5,342 matches
-
prin secolul al XIII-lea, în orice caz mai vizibil începând cu Renașterea (dar mai ales cu Reforma 263) și culminând cu Iluminismul din care a izvorât raționalitatea pozitivistă dominantă în secolul al XIX-lea, părea să anunțe demisia sistemelor mitice, denunțate ca iraționale, futile și chiar nocive, sau cel puțin a avut această intenție, a miza totul pe cartea unei presupuse infailibilități a capacității logice a omului ca unic ghid în existență deschide capcane nebănuite, care pot avea efecte devastatoare
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
istoriei dornice să rezume în el toate aspirațiile oamenilor de astăzi, pacea neputând fi înțeleasă ca un simplu pact politic, ci implicând totodată un echilibru economic și social. De altfel, ordinea umană, în orice epocă, se definește în funcție de un orizont mitic."289 Dar ceea ce numim mit, cu o nuanță peiorativă, este de obicei certitudinea celuilalt, afirmă Gusdorf, când suntem la rândul nostru închiși în a noastră. Catolicul și comunistul își vor spune bucuroși unul altuia "mitoman", fiecare rămânând surd la credința
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
unice a poporului, pe care s-a clădit ideologia nazistă 291), colectivitatea a devenit doar "masă", disprețuită vehement de către intelectuali precum Gasset, Jung sau Riehl, conform cărora idealul uman nu putea fi decât individul, eroul, care inserându-se în modelele mitice împlinește visurile tuturor (salvarea poate fi doar individuală, însă numai dacă reflectă valori superioare celor strict individuale dimensiunea mitică a eroului poate avea un sens paradoxul dimensiunilor eroice și colective în mit nu au fost niciodată soluționate): "în prezent, colectivul
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
intelectuali precum Gasset, Jung sau Riehl, conform cărora idealul uman nu putea fi decât individul, eroul, care inserându-se în modelele mitice împlinește visurile tuturor (salvarea poate fi doar individuală, însă numai dacă reflectă valori superioare celor strict individuale dimensiunea mitică a eroului poate avea un sens paradoxul dimensiunilor eroice și colective în mit nu au fost niciodată soluționate): "în prezent, colectivul s-a degenerat, printr-un individualism fals și dezrădăcinat, adus de comerț și industrie în depresiva colectivitate contrafăcută a
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
lumea modernă", procedurile psihologice și naționalismul, au eliminat alte posibilități. Reforma liberală sau radicală a fost preluată de către miturile seculare precum marxismul sau de către miturile specifice religiilor relevante (precum în evanghelia socială creștină), în timp ce dimensiunea individualistă își "tatonase" deja modelele mitice indigene în revitalizările mitice anterioare: reconstrucțiile victoriene ale cavalerismului au oferit modele pentru gentlemanul englez, iar Daniel Boone a simbolizat și idealizat omul de frontieră american, probabil cel mai important mit american al secolului al XIX-lea, perpetuat ca o
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
și naționalismul, au eliminat alte posibilități. Reforma liberală sau radicală a fost preluată de către miturile seculare precum marxismul sau de către miturile specifice religiilor relevante (precum în evanghelia socială creștină), în timp ce dimensiunea individualistă își "tatonase" deja modelele mitice indigene în revitalizările mitice anterioare: reconstrucțiile victoriene ale cavalerismului au oferit modele pentru gentlemanul englez, iar Daniel Boone a simbolizat și idealizat omul de frontieră american, probabil cel mai important mit american al secolului al XIX-lea, perpetuat ca o umbrelă mentală până în prezent
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
magice; ea reunește totodată elemente artistice, morale, prefilozofice etc. Esența oricărei mitologii o constituie reflectarea deformată, fantastică a realității naturale și sociale sub forma unor legende, istorisiri sau alegorii despre zei, eroi ori alte ființe fabuloase. Rădăcina obiectivă a reflectării mitice o constituie gradul scăzut de dezvoltare a forțelor de producție și, implicit, al dominării forțelor naturii prin imaginație."302 Chiar dacă la un alt nivel, incomparabil mai rafinat și mai abil în țesătura ideilor, Barthes oferă prin "semiologia marxistă" pe care
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
putând deveni un mit (imagini, lucruri, practici, persoane), "miticitatea" nu este înscrisă în ființa lor. Acest proces deține două elemente majore, mecanismul semiologic și ideologia, cea a burgheziei contemporane, care golesc valoarea convențională a unui semn, conferindu-i o semnificație mitică ce se vrea eternă (există mituri foarte vechi, spune Barthes, dar nu eterne) și prin care miturile se creează permanent, vizual, fascinând înainte de a convinge, în spirit ludic (scutit de responsabilitate), activând în câmp social și politic (jurnalele TV, de
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
luptă. Pentru el, miturile sunt "sisteme de imagini" care îi fac capabili pe oamenii care iau parte la lupta socială să își conceapă acțiunile ca bătălii ce se vor încheia în triumf și mântuire (precum imnurile și posterele propagandistice, imageria mitică trebuie evaluată în relație cu sentimentul și acțiunea, mai degrabă decât cu intelectul și istoria). Împingând ideea conflictului marxist în sferele antiraționale, mitice, apocaliptice (și deci religioase, în sens funcțional), conceptul sorelian al mitului a constituit dinamul marxismului și al
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
acțiunile ca bătălii ce se vor încheia în triumf și mântuire (precum imnurile și posterele propagandistice, imageria mitică trebuie evaluată în relație cu sentimentul și acțiunea, mai degrabă decât cu intelectul și istoria). Împingând ideea conflictului marxist în sferele antiraționale, mitice, apocaliptice (și deci religioase, în sens funcțional), conceptul sorelian al mitului a constituit dinamul marxismului și al fascismului revoluționar din secolul XX, ca mari mitologii în acțiune.304 Mitul politic nu mai e inconștient, atrage atenția Cassirer, ci este creat
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
cel al liderului providențial Hitler în chip de Moise german, cel al arianului cu originea teutonică și misiunea sfântă sau al Reich-ul de 1000 de ani, un alt milenarism 306. Labarthe și Nancy considerau nazismul tocmai o "răzbunare" crudă a miticului pentru încercările de alungare a sa din mentalul colectiv și de impunere a Rațiunii absolute, efect al iluminismului, concretizat politic în Revoluția Franceză: "Zeița Rațiunii era tentativa imposibilă a unui mit al non-miticului sau a unui cult fără divinitate. Nazismul
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
găsită în el. Ceea ce este resimțit ca pierdere a unei vieți ocrotite de siguranța înflăcărată a miturilor dă naștere tristeții și resentimentului, datorită incapacității de a înfrunta modernitatea, sau, dimpotrivă, datorită voinței de a face din ea o nouă putere mitică. Se dorește atunci "întoarcerea" la o identitate dată în substanța și în figura sa. Popor, șef, patrie, rasă, pământ și sânge, natură, comunitate."307 Pentru ei, nazismul este dovada apetitului omului modern pentru mit dar și al imprudenței ignorării sau
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
că "o întemeiere a dreptului este o întemeiere de putere și, în acest sens, un act de manifestare imediată a violenței. Un act de justiție este principiul oricărei poziții divine îndreptate spre un scop, o putere este principiul oricărei poziții mitice de drept".313 Revoluțiile vin cu întregi constelații de mituri adiacente, Alain Verjat expunând câteva dintre miturile fundamentale ale Revoluției Franceze, devenită tipul teoretizat al revoluției: mitul vârstei de aur la care trebuie ca societatea să revină, mitul naturii, regeneratoare
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
este un alt mit zguduitor, care neagă mitul Luminilor și pe cel al progresului, precum și pe cele fundamentale ale umanismului, prin "negarea totală a Celuilalt și anihilarea umanității lui". Însuși termenul "shoah", cu origini biblice, însemnând distrugere, aneantizare, conferă dimensiune mitică, sacră, fenomenului, fără a-i știrbi din importanța istorică reală și care, devenind nume propriu, singularizează această tragedie. Deși pornește din realitatea clară, multe urme au fost șterse (crematorii demolate), lăsând mai mult loc imaginarului pentru a mitiza. Jacqueline Levi-Valensi
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
împotriva culturii de masă în ascensiune, a televiziunii, a automobilului, a suburbiilor.316 Deceniul al șaselea a fost doar prefața la decada puternic contraculturală a anilor '60, când fobiile americane anticomuniste erau o modă, iar evenimentele dramelor contemporane căpătaseră proporții mitice (lupta luminii cu întunericul, introducerea armelor care își trag puterea distructivă din înseși energiile fascinante care alimentează soarele și stelele, cea nucleară), toate ca expresie a nostalgiei unei lumi premoderne așa cum era închipuită în lumea modernă.317 Gilbert Durand atrăgea
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
întunericul, introducerea armelor care își trag puterea distructivă din înseși energiile fascinante care alimentează soarele și stelele, cea nucleară), toate ca expresie a nostalgiei unei lumi premoderne așa cum era închipuită în lumea modernă.317 Gilbert Durand atrăgea atenția asupra "exploziilor mitice în istorie", precipitate istorice care survin atunci când instituțiile unei civilizații nu se adaptează la lenta evoluție a viziunilor asupra lumii.318 Lucian Boia profită de această deschidere teoretică, înaintând ideea că toate fantasmele mitologiei milenariste tradiționale ale "religiei științifice moderne
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
Lucian Boia profită de această deschidere teoretică, înaintând ideea că toate fantasmele mitologiei milenariste tradiționale ale "religiei științifice moderne" au fuzionat într-o sinteză explozivă care a oferit omenirii ceea ce aștepta: transformarea lumii și a condiției umane, iar ponderea determinărilor mitice în tot ceea ce îl privește pe om nu mai poate fi subestimată (istoria însăși fiind o "interminabilă confruntare între visele umanității și inerțiile materiei"): "succesul mitologiei comuniste, succes relativ dar incontestabil stupefiant chiar, dacă îl raportăm la suportul său material
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
unitate națională fără a fi fost una istorică etc.).330 Este extrem de interesantă răsturnarea arsenalului în mitologia originilor din discursul naționalist: dacă la origini actele fondatoare erau opera celor din afara grupului autohton, de regulă cu o clară și vehementă obârșie mitică ilustră (biblică, greco-romană), cuceririle nefiind blamate ca acte criminale ci considerate eforturi de civilizare, ulterior se resimte nevoia aportului maselor și al localnicilor: "creație a modernității, creație a unei elite, națiunea își renegă originile recente și elitiste, ancorându-se în
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
marca transgresarea principiului național, ori va sucomba sub presiunea acestuia, ori dacă va exista o cale de compromis, cu ambele sisteme de structuri continuând să coexiste (deși actualmente pare greu realizabil), este o miză a viitorului imediat, în care factorul mitic deține un rol de primă importanță, susținând edificiul cultural: "sub logica declarată a instituțiilor, nu trebuie să vedem la lucru un imaginar politic, care, departe de a nu juca decât un rol de parazit, contribuie la activarea, la regularizarea, chiar
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
apropiindu-se simbolic de obsesia sa dintotdeauna, triumful asupra morții.341 Unii autori disecă nenumărate mituri "medicale", arătând că dincolo de realitatea istorică și biologică, marile maladii (ciuma, lepra, sifilisul, holera, iar mai nou cancerul și SIDA) dețin o impresionantă dimensiune mitică, atât la nivel colectiv (generând psihoze în masă), cât și individual, orice boală somatică fiind dublată de dimensiunea ei psihică, care de multe ori înlocuiește boala reală.342 Atitudinea ambiguă față de tehnologie are ca efecte și "modernizarea tehnologizată a îngerilor
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
modificărilor ecosistemului planetar. În asemenea împrejurări, mitul ufologic, cu neputință de conceput acum 50 de ani, a și devenit un mit mesianic."345 Avem apoi mitul bunului sălbatic în Tarzan 346, creația lui Edgar Rice Borroughs, care a căpătat alură mitică și a inspirat o suită de alți astfel de nobili barbari, precum Conan sau Kull și întregul univers heroic-fantasy, înțesat de mituri. Observăm mitul paradisului pierdut în refuzul maturizării lui Peter Pan, creația lui James Matthew Barrie, care însă a
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
populară românească este sursa unor imagini puternice precum blajinii, căpcăunii, calul năzdrăvan Ducipal, influențând chiar și toponimia, Cheile Turzii păstrând încă urmele potcoavelor lui Ducipal).349 De asemenea, trebuie să aducem în discuție și personalitățile ridicate la rangul de imagini mitice, fie pe filieră istorico-politică (Che Guevarra, cu viața sa calchiată parcă după o tragedie antică, personajul real istoric dispărând în fața unui "Che popstar" de consum,350 generalul de Gaulle, creatorul propriei sale mitologii suprasaturate simbolic 351, familia Kennedy, cu același
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
sau lady Diana, întrupare a "mitului sacrificial dublat de tragedia damnațiunii"353), fie din sfera divertismentului (Elvis Presley, considerat "americanul cel mai reprezentativ al vremii sale"354, Marilyn Monroe, copilul martir care prin moarte a căpătat tinerețe veșnică și forță mitică inegalabilă,355 sau James Dean, simbolul tinerilor americani ai anilor '50), care devin obiectele unor adevărate culte laice, ale căror decese sunt învăluite în mister iar viețile în adulație. Jean-Bruno Renard include în categoria miturilor chiar și legendele urbane, definite
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
exemplare. Precum miturilor, autorul le identifică trei niveluri de semnificație: primul, cel manifest, al mesajului explicit; al doilea, cel profund sociologic, unde apare critica socială și morală; în fine, al treilea, profund antropologic, unde asistăm la reapariția motivelor folclorice sau mitice.356 Producția mitică și amploarea acesteia, departe de a fi un izvor secat de vitalitate, este amplificată și accelerată prin explozia mijloacelor de comunicare în masă audio-vizuale. Evident, obiectele produse și modurile de raportare la acestea pot fi criticate, combătute
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]
-
autorul le identifică trei niveluri de semnificație: primul, cel manifest, al mesajului explicit; al doilea, cel profund sociologic, unde apare critica socială și morală; în fine, al treilea, profund antropologic, unde asistăm la reapariția motivelor folclorice sau mitice.356 Producția mitică și amploarea acesteia, departe de a fi un izvor secat de vitalitate, este amplificată și accelerată prin explozia mijloacelor de comunicare în masă audio-vizuale. Evident, obiectele produse și modurile de raportare la acestea pot fi criticate, combătute, cenzurate, însă prin
by Gelu Teampău [Corola-publishinghouse/Science/1113_a_2621]