritorii. Cine avea dreptul să spună acum, privind În urmă, că, de fapt, comuniștii nu fuseseră conducătorii legitimi? Ei fuseseră recunoscuți ca atare de guvernele străine și nici o curte sau un tribunal internațional nu catalogase vreodată comunismul drept o orânduire criminală. Atunci, cum putea fi cineva pedepsit retroactiv pentru că se conformase legilor comuniste sau slujise statul comunist? Pe deasupra, unii dintre cei care au cerut primii - și chiar cu vehemență - răzbunarea Împotriva tiraniei comuniste aveau ei Înșiși simpatii
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
dintre cei care au cerut primii - și chiar cu vehemență - răzbunarea Împotriva tiraniei comuniste aveau ei Înșiși simpatii dubioase: În atmosfera confuză de la Înceutul anilor ’90, anticomunismul se confunda adesea cu o anumită nostalgie pentru regimurile dărâmate de comuniști. Condamnarea comunismului era greu de separat de reabilitarea predecesorilor fasciști. Mulți oameni rezonabili au admis că linia trebuia trasă după epoca stalinistă: era prea târziu pentru a-i pedepsi pe cei implicați În comploturile, procesele-spectacol și persecuțiile din anii ’50 și, oricum
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
vechi greu de justificat - mai ales că În Ungaria de după Kádár principalul subiect de controversă era, desigur, anul 1956, dată care pentru majoritatea populației ținea deja de istorie. În România, unde existau Într-adevăr motive numeroase și recente pentru condamnarea comunismului, efortul de a crea o versiune locală a Comisiei Gauck s-a lovit ani de-a rândul de opoziția fermă a elitei politice postcomuniste, ale cărei personalități (În frunte cu Însuși președintele Iliescu) ar fi fost cu certitudine incriminate de
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
rezolvare universal acceptată sau perfect echitabilă. Dar soluția adoptată În Cehoslovacia a stârnit controverse care au depășit granițele țării. Aici stalinismul ajunsese mai târziu și durase mai mult, iar amintirea urâtă a „normalizării” era Încă foarte vie. În același timp, comunismul a avut În regiunea cehă o bază politică mai solidă decât oriunde altundeva În Europa de Est. În plus, amintirea eșecurilor succesive ale Cehoslovaciei de a se opune tiraniei - În 1938, În 1948 și după 1968 - crea o anumită stare de stânjeneală
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
și rezistența Împotriva acestuia”, prin care Partidul Comunist a fost declarat o organizație criminală. Teoretic, legea incrimina milioane de foști membri de partid, Însă a avut un impact pur retoric, nefiind urmată de vreo acțiune concretă. Departe de a discredita comunismul și a-i legitima căderea, legea nu a făcut decât să accentueze detașarea sceptică a publicului vizat. La zece ani de la adoptare, sondajele de opinie arătau că unul din cinci alegători cehi era de partea Partidului Comunist (nereformat și perfect
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
alternativă posibilă. Din motive diverse - indiferent dacă voiau să-și modernizeze economiile, să obțină acces la noi piețe ori ajutor străin, să stabilizeze politica internă, să se lege pe vecie de „Vest” sau doar să prevină pericolul unei recăderi În comunismul național -, toți noii lideri, de la Tallinn până la Tirana, priveau spre Bruxelles. Perspectiva aderării la UE, cu promisiunile ei de afluență și securitate, era fluturată tentant În fața electoratelor eliberate din Europa postcomunistă. „Nu vă Încredeți În cei care vă zic că
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
o participare de 70%, numai 17% dintre alegători s-au obosit să voteze la alegerile europene. În Polonia, participarea de numai 20% reprezenta o scădere cu 26 de procente față de alegerile naționale din 2001, fiind cea mai redusă de la căderea comunismului. De ce erau europenii, cei „noi” și cei „vechi” deopotrivă, atât de indiferenți față de treburile Uniunii Europene? În mare parte din convingerea universală că nu le pot influența. Majoritatea guvernelor europene nu au supus la vot deciziile de aderare la UE
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
În umbră astfel de idei timp de o generație, timp În care Europa de Vest s-a adăpostit confortabil sub umbrela nucleară americană. După Încheierea războiului din Coreea și retragerea din colonii, fiecare țară vest-europeană și-a redus bugetul apărării. Odată cu căderea comunismului, cheltuielile militare s-au micșorat și mai mult. La sfârșitul anilor ’80, statele membre NATO alocau apărării În medie 3,4% din PNB. În 2003, Danemarca nu mai cheltuia pentru apărare decât 1,6% din PNB, Italia 1,5%, iar
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
Europei a făcut-o mică și chiar a sfărâmat-o În părticele, pentru ca noi să ne găsim bucuria nu În mărime, ci În diversitate. Karel Åapek În Europa eram asiatici, pe când În Asia suntem și noi europeni. Feodor Dostoievski Când comunismul a căzut și Uniunea Sovietică a făcut implozie, ele au antrenat În cădere nu numai un sistem ideologic, ci coordonatele politice și geografice ale unui Întregul continent. De 45 de ani - cei mai mulți europeni nici nu apucaseră acele vremuri sau nu
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
prosperat: scăpaseră de grija statelor sărace și Înapoiate apărute pe ruinele fostelor imperii continentale, iar umbrela militară americană Îi apăra de un reflux politic al trecutului recent. Această viziune, obtuză după părerea Estului, nu mai putea fi menținută după colapsul comunismului și destrămarea imperiului sovietic. Coconul fericit care era Europa Occidentală (cu comunitățile ei economice și zonele ei de comerț liber, cu alianțe externe liniștitoare și granițe interne redundante) părea deodată vulnerabil, Între presiunea așteptărilor Înșelate ale viitorilor „cetățeni europeni” din
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
materială din acea perioadă, În contrast cu ororile anterioare. Dar cei care erau prea tineri ca să țină minte anii ’60 nu se dădeau În vânt după autoproslăvirea solipsistă a bătrânilor memorialiști ai epocii, iar cei mai bătrâni, care trăiseră toată viața sub comunism, Își aminteau nu numai slujbele garantate, chiriile ieftine și străzile sigure, ci și decorul cenușiu de talente irosite și speranțe zădărnicite. De ambele părți ale Cortinei, nu se putea recupera mare lucru din ruinele secolului XX. Pacea, prosperitatea și siguranța
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
murmure „Măcar de-ar mai fi așa...”, dar cei de după al doilea război mondial lăsau În urmă o catastrofă de 30 de ani ce inspira un sentiment unanim: „Orice, numai asta nu”2. Pe scurt, cale de Întoarcere nu exista. Comunismul din Europa de Est fusese răspunsul greșit la o Întrebare reală. În Occident, la aceeași Întrebare - „Cum să depășim catastrofa care a fost prima jumătate a secolului XX?” - s-a răspuns prin obnubilarea completă a istoriei recente și recapitularea unor succese din
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
care au motive solide să creadă că „nucleul” Europei Îi vede ca pe niște străini (atunci când Îi vede) - oscilează Între afirmarea defensivă a caracteristicilor lor hipereuropene (În literatură, arhitectură, topografie etc.) și disperare, urmată de fuga În Vest. După căderea comunismului, ambele tendințe au fost ilustrate din plin. În timp ce fostul premier Adrian Năstase detalia În iulie 2001 pentru cititorii jurnalului Le Monde „valoarea adăugată” pe care România o aduce Europei, jumătate dintre cei care Încercau să treacă ilegal granița polono-germană erau
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
sau Cehoslovacia, unde contiguitatea lingvistică o făcea accesibilă. Deși cetățenii din statele-satelit erau obligați să studieze rusa, cei mai mulți n-au făcut nici un efort să stăpânească limba și nu o vorbeau decât dacă erau siliți 9. În câțiva ani de la căderea comunismului s-a putut constata că, paradoxal, ocupația germană și cea sovietică au eradicat familiaritatea cu limbile respective. În teritoriile strivite atâta timp Între Rusia și Germania nu mai conta acum decât o singură limbă străină. Îndeosebi pentru tineri, a fi
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
pe oameni de trecut, ci tot ce Îi despărțea de el. Prezentul nu era moștenitorul istoriei, ci orfanul ei, rupt de vremurile de altădată, de acea lume dispărută. În Europa de Est, nostalgia nu era altceva decât dorul de certitudinile pierdute ale comunismului, despuiat În amintire de părțile-i sumbre. În 2003, Muzeul de Arte Decorative din Praga a organizat o expoziție de „haine de dinaintea revoluției”: ghete, rochii, lenjerie și alte obiecte dintr-o lume care dispăruse cu numai 14 ani În urmă
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
deținând cvasimonopolul finanțării. Chiar și În Europa de Est, unde generația mai vârstnică Își aduce aminte cu tremur ce Înseamnă să Încredințezi guvernului controlul vieții culturale, vistieria publică prin care bătea vântul era singura alternativă la impactul malefic al forțelor pieței. Sub comunism, artele spectacolului au fost mai mult destoinice decât epatante: de obicei competente din punct de vedre tehnic, dar aproape Întotdeauna precaute și conservatoare. Era de ajuns să vezi Die Zauberflöte la Viena sau la Budapesta pentru a sesiza contrastul. În
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
periodic predici politice Înflăcărate din partea lui Günther Grass sau Régis Debray), dar Își pierduse obiectul muncii. Moraliștii publici tunau și fulgerau Împotriva unor păcate individuale, dar nu aveau un ideal sau un scop general care să le mobilizeze discipolii. Fascismul, comunismul și războiul fuseseră eliminate de pe continent, Împreună cu cenzura și pedeapsa capitală. Avortul și contracepția erau la Îndemâna tuturor, homosexualitatea era permisă legal și practicată deschis. Ravagiile pieței capitaliste nerestricționate, fie ele globale sau locale, continuau să atragă criticile intelectualilor de pretutindeni
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]
-
de altă parte, din simpatie pentru poziția Statelor Unite Împotriva „islamismului radical”. Ei au trecut practic neobservați. Figuri cândva influente ca Michnik și Glucksmann și-au Îndemnat cititorii să sprijine politica irakiană a Washingtonului, argumentând pe baza propriilor scrieri anterioare despre comunism că principiile generale justificau politica de „intervenționism liberal” În apărare drepturilor omului de oriunde și că America era acum, ca și Înainte, vârful de lance În lupta cu răul politic și relativismul moral. După ce s-au convins că președintele american
[Corola-publishinghouse/Science/1961_a_3286]