21,673 matches
-
și efectivă, sub formă de „rituri”, adică acțiuni orientate spre forțe și ființe supraomenești cu care se stabilește un raport („cult”), sau acțiuni menite să producă efecte În sfera umană (rituri magice, de trecere etc.). Ritul este religia activă. Credințele, miturile și riturile sunt cele care formează o religie, Înțeleasă ca un anumit tip de „sistem” ideologic sau de gândire (cf. Rappaport, 1971a, 1971b). Apare aici dificultatea distingerii Între religie și știință, care este, În mentalitatea noastră, o activitate cognitivă desfășurată
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
arheologice rituale și cultuale. Mărturia oferită de ritualuri poate servi ca indicator indirect al existenței sistemelor de credințe ale trecutului, În măsura În care ritualul este arheologic mai accesibil decât aspectele pur ideologice (Tattersall et al., 1988, p. 497). Acțiunile generate de credințe, mituri și rituri se traduc adesea În imaginarea și manipularea masivă a simbolurilor, dintre care unele, mai ales În sfera ritului, pot lăsa urme arheologice. Riturile sunt credințe În acțiune, simboluri În mișcare (Lewis, 1980). Iar dacă distingem, așa cum am făcut
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
d. Dar acțiunile și simbolurile, locurile și momentele sacre, specialiștii cultului se pot materializa În sens arheologic. Din când În când se materializează și alte aspecte ale ritului (magie, inițiere) sau constituenți ai comportamentului religios, și anume fragmente de credințe, mituri sau prevederi sociale de origine religioasă (de exemplu, respectarea tabuurilor alimentare). Pentru toate acestea, arheologia are puterea și datoria de a descoperi vestigii. Chiar și În privința celor mai arhaice societăți, cele paleolitice, nu trebuie neglijate dovezile curiozității pentru natură și
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
motivată și mediată de limbajul verbal. Grafismul, să fim atenți, intrase În patrimoniul facultăților umane la sfârșitul paleoliticului timpuriu, chiar dacă nu rămăsese decât o abilitate fără un rol anume. Dacă se acceptă schema celor trei componente ale fenomenului religios - credințe, mituri, rituri (vezi subcapitolul 3) -, se poate spune că am identificat În paleoliticul timpuriu vestigii ale unor rituri și, În mod indirect, credințe greu de diferențiat (acțiuni legate de elemente naturale și de morți). Însă În paleoliticul târziu, apariția activității grafice
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
am identificat În paleoliticul timpuriu vestigii ale unor rituri și, În mod indirect, credințe greu de diferențiat (acțiuni legate de elemente naturale și de morți). Însă În paleoliticul târziu, apariția activității grafice permite confirmarea existenței credințelor și, În sfârșit, a miturilor. Mai mult, face posibilă, pentru prima dată, aventurarea, chiar și cu prudență, În complexitatea universului religios. Timp de aproape un secol, mulți cercetători au Încercat să dea de urma unei religii plecând de la arta cea mai vizibilă din regiunile cele
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
pandantive se folosesc tot felul de elemente naturale, printre care - pentru prima oară - cristale, chihlimbar, dinți umani, În sfârșit, figurine gravate. Formele denotă multiplicarea diferențelor tribale și etnice pe fondul unei matrice simbolice comune: poate că și podoabele vorbesc despre mituri. Curiozitatea pentru moarte ia aspecte atât de puternic ritualice, Încât ajunge să implice credințe codificate și prolixe despre destinul defuncților, În strânsă legătură cu viața și nevoile celor vii. Stropirea cadavrelor cu argilă roșie ar putea avea sau nu valoare
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
lovituri, semne lăsate de sulițe) sau Înviată (picturi retușate). Acțiunea religioasă consta chiar și din Întoarcerea, secole de-a rândul, pentru a retușa culoarea până ce aceasta ajungea un singur motiv sau semn, pentru a rememora cu emoție actul creativ sau mitul pe care Înaintașii l-au lăsat moștenire În anumite locuri speciale. Se cunosc reprezentări care dansează, instrumente muzicale (flaute, lame vibrante sau churinga) și s-a aflat de curând că, Într-o peșteră din Franța, punctele picturilor coincid cu efecte
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
vedere, foarte diferită stilistic de cea din mileniile precedente, din peșterile adânci. Scenele de vânătoare cu arcul, figurile dinamice de bărbați și femei, care par să relateze viața obișnuită fără implicații ideologice, pot, la o examinare mai atentă, să nareze mituri sau să Îndeplinească o funcție magică; dar cum am putea afla mai mult despre ele? Dacă Eurasia leptolitică a dominat discursul până acum, pentru că În paleoliticul târziu nu există altă parte a lumii care să fie cunoscută atât de bine
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
deja În repertoriul religios (Lewis-Williams și Dowson, 1988). Ne aflăm probabil la Începuturile oracolelor și ale folosirii viselor; mai mult, controlarea extazelor are, probabil, o semnificație aparte În riturile de inițiere. Nu arareori figurile sunt organizate În funcție de proprietățile spațio-temporale ale mitului (mitograme), prin care se Întrevăd adevărate mitologii: dacă, pe alocuri, acestea sunt legate de marea vânătoare, de apă și de ploaie, de locurile sacre ale „originilor”, În Africa de Sud acestea au adesea la bază tauro-trag-ul sau eland-ul (o antilopă mare) și
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
adevărate mitologii: dacă, pe alocuri, acestea sunt legate de marea vânătoare, de apă și de ploaie, de locurile sacre ale „originilor”, În Africa de Sud acestea au adesea la bază tauro-trag-ul sau eland-ul (o antilopă mare) și trădează o continuitate uimitoare cu miturile aborigene care au ajuns până la finalul războiului anglo-bur (Lewis-Williams, 1981; 1990). O continuitate de cel puțin 45 000 de ani este dovedită și de ornamentele personale făcute din mărgele de ouă de struț. Uneori era aruncată pulbere de argilă roșie
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
o lume anonimă și necunoscută. Acest caz de o neobișnuită continuitate ne face să reflectăm. Ne aflăm la scurtul apogeu al epocii Îndelungate a vânătorilor și este clar că În acest moment există „religii” sau sisteme organice ereditare de credințe, mituri, rituri și practici magice (poate Încă nu „zei”, așa cum se va arăta În continuare). Nu cunoaștem decât fragmente, dar, chiar cu o evoluție internă, moștenirile religioase din paleoliticul timpuriu rezistă pe alocuri, acolo unde se păstrează modul de viață bazat
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
epifanii, este suficient să amintim pasărea acvatică și șarpele, crisalida și broasca, albina și fluturele, câinele și ursul, puiul de cerb și scroafa. Fiecărui aspect Îi corespunde un anumit ansamblu de simboluri grafice (meandrele, spirala, zigzagul, rombul...) și, desigur, de mituri. La rândul său, zeul masculin este, În același timp, taur, stăpân al renașterii anuale, copilul divin și deține, ca simboluri predilecte, falusul și omniprezentele coarne de taur. Alte semne și idoli deschid căi spre viziuni cosmologice și cosmogonice. Celxe "Cel
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
locurilor fuzionează acum cu „construirea” culturală a locurilor sub forma unor monumente (Bradley, 1990; Garwood et al., 1991). Aici, mai mult decât În alte părți, religia se bazează nu numai pe strămoși și pe lumea de dincolo, ci și pe mituri cosmologice și pe angajante rituri de oferire, de exemplificare și ilustrare. Putem presupune că existau rituri pentru transformarea morților În „strămoși” (ca În Africa). Chiar și astronomia devine parte esențială a cultului. Monumentele megalitice erau În același timp morminte comune
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
sigur, unde ne vin În ajutor, de peste tot, informații păstrate În scris din zorii erei istorice sau rămășițe recente. Acest lucru este valabil atât pentru moștenirea Europei arhaice, care s-a păstrat, așa cum s-a mai spus, În riturile și miturile cretane și elene, cât și pentru cel de-al treilea „mare sistem” care trebuie menționat: religia indo-europeană (v. capitolul „Religia indo-europenilor” din acest volum). Se știe că noțiunea de „indo-european” se referă la un grup de limbi, asimilat apoi, mai
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
se schimbă odată cu omul. Cunoașterea tainică și mitică, noțiunile cosmologice trec În mâinile capilor societății și, când aceasta se Împarte În clase și se stratifică, și zeii urmează același model, organizându-se În panteonuri ierarhice. Limbajul și proprietățile spațio-temporale ale mitului cedează definitiv locul „linearității” simbolurilor: un limbaj linear care, odată considerat util, devine scriptură. La acest nivel din ce În ce mai evoluat se observă că manifestările religioase servesc la ordonarea și Înțelegerea lumii și a societății (datorită fondatorilor etc.) și la asigurarea protecției
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
ceea ce regele trebuie să ofere zeilor ca ofrandă perfectă. 2. EPOCA ARHAICĂTC "2. EPOCA ARHAICĂ" Singura mărturie din epoca străveche este reprezentată de vestigiile arheologice, dacă nu se dorește - oarecum arbitrar - să se descopere În acea perioadă unele concepte și mituri cunoscute În vremuri mai târzii. Este vorba În special despre obiectele din morminte care pun În evidență credințe funerare destul de semnificative: proviziile puse În morminte demonstrează credința Într-o formă de supraviețuire; poziția ghemuită a corpului se pretează la diferite
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
regii ce se succed pe tronul egiptean, este și fiul lui Osiris - postum, desigur, pentru că un rege nu poate să preia puterea decât după moartea predecesorului său. Dar, În calitate de fiu al regelui defunct, moștenitorul tronului are Îndatorirea rituală, pe care mitul i-o atribuie lui Horusxe "Horus", de a se Îngriji de nevoile Încă pământești ale celui care a părăsit pământul, adică de a-i aduce ofranda, În toate formele ei, de la funeralii la Îngrijirea postumă. Simpla continuare a cultului strămoșilor
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
strămoșilor transpare, chiar În cuvinte, dincolo de formulele În care, În această colecție, fiul se Îndreaptă spre tată, la fel ca Horus spre Osirisxe "Osiris", pentru a-i aduce ofranda și pentru a-l rechema la viață. Într-o adăugire la mitul celor doi frați Horus-Sethxe "Seth", ochiul de care este privat Horus În lupta cu fratele său devine ofranda specifică adusă tatălui, după recuperarea sa ca „ochi sănătos” ( uaÊat). „Ochiul lui Horus” se umple de semnificații simbolice, devine o amuletă, ba
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
al XXI-lea Î.Hr. Statul centralizat și autoritar se preschimbă Într-un complex mai flexibil de puteri opuse, cadru În care, cel mai adesea, indivizii Își regăsesc valoarea reală. Prin urmare, structura bazată pe templu a religiei, cu rituri, mituri, formule, personal, putere și averi, a căror organizare Într-o realitate unică depinde de stat, pot să se risipească acum Într-o relație simplă și vitală cu divinitatea. Dacă există, așa cum am văzut, cel care chiar nu Îl cunoaște, există
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
imn Închinat lui Osirisxe "Osiris" (precum și altor câțiva zei păstrați În această epocă) se oprește la a-i enumera zeului calitățile, inversând aproape de la creatură la creator procesul nașterii realității, plecând de la cuvântul pe care l-am văzut Într-un mit al originii. Astfel, imnul devine un element al ofrandei, care consolidează existența zeului: dar ceea ce contează este faptul că imnul este rostit sau, cel puțin, este expresia unui individ care nu Îndrăznește Încă să Își formuleze propriile rugăciuni și cereri
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
provin o mulțime de stele care dau mărturie despre vivacitatea acestui loc de cult, despre speranța supraviețuirii lângă zeul care o garantează și despre participarea la slujirea sa liturgică, aceasta fiind aici deosebit de complexă, incluzând și o evocare scenică a mitului morții și Învierii sale (după cum face aluzie o stelă din această perioadă) 2. În multitudinea inscripțiilor se Întrevăd, În titlurile celor care le dedică, toate nivelele societății egiptene cu ierarhia lor complicată, care, deși diferite prin individualitatea lor, se unesc
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
trăiau acolo. Printre papirusurile „literare”, sunt demne de luat În seamă imnurile regelui Sesostris III, care Îi proslăvesc În același timp valoarea militară și grija pentru supuși; restul textelor, medicale, de matematică, veterinare, precum și un text narativ fragmentar, care povestește mitul luptei dintre Horusxe "Horus" și Sethxe "Seth", sunt importante pentru evaluarea culturii din templu. Însă o mare parte a papirusurilor se referă la viața comunității sacerdotale: sunt liste de primire și Împărțire a bunurilor, anunțuri ale sărbătorilor, jurnale de activitate
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
amândouă pe acest copil. Ambele mâini ale lui Isisxe "Isis" sunt peste el, la fel cum și-a pus mâinile pe fiul său Horusxe "Horus" (M. u. K. II 6 sqq). Bolile sunt considerate străine și sunt exorcizate cu un mit la care se face aluzie În Încheiere, mit pe care Îl cunoaștem bine și care este paradigmatic În textele magice. Adesea, aceste personificări unesc magia cu religia oficială, dar puterea sa autonomă este bine descrisă Într-o formulă din Textele
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Isisxe "Isis" sunt peste el, la fel cum și-a pus mâinile pe fiul său Horusxe "Horus" (M. u. K. II 6 sqq). Bolile sunt considerate străine și sunt exorcizate cu un mit la care se face aluzie În Încheiere, mit pe care Îl cunoaștem bine și care este paradigmatic În textele magice. Adesea, aceste personificări unesc magia cu religia oficială, dar puterea sa autonomă este bine descrisă Într-o formulă din Textele Sarcofagelor În care mortul Încheie astfel: Prosternați-vă
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]
-
Raxe "Ra"” și că lor li se datorează inițiativa construirii templelor solare de la Abuxe "Abu" Sir, despre care am vorbit deja. Dar, din punctul de vedere al religiei, este semnificativ mai ales felul În care sunt reprezentați zeii. Vom recunoaște mitul procreării divine a zeului, al teogamiei, Într-un cadru grandios cosmic: aici apare pentru prima oară și este situat Într-un mediu burghez, iar divinitățile se comportă cu o vivacitate cu totul pământeană a gesturilor și cuvintelor. Cu alte cuvinte
[Corola-publishinghouse/Science/2005_a_3330]