2,526 matches
-
înlăturarea omonimiilor supărătoare, s-a apelat la împrumutarea unor cuvinte străine. Exemplul devenit clasic se referă la doi termeni latinești, carrum (forma de acuzativ a lui carrus) „căruță“ și carnem (forma de acuzativ a lui caro) „carne“, care, în urma transformărilor fonetice suferite, ajung să aibă aceeași formă în dialectul loren din Vosgi. Pentru evitarea omonimiei, au fost împrumutați, pentru ambele semnificații, termenii francezi literari: voiture, respectiv viande. Același raționament a fost aplicat de unii lingviști și pentru a explica înlocuirea, în
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
lor este însă mult mai mare. În fiecare dintre limbile prin care au trecut și unde au staționat uneori timp de secole, înainte de a pleca mai departe, aceste cuvinte au suferit diverse „cosmetizări“: fie că au fost adaptate la sistemul fonetic și morfologic al limbii respective, fie că au fost interpretate greșit și au fost apropiate, prin etimologie populară, de cuvinte din limba în care au poposit, cu care semănau, deși nu aveau nicio legătură. De exemplu, etimologia îndepărtată a cuvântului
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
expresia a sta într-o rână, vine din lat. ren. Rinichi și rărunchi au arii diferite: rinichi este răspândit în Muntenia (și în arom. arnicl’u), iar rărunchi apare în restul României. Acesta din urmă s-a confundat, din cauza asemănării fonetice, cu rărunche „gălbenele“, numele unei plante moștenit din lat. ranunculus, derivat diminutival al lui rana „broască“! Rinichi câștigă teren, pentru că a fost adoptat de limba literară și de terminologia medicală; în schimb, rărunchi apare în mai multe expresii: a avea
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
de „fesă“ al lui bucă. Falcă < lat. falcem (forma de acuzativ a lui falx), care la origine însemna „seceră“, sens cu care s-a moștenit cuvântul în unele limbi romanice: it. falce, fr. faux. În română, rezultatul normal (conform legilor fonetice care au acționat în trecerea de la latină la română) îl avem numai în graiul moldovenesc, unde falce (nu falcă) înseamnă o anumită suprafață de teren. Forma falcă a fost explicată ca un singular reconstituit după pluralul fălci (la fel cum
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
a lat. anima de la „suflet“ la „organ anatomic“, cuvântul latinesc cor, care însemna „inimă“, nu s-a transmis românei, dar există în toate celelalte limbi romanice (fr. cœur, it. cuore). Forma românească se poate explica ușor din punct de vedere fonetic: lat. anima > rom. înemă (cu transformarea lui a accentuat urmat de n în î, ca în lat. canem > câne, lat. panem > pâne). În primele texte românești, forma frecventă este înemă, alături de care apare și inimă (la Coresi), fonetism apărut sub
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
rom. coapsă s-a transmis tuturor limbilor romanice, este deci ceea ce se numește un cuvânt panromanic. Din punctul de vedere al formei, nu există nici un impediment în a considera că termenul coapsă provine din lat. coxa, pentru că evoluția respectă legile fonetice: grupul cs (notat x) a devenit ps în cuvintele în care accentul cădea pe silaba precedentă (lat. fraxinus > frapsin, lat. infixi > înfipse), iar când accentul era pe silaba următoare cs > s (lat. maxilla > măseauă, lat. laxare > lăsa). Lat. coxa însemna
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
În același dicționar, există și ra(n)totă, de origine maghiară. Este un cuvânt curent și astăzi în graiul crișean. Revenind la omletă, acesta are, în franceză, origine foarte interesantă. Se poate spune că fr. omelette vine, prin diverse schimbări fonetice, din v. fr. lemelle, care a devenit lamelle „lamă foarte fină“ (împrumutat în română în forma lamelă „mică placă de sticlă foarte fină, pentru examenele la micros cop“). Tot de la acest v. fr. lemelle s-a ajuns și la fr.
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
sensul „a omorî“, s-au păstrat în română doar occidere > rom. (a) ucide și necare > rom. (a) îneca (cu specializarea sensului: „a omorî prin scufundare în apă“). Există însă și un alt fel de îmbătrânire: este vorba despre uzura corpului fonetic, adică de reducerea formei unor cuvinte în urma transformărilor fonetice la care a fost supusă limba latină; dacă reducerea este foarte mare, corpul fonetic nu mai este capabil să poarte ideea care îi era asociată. În toate manualele de lingvistică romanică
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
occidere > rom. (a) ucide și necare > rom. (a) îneca (cu specializarea sensului: „a omorî prin scufundare în apă“). Există însă și un alt fel de îmbătrânire: este vorba despre uzura corpului fonetic, adică de reducerea formei unor cuvinte în urma transformărilor fonetice la care a fost supusă limba latină; dacă reducerea este foarte mare, corpul fonetic nu mai este capabil să poarte ideea care îi era asociată. În toate manualele de lingvistică romanică, este menționat ca exemplu lat. flere „a plânge“: formele
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
prin scufundare în apă“). Există însă și un alt fel de îmbătrânire: este vorba despre uzura corpului fonetic, adică de reducerea formei unor cuvinte în urma transformărilor fonetice la care a fost supusă limba latină; dacă reducerea este foarte mare, corpul fonetic nu mai este capabil să poarte ideea care îi era asociată. În toate manualele de lingvistică romanică, este menționat ca exemplu lat. flere „a plânge“: formele sale monosilabice de la unele persoane au fost înlocuite cu forme luate de la verbul cvasisinonim
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
ale verbului vadere cu același sens (> it. vado, vai, va, vanno). Ire a dispărut și din română: în secolul 16, apare izolat, sub forma i „merge“, fiind înlocuit cu se ducere „a se duce“. În locul unor cuvinte latinești cu corpul fonetic redus, în română avem astăzi împrumuturi: lat. limus „noroi“ devenit rom. im s-a păstrat numai regional și a fost înlocuit, în limba comună, de noroi, împrumutat din slavă (sau, regional, de imală). La fel, lat. uva „strugure“ există numai
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
cele valabile în română, probabil, în Galia cuvântul latinesc uva a fost înlocuit de lat. racemus „ciorchine“ > fr. raisin, occ. rasin. În sardă și în dialectele meridionale italienești, cu sensul de „strugure“ există continuatorii lat. acimus „boabă“. Tot din cauza corpului fonetic redus au dispărut, în perioada de trecere de la latină la limbile romanice, și alte cuvinte latinești, care au fost înlocuite prin derivate ale lor: lat. pix „smoală“ a fost înlocuit prin lat. picula > rom. păcură, iar lat. pes „picior“ a
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
a fost înlocuit, în limba comună, prin (a) spăla, pentru care s-au propus diverse soluții etimologice, toate cuvintele fiind derivate ale verbului lavare: perlavare, *experlavare, *superlavare „a spăla la suprafață, superficial“ (cea mai convenabilă, atât din punct de vedere fonetic, cât și semantic, este ultima). Cuvinte latinești dispărute Când vorbim despre viața cuvintelor românești, ne gândim, în primul rând, cum au apărut ele (sunt fie moștenite din latină, fie împrumutate, fie create în interiorul limbii române), observăm apoi ce s-a
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
târziu din această limbă. Am făcut această introducere pentru a atrage atenția, de la început, asupra faptului că, pe lângă cuvintele latinești moștenite (verbe ca (a) săruta < lat. salutare, (a) închina < lat. inclinare), a căror formă s-a schimat prin acțiunea legilor fonetice care au guvernat evoluția de la latină la română, aceleași cuvinte latinești au putut fi împrumutate ulterior cu formele (a) saluta, (a) înclina, în care l, respectiv cl, s-au păstrat ca atare, fiindcă legile fonetice care au funcționat în primul
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
a schimat prin acțiunea legilor fonetice care au guvernat evoluția de la latină la română, aceleași cuvinte latinești au putut fi împrumutate ulterior cu formele (a) saluta, (a) înclina, în care l, respectiv cl, s-au păstrat ca atare, fiindcă legile fonetice care au funcționat în primul mileniu al erei noastre au încetat să mai acționeze. Pentru istoria cuvintelor, acest fapt este foarte important, pentru că ne ajută să stabilim vechimea unui cuvânt, chiar dacă nu avem data certificatului său de naștere; putem spune
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
dunărene și în dacoromâna veche. Același lucru se poate spune despre grupul gl din latină: lat. glacia > rom. gheață, lat. glanda > rom. ghindă. Trebuie să reținem faptul că, în viața cuvintelor moștenite din latină, au funcționat anumite legi de transformări fonetice. De aceea, uneori putem avea un semn sigur că un cuvânt provine din latină sau nu. De exemplu, nu poate fi moștenit din latină un cuvânt românesc care are cl sau gl (a înclina, clar, glandă), după cum nici bilă „fiere
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
înclina, clar, glandă), după cum nici bilă „fiere“ nu poate veni din lat. bilis „fiere“, fiindcă l intervocalic din cuvântul latinesc nu a devenit r în corespondentul său românesc. Nu o dată, în viață unui cuvânt moștenit au intervenit mai multe legi fonetice, ceea ce face dificilă descoperirea etimonului latin. Îmi place să citez ca exemplu cuvântul măruntaie, care continuă lat. minutalia „mărunțișuri“, din aceeași familie cu lat. minutus > rom. mărunt (rom. minut are la bază același cuvânt latinesc, care a fost însă împrumutat
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
dificilă descoperirea etimonului latin. Îmi place să citez ca exemplu cuvântul măruntaie, care continuă lat. minutalia „mărunțișuri“, din aceeași familie cu lat. minutus > rom. mărunt (rom. minut are la bază același cuvânt latinesc, care a fost însă împrumutat după ce legile fonetice au încetat să mai acționeze). Viața cuvintelor moștenite poate fi uneori mai agitată. În lucrările de fonetică istorică, alături de schimbările fonetice regulate, de tipul celor prezentate mai sus, sunt menționate și schimbări fonetice neregulate, cum sunt asimilările (lat. cicuta > cucuta
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
lat. minutus > rom. mărunt (rom. minut are la bază același cuvânt latinesc, care a fost însă împrumutat după ce legile fonetice au încetat să mai acționeze). Viața cuvintelor moștenite poate fi uneori mai agitată. În lucrările de fonetică istorică, alături de schimbările fonetice regulate, de tipul celor prezentate mai sus, sunt menționate și schimbări fonetice neregulate, cum sunt asimilările (lat. cicuta > cucuta > rom. cucută), sincopele (lat. veteranus > vetranus > rom. bătrân), căderea unor vocale inițiale (lat. aranea > rom. râie), metatezele, contaminările, etimologiile populare etc.
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
care a fost însă împrumutat după ce legile fonetice au încetat să mai acționeze). Viața cuvintelor moștenite poate fi uneori mai agitată. În lucrările de fonetică istorică, alături de schimbările fonetice regulate, de tipul celor prezentate mai sus, sunt menționate și schimbări fonetice neregulate, cum sunt asimilările (lat. cicuta > cucuta > rom. cucută), sincopele (lat. veteranus > vetranus > rom. bătrân), căderea unor vocale inițiale (lat. aranea > rom. râie), metatezele, contaminările, etimologiile populare etc. În cea mai amplă introducere în fonetica istorică a limbii române, O.
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
se va vorbi foarte puțin. Altele, ca ghindă, tare, pământ prezintă deosebiri de sens, sunt cazuri de cuvinte care au trecut prin diverse aventuri în viața lor. Remarcile făcute cu privire la cuvintele moștenite din latină, fie că este vorba de evoluții fonetice regulate, fie de evoluții fonetice neregulate sau de schimbări semantice, sunt valabile și pentru cuvintele împrumutate de latina dunăreană (din traco-dacă, veche greacă sau limbi germanice) sau de română (din limbile slave, maghiară, turcă, greacă, limbi romanice, germană etc.). Moștenirea
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
Altele, ca ghindă, tare, pământ prezintă deosebiri de sens, sunt cazuri de cuvinte care au trecut prin diverse aventuri în viața lor. Remarcile făcute cu privire la cuvintele moștenite din latină, fie că este vorba de evoluții fonetice regulate, fie de evoluții fonetice neregulate sau de schimbări semantice, sunt valabile și pentru cuvintele împrumutate de latina dunăreană (din traco-dacă, veche greacă sau limbi germanice) sau de română (din limbile slave, maghiară, turcă, greacă, limbi romanice, germană etc.). Moștenirea latinească din lexicul românesc poate
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
generic pentru această clasă de zburătoare era avis, care a fost transmis în forma ave numai spaniolei și portughezei, precum și dialectului logudorez al limbii sarde. Încă din latină, a existat tendința de a-l înlocui pe avis, cuvânt cu corp fonetic foarte redus, cu derivatele diminutivale avicula și *avicellus, care stau la baza it. ucello, fr. oiseau. Româna nu are urmași ai lui avis sau ai derivatelor acestuia. În română, în locul lui avis s-a păstrat lat. passer „vrabie“ > rom. pasăre
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
ficatum „ficat“, cochleare „lingură“, thius „unchi“) să se păstreze până astăzi numai în anumite limbi. Au existat și motive culturale, înțelese în sens larg, mai exact influența greacă (dies domenica „duminică“, ecclesia), după cum au putut interveni cauze lingvistice, de natură fonetică, adică scurtimea corpului fonetic (fleo „a plânge“, ire „a merge“) sau de natură semantică (salire, femina, mulier, familia). O serie de cuvinte latinești nu s-au păstrat, fiindcă au fost înlocuite de cuvinte împrumutate din limbi preromane (quercus „stejar“, cuna
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]
-
thius „unchi“) să se păstreze până astăzi numai în anumite limbi. Au existat și motive culturale, înțelese în sens larg, mai exact influența greacă (dies domenica „duminică“, ecclesia), după cum au putut interveni cauze lingvistice, de natură fonetică, adică scurtimea corpului fonetic (fleo „a plânge“, ire „a merge“) sau de natură semantică (salire, femina, mulier, familia). O serie de cuvinte latinești nu s-au păstrat, fiindcă au fost înlocuite de cuvinte împrumutate din limbi preromane (quercus „stejar“, cuna „leagăn“). a fierbe și
101 cuvinte moştenite, împrumutate şi create by Marius Sala () [Corola-publishinghouse/Administrative/1361_a_2705]